خوانده نشده های تاریخی شب یلدا در ایران

به گزارش گروه تاریخ رکنا، ایران سرزمینی پهناور و جمیع اضداد است. یک جا سرمای زیر صفر یک جا گرمای بسیار. جایی کویر و مکانی دیگر جنگلهای انبوه،مردمی ساکن در بلندای کوه و مردمی که در دشتهای پهناور زندگی می کنند. همه این مردم در سرزمینی با وضعیت جغرافیایی متفاوت زندگی می کنند. اما با یکدیگر همدلی و همراهی دارند و خود را یک ایرانی می دانند. این مردم با پیروی از آداب و سنن های متعددی که در طول سال برگزار می کنند به زندگی مشترکشان تداوم بخشیده اند.

پیشینیان ما تلاش کرده اند اقداماتی را طراحی کنند که انسانها زندگی خوب و درخوری داشته باشند. این ایده قطعا در کشور ما فواید بسیاری داشته است. ما کشوری با پیشینه تمدنی چند هزارساله ایم، به همین جهت همواره در پی طراحی آیین هایی بوده ایم که علاوه بر ایجاد وحدت، به زندگی مردم جنبه شادمانی، عظمت و سرفرازی نیز ببخشد.

یلدا طولانی ترین شب سال به شمار می آید یلدا مصادف با اول دی و نیز اول ماه جدی است.در این شب مردم با برگزاری مراسم هایی بیش از شب های دیگر بیدار مانده و به همین جهت به این زمان شب چله هم می گویند.

لازم به توضیح است که یلدا یک کلمه سریانی است و ریشه عربی دارد و لغت های تولد و میلاد هم از آن گرفته شده اند. دلیل این نام گذاری هم آن است که فردا به دنبال شبی طولانی دوباره خورشید متولد می شود.

در خصوص نام ماه اول زمستان نیز باید افزود "دی" با کسر دال به معنای دیروز و دیشب آمده است و ریشه در واژه دیروز دارد و از آن گرفته شده است. در ادیان قدیمی ایران فرشته ای هم به نام دی داریم. فرشته ای که برای آسان سازی و اصلاح کار ها گماشته شده بود. گروهی از محققین هم معتقدند "دی" معنای سرما را در سینه دارد و استدلالشان آغاز سرما با ماه دی است.

یلدا برای خودش خوردنی های خاصی دارد که به آن شب چره می گویند. انواع میوه ها مانند : پرتقال، نارنگی، انار، خربزه، هندوانه از این جمله اند. قدیمی ها معتقد بودند که اگر هندوانه بخورند، می توانند سرمای زمستان را راحت پشت سر بگذارند. یا اگر در شب یلدا خربزه یا هندوانه بخورند تابستان سال دیگر تشنگی آنها را عذاب نخواهد داد.

بر اساس اعتقادات قدیمی در این زمان از سال خورشید گرمای خود را از زمین می گیرد تا چله بزرگ رخ بنماید، سرما بیاید و برف ببارد. به همین جهت برای اینکه مردم بتوانند سرما را تاب بیاورند باید دور هم جمع شوند تا سرما بگریزد و به مردم صدمه نزند.

به گزارش رکنا، البته دی ماه جشن های متعدد دیگری هم داشته است.مثلا هشت روز از ماه دی را جشن گرفته و آن را "دیباذر" می خواندند. در این خصوص فردوسی گفته است:

زدیباذرت خرمی بهره باد همان آذرت سال و مه شهره باد

جشن دیگری هم هم با نام "دی به مهر"بوده که در پانزدهم ماه برگزار می شده است. در این جشن خانه ها از دود سوسن عطر آگین می شد. سیب می خوردند و آدمک هایی از خمیر ساخته و آن را بر سر راهها رها می کردند. در ظهر آن روز شعر می خواندند و آدمک های خمیری را به درون آتش می افکندند. فردوسی در مورد این جشن نیز سروده است:

چو مهر سپهر اورد دی به مهر ترا تازه ترباد هر روز چهر

در حدود شصت هفتاد سال قبل که از تلویزیون خبری نبود. مردم بیشتر در قهوه خانه ها بودند برای تماشای تردستی و شنیدن نقالی .قهوه خانه ها از معدود مکانهای عمومی بودند که تا 11 یا 12 شب باز بودند. در اینگونه زمانها مثل شب یلدا مردم تا زمان اذان صبح در قهوه خانه ها باقی بوده و با دیدن شعبده بازی ها و خواندن شاهنامه فردوسی و شنیدن داستان های حماسی که از سوی نقالان تعریف می شد، ساعات را می گذراندند.

معمولا شب یلدا را 14 ساعت می دانند به این ترتیب روزی که غروب آن آغاز می شود 10 ساعت است.

مردمی که در خانه بودند دور هم زیر کرسی می نشستند و بزرگان خانه داستانها و حکایات تعریف می کردند.بعد از شام مفصل هم بساط خوردن آجیل و میوه بر پا می گردید.

پیر زن های قدیمی معتقد بودند اگر زنی در شب یلدا باردار شود یا فرزندش سیاه می شود یا قد بلند.

یکی از رسوم منسوخ شده شب خوانی بود. در قدیم در هر محله یکی دو نفر خوش صدا و آواز بود آنها شب های یلدا بر بالای بام می رفتند و با اشعار نغزی که می خواندند موجبات سرگرمی Hobby شب زنده داران شب یلدا را فراهم می آورند.

یکی دیگر از مراسم جالب شب یلدا خوانچه فرستادن برای نوعروسان بود. در خوانچه نوعروسان معمولا هشت نوع میوه از قبیل انگور، انار، هندوانه، خربزه، سیب و گلابی و هدایای مناسب دیگر از قبیل پارچه و جواهر دیده می شد.

در قدیم علاوه بر مراسم کلی شب یلدا، که شبیه هم بود، هریک از شهرستان ها هم مراسم خاصی برای خود داشتند.

مثلا اغلب مراسم شب یلدا در گیلان انجام می شد، مشابه مراسم نقاط دیگر کشور بود . البته یک سنت قدیمی ویژه هم داشتند.طبق این مراسم بزرگ خاندان در این شب ظرفی پر از آب پیش روی گذاشته و دو عدد سوزن که یکی نخ مشگی به علامت مرد و دیگری نخ سفید به علامت زن ،دارد در آب می انداختند و با میزان نزدیک بودن این دو نخ پیش گویی می کردند که آیا دو جوان فامیل به یکدیگر می رسند یا خیر. گاهی سوزن به زیر آب فرو می رفت در این صورت می گفتند این وصلت به صلاح نیست و آن را به سال بعد موکول می کردند. گیلانی ها وقتی شب به نیمه می رسید دور هم جمع شده یک به یک نیت می کردند و کسی که با اشعارحافظ آشنایی داشت برای آنها فال Omen می گرفت.

شیرازی ها هم سفره رنگینی در شب یلدا دارند و انواع میوه ها مثل انار ، هندوانه، ازگیل ، خرمای خشک، کشمش در این سفره قرا رمی دادند.اما رسم ویژه آنها پختن آش مخصوص است. این آش مخلوطی است از نوعی رشته خانگی، شلغم ، برنج، گوشت چرخ کرده، سبزی، ماش، عدس، نخود.معمولا این آش را قبل از صرف شام می خوردند.

از جمله سرگرمی های دیگر شب یلدا طرح چیستان بوده که در شیراز آن را "وا گوشک "می نامند. یکی از واگوشکها به این شرح است

-اولم اول پیاز است

-دومم اول ساز است

-سومم آخر هسته(منظور هست است)

-توی صندوق بسته

که پاسخ این واگوشک "پسته"است.

قدیمی های شیراز معتقد بودند اگر تا شب یلدا در شیراز باران نباریده باشد، نشانه خشکسالی است. به همین جهت مراسم خاصی برگزار می شد.اما اگر برعکس در شب یلدا باران سختی ببارد که از چند روز قبل ادامه داشته، مراسمی به نام "چهل کچلون"که در خانه ها بر گزار می شد می گرفتند. به این ترتیب که یک رشته نخ ضخیم را بدست می گیرند و چهل دانه کشمش یا انجیر را آماده می کنند. سپس چند نفر از اعضای خانواده ای که این مراسم را برپا می کنند نام چهل کچل را یکی یکی بر زبان آورده و با بردن نام هر نفر یکی از این دانه ها را با سوزن به بند می کشند. آنگاه بند کشمش یا انجیر را زیر ناودان گذاشته و معتقد بودند که باران بند می آید.

در اصفهان نیز رسم بوده مردم لباسهای نو پوشیده و به دیدن اقوام می رفتند. در بین مردم تبریز هم رسم بوده که پسر های جوانی که به تازگی دختری را نامزد کرده اند، در شب یلدا هندوانه و دیگر میوه های مرسوم را خنچه (تزیین)کرده و به خانه همسران آینده خود می فرستادند.

همچین رسم بوده که در شب یلدا حتما آجیل مشگل گشا بخورند زیرا معتقد بودند که تا سال دیگر برایشان مشکلی پیش نمی آید. در گذشته که یخچال مد نبود آذربایجانی ها در پاییز انگورها را به نخ می کشیدند و در محلی تاریک مثل صندوقخانه برای مصرف شب چله می آویختند.این انگورها که به دقت مورد مراقبت قرار می گرفت، بسیار هم خوشمزه بود. به این نوع انگور "میلاخ"می گفتند.

اهالی ارومیه هم برای شب یلدا حلوای مخصوص می پختند این حلوا که توسط زنان پخته می شد از گردو بود. نقل بید مشک هم از خوراکی های اصلی شب یلدا بوده است.

اهالی ارومیه در قدیم سعی می کردند که عروسی ها را در شب یلدا بگیرند. و اگر فرزند دخترشان در آخرین روز پاییزی به دنیا می آمد نام او را یلدا می گذاشتند. در شب یلدا هرچه کدورت قدیمی بود کنار گذاشته می شد. چون معتقد بودند، اگر در طول سال با کسی قهرند در شب یلدا باید آشتی کنند وگرنه در سال آینده روی خوش نخواهند دید.

در بوشهر قدیم یکی دو خانواده متمول هر محل سایر همسایگان را دعوت کرده و اهالی یک محله در کنار هم شب یلدا را با عنوان مجلس شادمانی برگزار می کردند. در این مجلس میوه هایی نظیر خربزه و هندوانه و تنقلاتی مثل تخمه کدوی بو داده تخمه هندوانه محلی بین مدعوین تقسیم می شد.

خوردن لبو ،تخم مرغ آب پز هم رواج داشت.همچنین بوشهری ها شربت آب چغندر، به لیمو و لیمو می خوردند. چون معتقد بودند این نوشیدنی ها حالت خنکی دارند. پشمک و نارنگی را هم باید به فهرست خوردنی های بوشهری افزود.

اهالی کرمانشاه در شب یلدا حتما کشمش پلو می خوردند، چون اعتقاد داشتند که خوردن کشمش پلودر طولانی ترین شب سال باعث شیرین کامی در 365 روز آینده خواهد شد. انشالله امسال شب یلدا هم به گونه ای برای کرمانشاهی های عزیز رقم بخورد که سالی پر از شادی و شیرین کامی داشته باشند. برای ورود به کانال تلگرام ما کلیک کنید.

خبرهای یلدایی رکنا را از دست ندهید:

آموزش تزئین هندوانه به شکل کوسه مخصوص شب یلدا + فیلم

مدل هایی از قاچ کردن هندوانه برای شب یلدا + فیلم

نوشیدنی خوشمزه شب یلدا را در آناناس سرو کنید + فیلم

ایده های خوشمزه شب یلدایی+فیلم

طرحی نو در شکل و ترکیب آجیل‌های شب یلدا + فیلم

خوانده نشده های تاریخی شب یلدا در ایران

تفاوت های شب یلدای امروزی با سنت های قدیمی

ساندویچ هندوانه انتخابی عالی برای شب یلدا

پوره لبو با عطر هل/دسر ویژه شب یلدا

طرز تهیه مسقطی انار با عطر گلاب

شب یلدا دسر انار یاقوتی درست کنید

یلدایی به یاد ماندنی با طعم رولت انار

سورپرایز مهمانان شب یلدا با دسر سه رنگ انار

طرز تهیه کیک باقلوا با تزیین پودر پسته/ویژه شب یلدا