هیدروسل چیست؟ / 9 جدول تخصصی

این بیماری بیشتر در نوزادان تازه متولد شده دیده می‌شود اما در مردان بزرگسال نیز ممکن است ایجاد شود. در اکثر موارد، هیدروسل بدون درد است و خطر جدی برای سلامت فرد ندارد، اما اگر اندازه‌ی آن بزرگ شود یا با درد همراه باشد، ممکن است نیاز به درمان داشته باشد.

انواع هیدروسل

هیدروسل به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شود: هیدروسل مادرزادی (نوزادی) و هیدروسل اکتسابی (بزرگسالی). هر یک از این انواع، خود به چند نوع دیگر تقسیم می‌شوند.

1. هیدروسل مادرزادی (نوزادی)

این نوع هیدروسل در نوزادان پسر به دلیل بسته نشدن کامل مجرای ارتباطی بین شکم و کیسه بیضه در دوران جنینی رخ می‌دهد. به‌طور کلی، دو نوع دارد:

الف) هیدروسل ارتباطی (Communicating Hydrocele)

زمانی رخ می‌دهد که مجرای فرآیند واژینالیس (مسیر بین شکم و کیسه بیضه) باز باقی بماند.

این باعث می‌شود که مایع به‌طور مداوم بین شکم و کیسه بیضه جابه‌جا شود.

معمولاً اندازه هیدروسل در طول روز تغییر می‌کند؛ به‌خصوص بعد از فعالیت افزایش می‌یابد و هنگام خواب کاهش پیدا می‌کند.

ممکن است با فتق اینگوینال (کشاله ران) همراه باشد.

ب) هیدروسل غیرارتباطی (Non-communicating Hydrocele)

زمانی رخ می‌دهد که مجرای فرآیند واژینالیس بسته شده باشد اما مقداری مایع در کیسه بیضه باقی بماند.

این مایع معمولاً در طول زمان جذب می‌شود و تا سن یک سالگی از بین می‌رود.

برخلاف نوع ارتباطی، اندازه‌ی آن ثابت است و تغییر نمی‌کند.

2. هیدروسل اکتسابی (در بزرگسالان)

این نوع هیدروسل در اثر عوامل مختلفی مانند عفونت، التهاب، آسیب یا جراحی بیضه ایجاد می‌شود. چند نوع دارد:

الف) هیدروسل اولیه (Idiopathic Hydrocele)

بدون علت مشخص ایجاد می‌شود.

معمولاً به‌تدریج و بدون درد رشد می‌کند.

در مردان مسن شایع‌تر است.

ب) هیدروسل ثانویه (Secondary Hydrocele)

در نتیجه‌ی یک مشکل زمینه‌ای مانند عفونت، التهاب، تروما (آسیب)، سرطان بیضه یا جراحی بیضه ایجاد می‌شود.

ممکن است همراه با درد یا علائم دیگر باشد.

در صورت شناسایی علت اصلی، باید ابتدا آن را درمان کرد.

ج) هیدروسل انکپسوله (Encysted Hydrocele of the Cord)

زمانی رخ می‌دهد که مایع درون مجرای اسپرماتیک (مسیر عبور اسپرم) جمع شود.

برخلاف هیدروسل معمولی، این نوع در قسمت بالاتر بیضه و نزدیک کشاله ران قرار دارد.

ممکن است با فتق اشتباه گرفته شود.

علائم و نشانه‌های هیدروسل

هیدروسل معمولاً بدون درد است و تنها علامت آن تورم در کیسه بیضه می‌باشد، اما بسته به نوع و شدت آن ممکن است علائم دیگری نیز داشته باشد.

۱. علائم رایج هیدروسل

تورم بدون درد در کیسه بیضه (مهم‌ترین علامت)

احساس سنگینی یا فشار در کیسه بیضه

افزایش اندازه‌ی کیسه بیضه در طول روز (در هیدروسل ارتباطی)

تورم یک‌طرفه یا دوطرفه (معمولاً در یک بیضه رخ می‌دهد، اما در برخی موارد هر دو بیضه را درگیر می‌کند)

احساس ناراحتی هنگام نشستن، راه رفتن یا فعالیت‌های روزمره

۲. علائمی که ممکن است در موارد شدید دیده شوند

درد خفیف یا احساس ناراحتی (به‌خصوص در صورت عفونت یا التهاب)

قرمزی یا حساسیت به لمس در کیسه بیضه

احساس کشیدگی در بیضه (در صورت افزایش بیش از حد اندازه‌ی هیدروسل)

مشکل در راه رفتن یا نشستن در مواردی که هیدروسل خیلی بزرگ باشد

۳. علائم هشداردهنده که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند

درد شدید و ناگهانی در بیضه‌ها (ممکن است نشانه‌ی پیچ‌خوردگی بیضه باشد که یک وضعیت اورژانسی است)

تب و لرز (ممکن است نشانه‌ی عفونت یا التهاب بیضه و اپیدیدیم باشد)

تهوع و استفراغ همراه با درد بیضه (ممکن است نشانه‌ی پیچ‌خوردگی بیضه باشد)

تغییر رنگ بیضه (قرمزی یا کبودی شدید)

۴. تفاوت علائم در انواع هیدروسل

علل ایجاد هیدروسل در بزرگسالان

هیدروسل در بزرگسالان معمولاً به دلایل ثانویه ایجاد می‌شود و می‌تواند نتیجه‌ی التهاب، عفونت، ضربه یا اختلالات دیگر در بیضه و کیسه بیضه باشد. در ادامه، مهم‌ترین دلایل ایجاد هیدروسل در مردان بزرگسال را بررسی می‌کنیم:

۱. ضربه یا آسیب به بیضه

آسیب فیزیکی به بیضه یا کیسه بیضه، مانند ضربه‌های ورزشی یا تصادف، می‌تواند باعث نشت مایع و تجمع آن در اطراف بیضه شود.

در این موارد، بدن ممکن است به‌عنوان یک واکنش دفاعی مایع تولید کند.

۲. عفونت یا التهاب بیضه و اپیدیدیم

اپیدیدیمیت (التهاب اپیدیدیم): این التهاب که معمولاً ناشی از عفونت‌های باکتریایی، به‌ویژه عفونت‌های مقاربتی مانند کلامیدیا و سوزاک است، می‌تواند باعث هیدروسل شود.

ارکیت (التهاب بیضه): در برخی موارد، عفونت ویروسی مانند اوریون می‌تواند باعث التهاب بیضه و تجمع مایع شود.

۳. جراحی‌های بیضه و کشاله ران

برخی از جراحی‌های مرتبط با بیضه یا کشاله ران ممکن است منجر به هیدروسل شوند، از جمله:

جراحی فتق کشاله ران (هرنی اینگوینال)

وازکتومی (بستن لوله‌های انتقال اسپرم)

جراحی واریکوسل

در این موارد، ممکن است مایع به‌دلیل اختلال در تخلیه‌ی لنفاوی در اطراف بیضه جمع شود.

۴. انسداد در سیستم لنفاوی یا وریدی

مشکلات مربوط به تخلیه‌ی لنفاوی یا انسداد رگ‌های بیضه (مثلاً در اثر جراحی یا عفونت‌های شدید) ممکن است باعث ایجاد هیدروسل شوند.

برخی بیماری‌های سیستمیک مانند فیلاریازیس (یک نوع عفونت انگلی) می‌توانند باعث انسداد مسیرهای لنفاوی و در نتیجه ایجاد هیدروسل شوند.

۵. تومورها و سرطان بیضه

در برخی موارد، تومورهای بیضه می‌توانند باعث اختلال در گردش مایع و ایجاد هیدروسل شوند.

اگر هیدروسل همراه با توده‌ی سفت و نامنظم در بیضه، درد، کاهش وزن یا تغییرات غیرطبیعی بیضه باشد، باید به پزشک مراجعه کرد تا بررسی‌های لازم انجام شود.

۶. بیماری‌های کلیوی و نارسایی قلبی

در بیماری‌هایی که باعث احتباس مایعات در بدن می‌شوند، مانند نارسایی کلیوی یا نارسایی قلبی، ممکن است مایعات اضافی در اطراف بیضه تجمع پیدا کنند و باعث ایجاد هیدروسل شوند.

۷. افزایش سن

در برخی از مردان مسن، به دلایل ناشناخته، تعادل بین تولید و جذب مایع در اطراف بیضه دچار اختلال می‌شود و منجر به هیدروسل اولیه (Idiopathic Hydrocele) می‌شود.

این نوع هیدروسل معمولاً تدریجی و بدون درد است.

تشخیص هیدروسل

برای تشخیص هیدروسل، پزشک معمولاً از معاینه فیزیکی و بررسی‌های تکمیلی مانند سونوگرافی استفاده می‌کند. در برخی موارد، بررسی‌های آزمایشگاهی نیز برای رد سایر مشکلات مانند عفونت یا سرطان بیضه انجام می‌شود.

۱. معاینه فیزیکی

پزشک با لمس بیضه، کیسه بیضه و کشاله ران اندازه، شکل و قوام تورم را بررسی می‌کند.

ویژگی‌های مهمی که بررسی می‌شود:

اندازه‌ی تورم (ثابت یا متغیر بودن آن)

وجود درد یا حساسیت به لمس

بررسی احتمال وجود فتق اینگوینال یا توده‌های بیضه

۲. آزمون عبور نور (Transillumination Test)

یکی از روش‌های ساده برای تشخیص هیدروسل، تاباندن نور به کیسه بیضه است.

در این روش:

اگر نور از کیسه بیضه عبور کند و ناحیه شفاف دیده شود → احتمالاً مایع شفاف (هیدروسل) وجود دارد.

اگر نور عبور نکند یا تصویر نامشخص باشد → ممکن است علت تورم چیز دیگری مانند فتق، توده یا عفونت باشد.

این تست دقیق نیست اما به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص اولیه داشته باشد.

۳. سونوگرافی بیضه (Ultrasound)

سونوگرافی دقیق‌ترین روش تصویربرداری برای بررسی بیضه و کیسه بیضه است.

در سونوگرافی می‌توان:

میزان و محل دقیق مایع تجمع‌یافته را مشاهده کرد.

احتمال وجود توده، فتق، واریکوسل یا عفونت را بررسی کرد.

خونریزی داخل کیسه بیضه (هیدروسل هموراژیک) را تشخیص داد.

این تست در مواردی که تشخیص قطعی نیاز است یا احتمال بیماری‌های جدی‌تری مانند توده یا سرطان وجود دارد، انجام می‌شود.

۴. آزمایش ادرار و خون

اگر پزشک به عفونت بیضه یا اپیدیدیم (مانند اپیدیدیمیت یا ارکیت) مشکوک باشد، آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:

آزمایش ادرار: برای بررسی عفونت‌های ادراری یا مقاربتی

کشت ادرار: برای شناسایی باکتری‌های عفونت‌زا

آزمایش خون (CBC): برای بررسی علائم التهاب یا عفونت (افزایش تعداد گلبول‌های سفید)

۵. بررسی‌های بیشتر در صورت نیاز

اگر پزشک مشکوک به علت‌های خاصی مانند سرطان بیضه باشد، ممکن است آزمایش‌های اضافی زیر درخواست شود:

آزمایش تومور مارکرها (AFP، β-hCG، LDH): برای بررسی سرطان بیضه

MRI یا CT اسکن: در موارد خاص برای بررسی دقیق‌تر بیضه و شکم

روش های درمان هیدروسل

درمان هیدروسل به اندازه، علائم و علت ایجاد آن بستگی دارد. در بسیاری از موارد، هیدروسل نیاز به درمان خاصی ندارد و خودبه‌خود برطرف می‌شود، اما در صورت بزرگ شدن بیش از حد، ایجاد ناراحتی یا وجود بیماری زمینه‌ای، درمان‌های مختلفی در نظر گرفته می‌شود.

۱. درمان‌های غیرجراحی (انتظار و پیگیری پزشکی)

در مواردی که هیدروسل کوچک و بدون علائم آزاردهنده باشد، پزشک معمولاً توصیه می‌کند که مدتی صبر کنید و وضعیت را پیگیری کنید.

این روش به‌خصوص برای هیدروسل‌های خفیف یا ناشی از التهاب موقتی مناسب است.

معمولاً هر چند ماه یک‌بار معاینه و سونوگرافی انجام می‌شود تا رشد هیدروسل بررسی شود.

چه زمانی این روش کافی نیست؟

اگر هیدروسل بزرگ‌تر شود، درد ایجاد کند یا با عفونت همراه باشد، نیاز به روش‌های درمانی دیگر دارد.

۲. درمان دارویی

در مواردی که هیدروسل ناشی از عفونت یا التهاب باشد، پزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:

۳. آسپیراسیون (تخلیه مایع با سوزن)

در برخی موارد، پزشک می‌تواند مایع را با استفاده از سرنگ و سوزن مخصوص تخلیه کند.

این روش معمولاً برای بیمارانی انجام می‌شود که نمی‌توانند جراحی کنند یا هیدروسل موقت دارند.

برای کاهش احتمال برگشت هیدروسل، گاهی پس از تخلیه، ماده‌ای به نام اسکلروزانت تزریق می‌شود که باعث چسبندگی دیواره‌های کیسه می‌شود و از تجمع دوباره مایع جلوگیری می‌کند.

چرا این روش کمتر توصیه می‌شود؟

احتمال برگشت هیدروسل زیاد است.

ممکن است باعث التهاب یا عفونت شود.

۴. جراحی (هیدروسلکتومی – Hydrocelectomy)

موثرترین روش درمان هیدروسل جراحی است.

این روش برای مواردی انجام می‌شود که:

هیدروسل بزرگ و دردناک شده باشد.

باعث مشکلات حرکتی یا ناراحتی در زندگی روزمره شود.

عفونت، فتق یا توده‌ی مشکوک همراه آن باشد.

مراحل جراحی هیدروسل

بیمار تحت بیهوشی عمومی یا موضعی قرار می‌گیرد.

پزشک یک برش کوچک در کیسه بیضه یا کشاله ران ایجاد می‌کند.

مایع اضافی تخلیه شده و کیسه‌ی هیدروسل برداشته یا بخیه زده می‌شود.

زخم بسته شده و بیمار پس از چند ساعت (یا یک روز) مرخص می‌شود.

مزایا: درمان قطعی، احتمال برگشت بسیار کم.

معایب: نیاز به بهبودی ۱ تا ۲ هفته، احتمال عوارض جراحی (مثل خونریزی یا عفونت).

۵. درمان‌های خانگی و مراقبتی

اگر هیدروسل کوچک باشد و نیاز به جراحی نداشته باشد، می‌توان از راهکارهای زیر برای کاهش ناراحتی استفاده کرد:

عوارض احتمالی هیدروسل

در بیشتر موارد، هیدروسل خطرناک نیست و فقط باعث تورم بدون درد در کیسه بیضه می‌شود. اما در صورتی که بزرگ شود یا با مشکلات دیگری همراه باشد، ممکن است عوارضی ایجاد کند.

۱. ناراحتی و محدودیت حرکتی

در هیدروسل‌های بزرگ، وزن و حجم اضافی کیسه بیضه می‌تواند باعث:

احساس سنگینی و ناراحتی در هنگام راه رفتن یا نشستن

ایجاد مشکل در فعالیت‌های روزانه و ورزشی

۲. درد و فشار روی بیضه

هیدروسل‌های کوچک معمولاً بدون درد هستند، اما در برخی موارد:

فشار مایع زیاد می‌شود و باعث درد و کشیدگی در کیسه بیضه می‌شود.

ممکن است روی عصب‌ها و بافت‌های اطراف تأثیر بگذارد و حساسیت به لمس ایجاد کند.

۳. عفونت (هیدروسل عفونی یا پیوفوروسل)

در موارد نادر، هیدروسل می‌تواند به دلیل ورود باکتری‌ها عفونی شود.

علائم عفونت هیدروسل:

درد شدید و ناگهانی در بیضه

قرمزی و گرمی کیسه بیضه

تب و لرز

حالت تهوع یا ضعف عمومی

این وضعیت نیاز به درمان سریع با آنتی‌بیوتیک یا تخلیه اورژانسی دارد.

۴. فتق اینگوینال (Hernia) همراه با هیدروسل

گاهی فتق کشاله ران (اینگوینال) با هیدروسل همراه می‌شود.

اگر روده یا بافت شکمی وارد کیسه بیضه شود، می‌تواند باعث:

تورم دردناک و تغییر شکل کیسه بیضه

احساس فشار یا سنگینی شدید در کشاله ران

خطر گیر افتادن روده و کاهش خون‌رسانی (فتق گیر افتاده)

۵. آسیب به بیضه و کاهش باروری

در موارد بسیار نادر، هیدروسل بزرگ و طولانی‌مدت می‌تواند باعث:

فشار روی بیضه و کاهش خون‌رسانی

افزایش دمای کیسه بیضه، که ممکن است روی کیفیت اسپرم‌ها تأثیر بگذارد

۶. عوارض پس از جراحی هیدروسل (در صورت انجام هیدروسلکتومی)

اگر بیمار تحت عمل جراحی قرار بگیرد، ممکن است برخی عوارض بعد از جراحی اتفاق بیفتد:

روش‌های پیشگیری از هیدروسل

هیدروسل همیشه قابل پیشگیری نیست، به‌ویژه در نوزادان و کودکان که به دلیل بسته نشدن کامل پرده فرآن (پرده تونیکا واژینالیس) ممکن است به آن مبتلا شوند. اما در بزرگسالان می‌توان با رعایت برخی نکات، خطر ایجاد هیدروسل را کاهش داد.

۱. پیشگیری از ضربه و آسیب به بیضه‌ها

یکی از دلایل شایع هیدروسل در بزرگسالان، ضربه به بیضه است که باعث تجمع مایع در کیسه بیضه می‌شود. برای کاهش این خطر:

هنگام ورزش یا فعالیت‌های سنگین، از محافظ بیضه (بیضه‌بند ورزشی) استفاده کنید.

از حرکات ناگهانی و ضربات مستقیم به بیضه خودداری کنید.

در صورت آسیب به ناحیه تناسلی، سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا از تجمع مایع جلوگیری شود.

۲. پیشگیری از عفونت‌های بیضه و اپیدیدیم

عفونت‌های تناسلی می‌توانند منجر به التهاب بیضه و اپیدیدیم (اپیدیدیمیت) شوند که یکی از عوامل ایجاد هیدروسل است. برای کاهش خطر:

بهداشت شخصی را رعایت کنید و ناحیه تناسلی را تمیز نگه دارید.

از رابطه جنسی محافظت‌شده (استفاده از کاندوم) برای جلوگیری از بیماری‌های مقاربتی استفاده کنید.

اگر علائمی مانند درد، قرمزی یا تورم بیضه داشتید، سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا در صورت وجود عفونت، درمان زودهنگام انجام شود.

۳. جلوگیری از فشار بیش‌ازحد در ناحیه شکم و کشاله ران

فشار زیاد در ناحیه شکم و کشاله ران می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند فتق اینگوینال شود که در برخی موارد با هیدروسل همراه است.

بلند کردن اجسام سنگین را با روش صحیح انجام دهید (زانوها را خم کنید و از عضلات پا استفاده کنید).

در صورت داشتن یبوست مزمن، رژیم غذایی حاوی فیبر مصرف کنید و از فشار بیش از حد هنگام اجابت مزاج خودداری کنید.

در صورت سرفه مزمن (مثلاً به دلیل سیگار کشیدن)، درمان مناسب برای سرفه را انجام دهید تا فشار مداوم بر کشاله ران کاهش یابد.

۴. انجام معاینات منظم بیضه

معاینه منظم بیضه‌ها می‌تواند به تشخیص زودهنگام تغییرات غیرطبیعی کمک کند.

هر چند وقت یک‌بار بیضه‌های خود را بررسی کنید تا اگر تورم، تغییر اندازه یا درد مشاهده شد، زودتر به پزشک مراجعه کنید.

در صورت مشاهده احساس سنگینی، تورم یا درد در بیضه، آزمایشات لازم را انجام دهید تا از مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود.

۵. مراجعه زودهنگام به پزشک در صورت مشاهده علائم مشکوک

اگر هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید، بهتر است زودتر به پزشک مراجعه کنید:

تورم غیرعادی در بیضه‌ها

درد یا سنگینی در ناحیه تناسلی

احساس تجمع مایع در کیسه بیضه

قرمزی، التهاب یا تب (احتمال عفونت)

تشخیص زودهنگام می‌تواند از تجمع بیش از حد مایع و نیاز به جراحی جلوگیری کند.