دوری از این توصیه‌ ها کلید جوان‌ تر ماندن شماست

شاید عجیب به نظر برسد اما احساس پیری می‌تواند واقعاً باعث بیماری شود. طبق مقاله‌ای که به تازگی در سایت Psychology Today منتشر شده، افرادی که احساس می‌کنند سن‌شان بیشتر از سن واقعی‌شان است، به طور قابل توجهی در معرض خطر بیماری‌های قلبی و سکته مغزی قرار دارند. اما پیامدهای این احساس تنها به این موارد محدود نمی‌شود؛ حتی سلامت روان نیز به شدت تحت تأثیر سن ذهنی قرار می‌گیرد.

مطالعات نشان داده‌اند که حس پیر شدن، فارغ از عوامل جنسیتی یا سطح تحصیلات، احتمال ابتلا به افسردگی را افزایش داده و توانایی‌های فیزیکی فرد را کاهش می‌دهد.

مغز؛ نمایانگر واقعی سن ذهنی

ارتباط میان احساس درونی سن شما و شرایط سلامت مغزتان بسیار جالب توجه است. مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده‌اند که مغز کسانی که خودشان را جوان‌تر از سن واقعی می‌دانند، از لحاظ بیولوژیکی سالم‌تر است. این افراد حجم ماده خاکستری بیشتری در بخش‌های کلیدی مغز دارند؛ همان بخش‌هایی که مسئول مهارت‌های شناختی مانند زبان، تصمیم‌گیری و تعاملات اجتماعی هستند. بنابراین، حس جوانی می‌تواند مستقیماً با داشتن یک مغز جوان‌تر و سالم‌تر مرتبط باشد.

در مقابل، سالمندانی که خود را پیرتر از واقعی می‌بینند نه تنها حس خوبی ندارند، بلکه در آزمون‌های شناختی نیز عملکرد ضعیف‌تری نشان می‌دهند. به طور خاص، مهارت‌هایی مانند حافظه، برنامه‌ریزی و حل مسئله در این افراد کاهش می‌یابد. این یافته‌ها نشان‌دهنده این واقعیت است که «سن ذهنی» تنها یک مفهوم روان‌شناختی نیست، بلکه نشان‌دهنده وضعیت بیولوژیکی مغز نیز می‌باشد.

مغز؛ نیازمند ورزش برای زنده ماندن

دکتر بابک زمانی، متخصص مغز و اعصاب و رئیس انجمن سکته مغزی ایران، دیدگاه متفاوتی نسبت به این موضوع دارد و ارتباط میان مغز و سن ذهنی را از منظر دیگری تبیین می‌کند.

وی بر این باور است که وضعیت مغز ما نتیجه‌ای از ترکیب دو عامل ژنتیک و محیط است و تاکید می‌کند: مسئله‌ای که همواره مطرح بوده این است که آیا وضعیت ذهن و بدن افراد بیشتر تحت تأثیر ژنتیک قرار دارد یا عوامل محیطی؟ امروز توافقی نسبی بر این موضوع وجود دارد که هر دو عامل مهم هستند و در کنار هم تاثیر می‌گذارند. به عنوان مثال، می‌توان گفت بخش بزرگی از توانایی‌های افراد (حدود شصت درصد) ناشی از قابلیت‌های ژنتیکی است و چهل درصد دیگر تحت تأثیر محیط و تجربیات زندگی است.

این متخصص با توضیح مثال‌هایی ادامه می‌دهد: ممکن است فردی ۷۰ ساله باشد ولی در تمام عمر خود فقط به اندازه یک فرد ۲۷ ساله از ظرفیت‌های مغزی خود استفاده کرده باشد. اغلب در چنین شرایطی فعالیت‌های ذهنی کاهش می‌یابد. مهم نیست سن تقویمی چقدر بالا است، بلکه نحوه استفاده از مغز مهم‌ترین عامل در حفظ قابلیت‌های ذهنی است.

باورهای غلط؛ عامل تحلیل رفتن مغز

یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که بر سر راه پیری سالم قرار دارد فرهنگ غلط جامعه است. دکتر زمانی با انتقاد از برخی توصیه‌های رایج اظهار می‌کند: در جامعه ما، اطرافیان به افراد سالمند توصیه‌هایی می‌کنند که ظاهراً دلسوزانه به نظر می‌رسد، مثل استراحت کردن، دوری از استرس یا پرهیز از فعالیت زیاد. اما این توصیه‌ها به‌جای کمک، در واقع مضر هستند.

این باور غلط که یک فرد مسن باید بازنشسته شود و عمر خود را در خانه به بطالت بگذراند، به اعتقاد زمانی، بیشترین آسیب را به مغز وارد می‌کند. وی می‌گوید: بسیاری از سالمندان فکر می‌کنند که مغزشان دیگر قابلیت کار کردن ندارد. اما این فقط یک احساس و باور اشتباه است که اغلب ناشی از تلقین‌های اجتماعی یا افسردگی است.

افسردگی، انزوای اجتماعی و باورهای غلط، بزرگ‌ترین دشمنان مغز انسان هستند. هنگامی که فرد فعالیت‌های ذهنی و فیزیکی خود را متوقف می‌کند، به تدریج مغز با تحلیل عملکرد روبه‌رو می‌شود و فرآیند پیر شدن ذهن تسریع می‌شود.

راهکارهایی برای حفظ جوانی ذهن و مغز

خوشبختانه، سرنوشت مغز ما از پیش تعیین نشده است. «سن ذهنی» مفهومی انعطاف‌پذیر است و به راحتی می‌توان با اقدامات هوشمندانه، این حس را تقویت کرد و روند پیری مغز را به تاخیر انداخت. برخی از این راهکارها عبارتند از:

۱. فعالیت بدنی منظم: ورزش کردن موجب بهبود جریان خون به مغز شده و سلول‌های عصبی را سالم نگه می‌دارد.

۲. تغذیه مناسب: مصرف مواد غذایی سالم شامل میوه‌ها، سبزیجات و چربی‌های مفید، بهترین منبع تغذیه برای مغز شماست.

۳. چالش‌های ذهنی: مطالعه، یادگیری مهارت جدید یا انجام بازی‌های فکری می‌تواند مغز را فعال و تقویت کند.

۴. حفظ ارتباطات اجتماعی: ملاقات دوستان و معاشرت با خانواده به بهبود سلامت روان و جلوگیری از افسردگی کمک می‌کند.

۵. فعالیت هدفمند: بازنشستگی از کار به معنای کنار گذاشتن فعالیت نیست. دنبال کردن علایق شخصی یا انجام کارهای داوطلبانه می‌تواند مغز را زنده و پویا نگه دارد.

زمانی تاکید می‌کند: مغز انسان حتی در لحظات پایانی زندگی توانایی یادگیری دارد. اگر فردی تحت تأثیر افسردگی یا تلقین‌های منفی باور کند که دیگر نمی‌تواند فعال باشد، این باور به واقعیت تبدیل می‌شود؛ زیرا فعالیت مغزی کاهش می‌یابد و روند پیری ذهنی سرعت می‌گیرد.

افزایش سن به معنی پایان زندگی نیست

افزایش سن نباید به معنای پایان فعالیت و پویایی ذهن باشد. اگرچه نمی‌توان سال‌های گذشته را بازگرداند، اما با تغییر سبک زندگی، کیفیت آنچه در آینده تجربه می‌کنیم را بهبود می‌بخشیم. با فعالیت و انتخاب‌های صحیح، می‌توان حس جوانی را تقویت کرد. این انتخاب نه تنها به داشتن زندگی بهتر کمک خواهد کرد، بلکه مغز را سالم‌تر و شاداب‌تر نگه می‌دارد.