میکاپ؛ دیزاین چهره یا صرفا آرایش زنانه؟

از خط چشم مصریان باستان گرفته تا رنگ‌های گیاهی در ایران و هندوستان، همواره آرایش چهره نه فقط برای زیبایی فردی بلکه به‌عنوان نوعی نشانه اجتماعی و فرهنگی به کار رفته است. اما در روزگار ما، پرسشی تازه مطرح می‌شود: آیا می‌توان میکاپ را نوعی «دیزاین» دانست؟

برای پاسخ به این پرسش نخست باید معنای دیزاین را روشن کرد. دیزاین چیزی فراتر از تزیین سطحی است. دیزاین فرآیندی آگاهانه و هدفمند است که بر اساس نیاز، تناسب، کارکرد و زیبایی‌شناسی شکل می‌گیرد. طراحی یک پوستر، چیدمان یک خانه یا حتی طراحی گرافیک شهری، همه بر اصولی مانند هماهنگی، تعادل، رنگ‌شناسی و اثرگذاری بر مخاطب استوار است. حال اگر به میکاپ دقیق شویم، درمی‌یابیم که این عمل نیز به نوعی همین اصول را دنبال می‌کند.

میکاپ هنری است که بافت‌ها، خطوط و رنگ‌های صورت را در یک ترکیب تازه قرار می‌دهد. انتخاب رنگ رژ لب یا سایه چشم بر اساس تناسب با پوست، هم‌نشینی با رنگ لباس یا حتی هماهنگی با نور و محیط، نشان می‌دهد که این فرآیند دقیقاً به منطق دیزاین نزدیک است. بانویی که صورت خود را میکاپ می‌کند، نه فقط در حال افزودن رنگ، بلکه در حال «بازطراحی» جلوه چهره خویش است؛ گویی صورت او صفحه‌ای سفید است و هر خط و رنگی که افزوده می‌شود بخشی از یک ترکیب‌بندی تازه به شمار می‌آید.

با این حال، باید توجه داشت که میکاپ در طول تاریخ همواره متناسب با شرایط گوناگون تغییر کرده است. آنچه در یک دوره نشانه زیبایی به حساب می‌آمد، ممکن بود در دوره‌ای دیگر زشت و غیرقابل قبول جلوه کند. در ایران دوره قاجار، ابروهای پهن و پرپشت یکی از معیارهای زیبایی زنان بود. صورت‌های گرد و گوشت‌آلود با گونه‌های گلگون جایگاه ویژه‌ای داشت و ابزارهایی چون سرخاب برای سرخی گونه، سپیداب برای روشن کردن صورت و سورمه برای سیاهی چشم‌ها به‌وفور استفاده می‌شد. این ابزارها، که اغلب ریشه طبیعی داشتند، بافت خاصی از زیبایی را می‌آفریدند که در فرهنگ آن زمان ارزشمند بود.

اما با ورود مدرنیته و گسترش ارتباطات جهانی، این معیارها دگرگون شد. در سده اخیر، آرایش‌های پررنگ سنتی جای خود را به لوازم تازه‌ای چون ریمل، کرم‌پودر، خط لب و سایه‌های متنوع دادند. این ابزارها نه تنها امکان تنوع بیشتر در رنگ و فرم را فراهم کردند، بلکه نوعی استاندارد جهانی برای زیبایی به وجود آوردند. به‌گونه‌ای که دیگر کمتر می‌توان مرز روشنی میان سبک‌های آرایش شرقی و غربی یافت؛ بسیاری از برندهای آرایشی، زیبایی را به زبان مشترکی برای زنان جهان بدل کرده‌اند.

فرهنگ، نخستین عامل تعیین‌کننده در این تحولات است. آنچه در جامعه‌ای نشانه وقار و جذابیت محسوب می‌شود، ممکن است در جامعه‌ای دیگر نشانه افراط یا حتی بی‌اخلاقی قلمداد گردد. زیست‌بوم و آب‌وهوا نیز نقش دارد؛ در مناطق گرمسیری، رنگ‌های روشن و آرایش سبک‌تر کارکرد عملی دارند، در حالی که در مناطق سرد و کم‌نور، استفاده از رنگ‌های تندتر و پررنگ‌تر بیشتر دیده می‌شود. افزون بر این، ساختار اقتصادی و طبقه اجتماعی نیز بر سبک آرایش اثر می‌گذارند. در دوره قاجار، دسترسی به سرخاب مرغوب یا سورمه خالص نشانه‌ای از ثروت و جایگاه بود، و امروزه نیز برندهای گران‌قیمت همین نقش را ایفا می‌کنند.

از این منظر، میکاپ تنها به سطح فردی محدود نمی‌شود. این عمل در لایه اجتماعی معنا می‌یابد. زنانی که با میکاپ در اجتماع ظاهر می‌شوند، در واقع در حال ارائه یک «تصویر طراحی‌شده» از خویش‌اند. این تصویر می‌تواند نشانه اعتماد به نفس، تمایل به دیده‌شدن، یا حتی پیروی از یک الگوی مد روز باشد. درست همان‌گونه که یک طراح گرافیک پوستر خود را با مخاطب در ذهن می‌سازد، بانویی هم که آرایش می‌کند به تأثیر اجتماعی آن آگاه است.

از این‌رو می‌توان گفت میکاپ شاخه‌ای از دیزاین است که موضوع آن «چهره انسان» است. دیزاینی که هم از تحولات تاریخی پیروی می‌کند، هم از شرایط زیست‌بوم اثر می‌گیرد و هم در نسبت با فرهنگ و جامعه معنا می‌یابد. این دیزاین زنده و پویاست، چون بوم آن چهره انسان است که خود متغیر و در حال تغییر است.

به نظر می‌رسد در دوران معاصر، با حضور گسترده صنعت زیبایی و برندهای لوازم آرایش، این موضوع بیش از هر زمان دیگر به یک شاخه از دیزاین نزدیک شده است. کار میکاپ‌آرتیست‌ها در واقع همانند کار گرافیک دیزاینرهاست: شناخت رنگ، نور، بافت و روانشناسی مخاطب. تنها تفاوت در بوم کار است؛ یکی روی کاغذ یا صفحه دیجیتال کار می‌کند و دیگری بر صورت انسان.

بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت: میکاپ کردن نه صرفاً یک آرایش زنانه، بلکه نوعی دیزاین بدن و چهره است. دیزاینی که نه تنها زیبایی فردی را برجسته می‌سازد بلکه حامل پیام‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی نیز هست. بانویی که با ظرافت و آگاهی صورت خود را میکاپ می‌کند، به همان اندازه درگیر فرایند طراحی است که یک گرافیک دیزاینر در کارگاه خود.

نویسنده: حسین نوروزی