تنوع یا توقف؛ سرنوشت فولاد ایران در گرو گسترش سبد محصولات

به گزارش رکنا؛ در دنیای فولاد، هر ورق، هر تیرآهن و هر میلگرد فقط یک محصول نیست؛ آنها شاهرگ‌های اقتصاد صنعتی کشورند، رگ‌هایی که اگر دچار کمبود شوند، قلب تولید و صنایع پایین‌دست می‌ایستد. وقتی ظرفیت تولید محدود است و بازار جهانی پر از رقبای قدرتمند، از چین و روسیه گرفته تا کشورهای منطقه‌ای که با تعرفه‌ها و سیاست‌های حمایتی خود، فضای رقابت را تنگ کرده‌اند، بقا دیگر انتخاب نیست؛ ضرورت است. تحریم‌ها، نوسانات نرخ ارز و محدودیت منابع، عرصه را برای تولیدکنندگان داخلی تنگ کرده و هر تصمیم درباره تولید و صادرات، سرنوشت زنجیره فولاد کشور را رقم می‌زند.

در چنین شرایطی، توسعه سبد محصولات فولادی، از مقاطع تخت و ورق‌های نازک تا میلگردهای ریز و متوسط، دیگر یک استراتژی صرف تولید نیست؛ بلکه یک نقشه راه برای حفظ جایگاه ایران در بازار داخلی و جهانی است. تنوع محصول، نه تنها امکان پاسخگویی به نیازهای مختلف مصرف‌کنندگان را فراهم می‌کند، بلکه راهکاری برای کاهش ریسک‌های ناشی از محدودیت بازارها و تحریم‌هاست.

 محمد اصفهانی، کارشناس بازار فولاد، در گفت‌وگوی رسانه ای بیان کرد که چگونه مدیریت هوشمند تولید و گسترش سبد محصولات، می‌تواند زنجیره فولاد کشور را از مخاطرات تحریم و نوسانات بازار جهانی عبور دهد، تولیدکنندگان را در مسیر سودآوری نگه دارد و آینده‌ای پایدار برای این صنعت استراتژیک رقم بزند.

تأمین مواد اولیه، عامل کلیدی توسعه زنجیره فولاد

این کارشناس بازار فولاد، در پاسخ به سوالی درباره وابستگی ظرفیت تولید فولاد کشور به مواد اولیه گفت: ظرفیت تولید فولاد ایران در سال‌های اولیه، به طور مستقیم وابسته به بیلت و اسلب است؛ این محصولات مواد اولیه اصلی و ارکان تولید فولاد کشور به شمار می‌روند. شمش برای تولید مقاطع طویل مانند میلگرد، تیرآهن، نبشی و ناودانی به کار می‌رود و تختال نیز به عنوان ماده اولیه تولید انواع ورق‌های فولادی استفاده می‌شود.

وی ادامه داد: بدیهی است که هرچه ظرفیت تولید فولاد بالاتر رود، نیاز به این مواد اولیه نیز افزایش می‌یابد. در برخی کشورها بخشی از این مواد اولیه از طریق واردات تأمین می‌شود، اما بر اساس آخرین آمارها، ایران دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان است و خوشبختانه در زمینه بیلت و تختال نیازی به واردات ندارد. با این حال، افزایش ظرفیت تولید همواره مستلزم تولید و تأمین بیشتر مواد اولیه است و این موضوع یکی از نکات کلیدی در توسعه زنجیره فولاد کشور است.»

این کارشناس بازار فولاد، درباره اهمیت تولید مواد اولیه برای زنجیره فولاد گفت:. هرچه تولید مواد اولیه بیشتر باشد، به نفع زنجیره‌های پایین‌دست است و دسترسی آن‌ها به مواد اولیه راحت‌تر خواهد شد. قطعاً باید تولید مواد خام به اندازه کافی صورت بگیرد، زیرا کمبود آن می‌تواند تولید را دچار مشکل کند.

وی افزود: به ویژه با توجه به محدودیت‌های واردات ناشی از تحریم‌ها اگر قرار باشد وارداتی انجام شود، هزینه آن با دلار بالای ۱۰۰ هزار تومان همراه خواهد بود، در حالی که قیمت مقاطع طویل در بازار داخلی با دلار حدود ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان محاسبه می‌شود. البته شرایط برای محصولات تخت کمی متفاوت است، اما به طور کلی، افزایش تولید مواد اولیه خام به نفع کل زنجیره فولاد کشور است و نقش مهمی در پایداری و تأمین نیازهای صنعت دارد.

تحریم‌ها، کمبود مواد اولیه و فشار رقابت؛ ریسک‌های بزرگ پیش روی صنعت فولاد ایران

محمد اصفهانی، در بیان ریسک‌های ادامه مسیر برای صنعت فولاد ایران گفت: بزرگ‌ترین ریسک فعلی تحریم‌ها است. تحریم‌ها مانع می‌شوند که ما محصولات خود را به قیمت واقعی صادر کنیم و شرکت‌ها مجبورند تخفیف‌های سنگین بدهند تا بتوانند محدودیت‌ها را دور بزنند. ریسک دیگری که برای زنجیره فولاد وجود دارد، کمبود مواد اولیه به ویژه سنگ آهن است.

وی در ادامه بیان کرد: در گزارش‌ها و مقالات علمی آمده است که منابع سنگ آهن کشور محدود است و اگر بخواهیم به ظرفیت تولید بالاتری دست پیدا کنیم، در سال‌های آینده ممکن است با کمبود این ماده مواجه شویم و روزی مجبور شویم سنگ آهن را وارد کنیم. البته فعلاً شرایط معادن داخلی مناسب است و تا چند سال آینده تأمین سنگ آهن مشکلی ایجاد نمی‌کند.

اصفهانی در ادامه درباره دیگر ریسک‌های صنعت فولاد ایران گفت:یکی دیگر از چالش‌ها، روند نزولی قیمت‌ها در بازارهای جهانی و رقابت شدید بین صادرکنندگان اصلی مانند چین و روسیه است. رکود جهانی باعث کاهش مستمر قیمت میلگرد، ورق گرم و سایر مقاطع فولادی در سه سال اخیر شده و این موضوع چشم‌انداز صادرات ایران را مخاطره‌آمیز می‌کند. از یک سو، ایران مجبور است تخفیف‌های سنگین بدهد تا تحریم‌ها را دور بزند و از سوی دیگر، فشار رقابت جهانی شرایط را دشوارتر می‌کند.

تنوع سبد محصولات؛ کلید افزایش سودآوری و جذب مشتری در بازار فولاد

وی درباره اهمیت توسعه سبد محصولات فولادی گفت: توسعه سبد محصولات، نقش مستقیم در افزایش سودآوری شرکت‌ها دارد. در حال حاضر، بسیاری از شرکت‌های دولتی و نیمه‌دولتی در تولید میلگردهای نازک، مانند سایزهای ۸ تا ۱۲ میلی‌متر، ضعیف عمل می‌کنند و مشتریانی که به دنبال سبد کامل محصول هستند، ناچار به خرید از بخش خصوصی می‌شوند که قیمت‌ها کمی بالاتر است. این نکته نشان می‌دهد هر چه تنوع محصولات بیشتر باشد، هم پاسخگویی به نیازهای مختلف مصرف‌کننده راحت‌تر خواهد بود و هم مشتریان بیشتری جذب شرکت‌ها خواهند شد. این اصل حتی در بازارهای صادراتی نیز صادق است.

کارشناس بازار فولاد در خصوص سودآوری تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر توضیح داد: به‌طور معمول، تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر سودآورتر است، اما در ایران این قانون همیشه صادق نیست. مواد خام و شمش در بازار جهانی مورد تقاضای بالایی هستند و صادرات آن‌ها با مشکلات کمتری روبه‌روست، زیرا کشورها برای خرید مواد خام مانع‌تراشی زیادی نمی‌کنند. اما وقتی به محصولات با ارزش افزوده بالاتر مانند میلگرد می‌رسیم، وضعیت متفاوت است.

وی افزود : کشورهای اطراف ایران، که زمانی بازارهای هدف صادراتی میلگرد ایران بودند، اکنون با تعرفه‌های سنگین یا ممنوعیت واردات، از صنایع داخلی خود محافظت می‌کنند. نتیجه این است که حجم صادرات شمش ایران بسیار بیشتر از صادرات میلگرد است و حتی در شرایط اخیر، صادرات محصولات نهایی مانند میلگرد روندی معکوس داشته است.

تمرکز بر محصولات پرتقاضا؛ راهبرد کاهش وابستگی به بازارهای پرریسک

اصفهانی درباره ارتباط کاهش وابستگی به بازارهای پرریسک با نوع محصول بیان داشت: کاهش وابستگی به بازارهای پرریسک به شدت به نوع محصول مرتبط است. بازارهای هدف صادراتی ایران محدود و چندان متنوع نیستند و شرکای غربی به دلیل حمایت از تحریم‌ها و ترس از جرایم سنگین، فعلاً از معامله با ایران اجتناب می‌کنند.

وی بیان کرد: این محدودیت، ایران را مجبور می‌کند تا بیشتر روی محصولاتی تمرکز کند که خریدار داشته باشند. از طرف دیگر، مواد خام ایران، به ویژه شمش، در بازارهای هدف بهتر خریداری می‌شوند و موانع کمتری دارند. بنابراین، علی‌رغم اینکه صنایع پایین‌دست می‌توانند شمش را به محصولات با ارزش افزوده بالاتر تبدیل کنند، صادرات شمش همچنان اولویت دارد، زیرا بازار هدف محدود است و تقاضا برای این محصول بیشتر است. در واقع، ایران مجبور است به آنچه بازار تقاضا می‌کند، پاسخ دهد.

محدودیت واردات و نرخ‌های دلاری؛ دلیل تقاضای بالای بازار داخلی فولاد

اصفهانی درباره علت خرید محصولات گران‌قیمت فولاد در بازار داخلی تصریح کرد:گرانی محصولات فولادی یک موضوع نسبی است. به عنوان مثال، چند روز پیش ورق گرم فولاد مبارکه، بنا به اعلام برخی تحلیلگران، با دلار حدود ۱۰۵ هزار تومان معامله شد. اینکه این قیمت را گران یا ارزان بدانیم، بستگی به نرخ دلار مورد مقایسه دارد؛ در ایران نرخ دلار همواره چندگانه بوده است. اکنون بازار دارای نرخ‌های متفاوتی است: دلار بازار مبادله حدود ۷۳ هزار تومان، بازار دوم حدود ۱۰۰ هزار تومان و بازار آزاد نیز بین ۱۱۳ تا ۱۴۰ هزار تومان.

وی گفت: با توجه به این شرایط، قیمت محصولات فولادی بسته به نرخ دلار متفاوت به نظر می‌رسد. اما علت اصلی خرید داخلی این محصولات، محدودیت واردات است؛ قیمت دلار آزاد بالا است و منابع ارزی کشور محدود است، بنابراین واردات محصولات فولادی صرفه اقتصادی ندارد. در نتیجه، خریداران ناچارند نیاز خود را از بازار داخلی تأمین کنند. علاوه بر این، ایران یکی از تأمین‌کنندگان اصلی فولاد در منطقه و جهان است و بنابراین بازار داخلی برای محصولات فولادی همیشه فعال و پرتقاضا باقی می‌ماند.

قیمت دلاری ورق گرم؛ راهکاری برای حمایت از تولید و توسعه سبد محصولات

این کارشناس بازار فولاد درباره فروش دلاری محصولات فولادی در بازار داخلی و تأثیر آن بر توسعه تولید توضیح داد:

محصولات فولادی در بازار داخلی به دو بخش کلی تقسیم می‌شوند: مقاطع طویل و مقاطع تخت. در بخش مقاطع طویل، مواد اولیه یعنی بیلت یا شمش در کشور به اندازه کافی تولید می‌شود و کمبودی وجود ندارد. اما در بخش مقاطع تخت، به‌ویژه ورق‌های نازک ۲ تا ۴ میلی‌متری، تولیدکنندگان داخلی محدود هستند و گاهی نیاز به واردات وجود دارد.

وی ادامه داد: به همین دلیل، سیاستگذار داخلی تصمیم گرفته است که محصولات ورق گرم فولاد مبارکه با نرخ دلاری بالاتر در بازار داخلی عرضه شود. هدف این است که تولیدکننده بتواند هزینه تولید را پوشش دهد و کمبود محصول در بازار داخلی جبران شود. اگر نرخ پایین دلار برای این محصولات لحاظ می‌شد، محصول وارداتی با قیمت بالاتر وارد بازار می‌شد و تولیدکننده داخلی متضرر می‌گردید.

اصفهانی در ادامه گفت: این تنظیم قیمت دلاری تنها در بخش ورق گرم فولاد مبارکه انجام شده و انگیزه توسعه محصول را کاهش نمی‌دهد. بالعکس، هرچه تولیدکننده منفعت بیشتری کسب کند، سرمایه‌گذاری بیشتری در توسعه تولید انجام می‌دهد. در شرایط تحریم و محدودیت بازار، تنظیم قیمت بینابینی ضروری است؛ اگر نرخ پایین در نظر گرفته شود، انگیزه تولید کاهش می‌یابد و اگر کاملاً آزاد باشد، ممکن است قیمت‌ها برای مصرف‌کننده داخلی بیش از حد بالا برود. بنابراین، این سیاست تنها پاسخی به تحریم‌ها و محدودیت‌های بازار است و بدون آن، نیاز به تنظیم قیمت وجود نداشت.

توسعه زنجیره پایین‌دست؛ راه حل پایداری و ارزش افزوده فولاد ایران

وی درباره آینده فولاد ایران و تداوم خام‌فروشی توضیح داد: در حال حاضر، ایران به معنای واقعی خام‌فروشی ندارد. محصولی که به عنوان شمش عرضه می‌شود، در واقع نیمه‌خام است و ما هنوز توانایی فروش راحت محصولات نهایی در بازارهای هدف خارجی را به دلیل تحریم‌ها نداریم. رقابت شدید و روند نزولی قیمت‌ها در سه سال اخیر نیز شرایط صادرات را پیچیده کرده است.

اصفهانی ادامه داد: آینده بازار فولاد ایران وابسته به رفع تحریم‌هاست. یا باید تحریم‌ها برداشته شود یا باید به سمت توسعه صنایع با ارزش افزوده بالاتر حرکت کنیم تا محصولات نیمه‌خام داخلی به صورت طبیعی در بازار داخلی جذب شوند. این مستلزم سرمایه‌گذاری هدفمند در بخش‌هایی است که کمبود دارند و تمرکز صرف بر نقاط مورد نیاز زنجیره فولاد کشور است.

این کارشناس گفت: در بخش بالادست شمش، مانند گندله، کنسانتره، سنگ‌آهن و آهن اسفنجی، صادرات مواد خام محدود است و تنها در مواقع مازاد و به اجبار، سیاستگذار مجوز صادرات می‌دهد. علت این امر گاهی عدم توازن ظرفیت تولید یا محدودیت برق و گاز در واحدهای پایین‌دست است. طی دو سال اخیر، اقدامات سختگیرانه و محدودیت‌های جدی اعمال شده و بیشتر موارد خام‌فروشی، اجباراً صورت گرفته است. در نهایت، توسعه زنجیره‌های پایین‌دست، مهم‌ترین راهکار برای کاهش خام‌فروشی و افزایش ارزش افزوده محصولات فولادی کشور است.

نیمه خام به جای خام؛ فرصت و چالش صنعت فولاد ایران

در شرایط فعلی صنعت فولاد ایران، توسعه و تنوع سبد محصولات نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت استراتژیک است. تحریم‌ها، محدودیت بازارهای صادراتی، نوسانات نرخ ارز و رقابت شدید جهانی، تولیدکنندگان داخلی را در موقعیتی قرار داده که تصمیمات مرتبط با تولید و صادرات، سرنوشت زنجیره فولاد کشور را رقم می‌زند. تمرکز صرف بر تولید چند محصول محدود، ریسک‌های جدی برای زنجیره فولاد ایجاد می‌کند و فرصت‌های سودآوری و رشد را کاهش می‌دهد.

تحلیل وضعیت نشان می‌دهد: تنوع محصول، تضمین‌کننده پاسخگویی به نیازهای متنوع مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی است. کمبود سبد محصولات، مشتریان را به بازارهای جایگزین هدایت می‌کند و فرصت جذب مشتریان بیشتر را کاهش می‌دهد.

افزایش تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر، سودآوری بیشتری ایجاد می‌کند و آینده صنعت را پایدارتر می‌سازد. اتکا به صادرات مواد نیمه‌خام آسان‌تر است، اما ارزش افزوده پایین دارد و نمی‌تواند توسعه بلندمدت صنعت را تضمین کند.

کاهش وابستگی به بازارهای پرریسک و تمرکز بر توسعه بازار داخلی با محصولات متنوع، راهبردی برای مقابله با محدودیت‌های تحریم و رقابت جهانی است. تنوع محصولات باعث افزایش انعطاف‌پذیری زنجیره تولید و کاهش ریسک‌های ناشی از نوسانات بازار می‌شود.

سرمایه‌گذاری هدفمند در بخش‌هایی که کمبود دارند، به ویژه در تولید مقاطع تخت و ورق‌های نازک، ضروری است. این اقدام ارزش افزوده را افزایش داده و وابستگی به صادرات مواد نیمه‌خام را کاهش می‌دهد.

به طور خلاصه، آینده صنعت فولاد ایران به توانایی تولید محصولات متنوع و با ارزش افزوده بالاتر وابسته است. توسعه سبد محصولات، ابزار مقابله با تحریم‌ها، کاهش ریسک بازار، افزایش سودآوری و ایجاد پایداری در زنجیره فولاد است و بدون آن، آینده صنعت فولاد در معرض تهدید خواهد بود.