قلعه پرتغالی‌ها در هرمز، ثبت ملی اما متروک مانده؛ تصویر تلخ بی‌توجهی به میراث ملی + عکس

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز، یادگار تاریخی دورهٔ صفوی و یکی از نمادهای حضور پرتغالی‌ها در خلیج فارس، بیش از دو دهه است که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ثبت این اثر با شماره ۲۲۳۱ در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۷۷ قرار بود تضمینی باشد بر حفظ و نگهداری آن، اما گزارش‌های اخیر گردشگران و شهروندان حاکی از آن است که قلعه در روزهای جاری حال و روز خوشی ندارد و رها و متروک باقی مانده است.

این وضعیت نه تنها نمایانگر کم‌توجهی به یک میراث ملی است، بلکه سوالات جدی درباره عملکرد وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در قبال آثار ثبت‌شده به وجود می‌آورد. طبق قوانین موجود، وظیفهٔ اصلی این وزارتخانه حفاظت، نگهداری، مرمت و بهره‌برداری پایدار از آثار تاریخی کشور است؛ از جمله ایجاد زیرساخت‌های لازم برای بازدید عمومی، تأمین امنیت اثر، جلوگیری از تخریب و نفوذ عوامل محیطی و انسانی و همچنین تدوین برنامه‌های فرهنگی و گردشگری برای معرفی آن به جامعه.

در عمل اما آنچه امروز مشاهده می‌شود، فاصله عمیق بین وظایف قانونی و واقعیت‌های موجود است. قلعه پرتغالی‌ها، با اهمیت تاریخی و گردشگری خود، در شرایطی متروک مانده که می‌توانست به مرکزی برای جذب گردشگر داخلی و خارجی تبدیل شود و اقتصاد محلی هرمز را تقویت کند. رهاشدگی آثار ملی نه تنها به تخریب فیزیکی آنها منجر می‌شود، بلکه پیامدهای فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. 

در نقد عملکرد وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، چند نکته قابل تأمل است. اول اینکه  بسیاری از آثار ثبت ملی بدون بودجه و برنامه مرمت منظم باقی می‌مانند. قلعه پرتغالی‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیست و دیوارها و سازه‌های آن در معرض فرسایش و آسیب‌های جبران‌ناپذیر هستند.

از سوی دیگر ثبت یک اثر ملی به تنهایی تضمین حفاظت آن نیست. نظارت مستمر و حضور میدانی مسئولان محلی و کارشناسان میراث فرهنگی لازم است تا روند تخریب شناسایی و متوقف شود.در ادامه به این نکته باید توجه داشت که یک اثر تاریخی متروک نه تنها فرصت‌های گردشگری را از بین می‌برد، بلکه نشان‌دهنده ناتوانی در تبدیل سرمایه‌های فرهنگی به منابع پایدار اقتصادی است.

گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که گردشگران و شهروندان نسبت به رهاشدگی قلعه ابراز نگرانی کرده و حتی از کمبود اطلاعات، تابلوهای راهنمای ناکافی و فقدان امکانات بازدید مناسب انتقاد دارند. این موضوع بار دیگر ضرورت تدوین یک برنامه عملیاتی و بودجه‌محور برای حفظ و احیای آثار ملی را یادآوری می‌کند.

قلعه پرتغالی‌ها تنها یک سازه تاریخی نیست؛ نمادی از هویت و تاریخ دریانوردی ایران در خلیج فارس است. رها شدن آن به حال خود، پیامی تلخ درباره اولویت‌های فرهنگی و مدیریتی کشور به جامعه می‌دهد و نیاز فوری به اقدام جدی و پاسخ‌گو از سوی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری دارد. حفاظت از میراث ملی، تنها ثبت در فهرست آثار ملی نیست؛ مسئولیت، بودجه، برنامه و اقدام مستمر می‌خواهد—چیزی که امروز قلعه پرتغالی‌ها به شدت از آن محروم است.