پرنده ها چگونه در سفرهایشان راه خود را پیدا می کنند؟
رکنا: چگونه پرنده‌ها در سفرهای مهاجرتی طولانی خود بدون گم کردن مسیر حرکت می‌کنند؟ روش‌های مسیریابی شگفت‌انگیز پرندگان ریشه در ژنتیک آنها دارد و به کمک ابزارهای حسی پیچیده‌ای، مسیر دقیق را پیدا می‌کنند.
به گزارش رکنا، میلیون‌ها پرنده هر ساله سفری دور و دراز را به مقصدهای فصلی خود آغاز می‌کنند؛ سفری که برخی از آنها به اندازه‌ای طولانی است که اگر مسافت طی‌شده‌شان را جمع کنیم، با رفت و برگشت به ماه برابری می‌کند. برای مثال، پرنده‌ای مانند پرستوی دریایی قطبی در طول عمر خود چنان مهاجرت‌هایی را تجربه می‌کند.
اما سؤال اصلی همچنان پابرجاست: این پرندگان چگونه در این سفر شگفت‌انگیز، مسیر خود را به درستی پیدا می‌کنند و گم نمی‌شوند؟
حواس خارق‌العاده پرندگان
پرندگان برای یافتن مسیر از ترکیب پیچیده‌ای از حواس بهره می‌برند که گاهی مشابه حس‌های انسان است و در مواردی حتی ورای توانایی‌های ما قرار دارد. میریام لیدوگل، مدیر مؤسسه تحقیقات پرندگان در آلمان، بیان می‌کند که پرندگان از نشانه‌های گوناگونی برای جهت‌یابی در مهاجرت استفاده می‌کنند. این حواس شامل موارد زیر است:
-
استفاده از بینایی و بویایی:
پرندگانی که مهاجرت را تجربه کرده‌اند، معمولاً نشانه‌های زمینی مانند رودخانه‌ها یا کوه‌ها را به خاطر می‌سپارند. با این حال، پرندگانی که از فراز آب‌ها مهاجرت می‌کنند، نشانه‌های کمتری دارند و به همین دلیل به حس بویایی خود اتکا می‌کنند. تحقیقات نشان داده است که اگر مسیر بویایی برخی از گونه‌ها مانند کبوتر دریایی مدیترانه‌ای مسدود شود، در مسیر آبی به مشکل برمی‌خورند اما در خشکی مشکلی برای پرواز ندارند.
-
قطب‌نمای خورشیدی و ستاره‌ای:
پرندگانی که در روز مهاجرت می‌کنند، با استفاده از "قطب‌نمای خورشیدی" مسیرشان را تنظیم می‌نمایند. این قطب‌نما ترکیبی از موقعیت خورشید در آسمان و ساعت داخلی بدن است که به کمک ریتم شبانه‌روزی شکل می‌گیرد. نکته قابل توجه این است که نور مصنوعی ممکن است این ریتم را مختل کند و باعث گمراهی پرنده شود.
از سوی دیگر، بسیاری از پرندگان، شبانه پرواز می‌کنند. آنها از "قطب‌نمای ستاره‌ای" بهره می‌برند و موقعیت ستاره‌ها را از طریق نقاط نزدیک به قطب آسمانی شناسایی می‌کنند.
-
حس میدان مغناطیسی:
در شرایطی که پرندگان قادر به دیدن خورشید یا ستاره‌ها نیستند، مانند زمان ابری، "گیرنده مغناطیسی" آنها فعال می‌شود. این حس به پرنده‌ها کمک می‌کند میدان مغناطیسی زمین را احساس کرده و مسیر خود را پیدا کنند. این میدان توسط فلزات مذاب در هسته سیاره ایجاد می‌شود و برای جهت‌یابی پرنده‌ها حیاتی است.
دو نظریه عمده در مورد این توانایی وجود دارد:
- وجود مولکول کریپتوکروم در شبکیه چشم که به میدان مغناطیسی واکنش نشان می‌دهد و نیازمند نور آبی است.
- ذرات مغناطیسی مگنتیت در منقار پرنده، که شدت میدان مغناطیسی را به مغز منتقل می‌کند.
-
نور قطبی‌شده:
پرندگان می‌توانند نور قطبی‌شده ناشی از پراکندگی نور آفتاب در جو زمین را تشخیص دهند. این ویژگی حتی در روزهای ابری به آنها کمک می‌کند که موقعیت خورشید را شناسایی کرده و از آن برای جهت‌یابی استفاده کنند.
ترکیب ابزارهای طبیعی برای مسیریابی
پرندگان همان‌گونه که انسان‌ها از چندین حس برای پیدا کردن راه خود استفاده می‌کنند، با ادغام نشانه‌های مختلف (چون میدان مغناطیسی یا نشانه‌های بصری) مسیرهای مهاجرتی‌شان را طی می‌کنند. لیدوگل می‌گوید که اهمیت هر حس با توجه به شرایط خاص می‌تواند تغییر کند و گیرنده مغناطیسی نیز گاه در زمان طوفان یا اختلالات خورشیدی ناکارآمد می‌شود.
علاوه بر این، بخش زیادی از این توانایی‌های خارق‌العاده در ژنتیک پرنده‌ها نهفته است. مسیر مهاجرت، مسافت و تمایل به سفر عمدتاً به صورت ژنتیکی از والدین به نسل بعدی منتقل می‌شود.
شناخت دقیق‌تر این توانایی‌ها برای حفاظت از گونه‌های پرنده بسیار اساسی است، به ویژه که نتایج تلاش‌های انسانی برای جابه‌جایی پرندگان به زیستگاه‌های جدید معمولاً موفقیت‌آمیز نبوده‌اند. بر اساس پژوهشی، در ۴۵٪ موارد، پرندگان محل جدید را ترک و به زیستگاه قبلی خود برگشته‌اند.
پیتر هور از دانشگاه آکسفورد در این باره می‌گوید: «پرندگان ناوبرهایی فوق‌العاده هستند و اگر جابه‌جا شوند، به هر طریقی به خانه اولشان بازمی‌گردند.»
غزال زیاری
ارسال نظر