تهران در 98 سال پیش چه شکلی بود؟ / با میدان مشق آشنا شوید
رکنا: این تصویر مربوط به میدان مشق تهران در سال 1305 است.
به گزارش رکنا، این تصویر مربوط به میدان مشق تهران در سال ۱۳۰۵ است. میدان مشق که محل آموزش، تمرین و سان و رژه نظامیان بود، در دوره فتحعلی شاه قاجار بنیاد گذاشته شد. این میدان در سال ۱۲۷۸ ق به روزگار ناصالدین شاه توسط محمدخان سپهسالار توسعه یافت و دیواری با طاقنما‌های آجری بر گرد آن کشیدند.
میدان مشق که محل آموزش، تمرین و سان و رژه نظامیان بود، در دوره فتحعلی شاه قاجار بنیاد گذاشته شد. این میدان در سال ۱۲۷۸ ق به روزگار ناصرالدین شاه توسط محمدخان سپهسالار توسعه یافت و دیواری با طاقنما‌های آجری بر گرد آن کشیدند.
میدان مشق از معروف ترین جاهای دیدنی تهران
میدان مشق تهران مجموعه‌ای تاریخی در قلب پایتخت است که بناهایی از دوران قاجار و پهلوی به یادگار دارد. در طول سال‌های پس از انقلاب، این میدان توسعه پیدا کرد و ساختمان‌هایی به آن اضافه شدند و برخی بناها نیز تغییر کاربری دادند. سردر باغ ملی در ورودی میدان مشق یکی از نمادهای تاریخی تهران است و این دروازه به‌همراه دیگر بناهای تاریخی این میدان، از معروف‌ترین جاهای دیدنی تهران به شمار می‌روند.
معماری ساختمان‌های میدان مشق نمونه‌هایی از معماری تاریخی ایران به‌خصوص در دوره پهلوی اول هستند. در حال حاضر بناهای این میدان را بدون تغییر در بافت تاریخی آنها بازسازی و به ساختمان‌های فرهنگی و دولتی تبدیل کرده‌اند. برای ساکنان پایتخت و گردشگرانی که به تهران سفر می‌کنند، میدان مشق از بهترین گزینه‌های گردشگری داخل شهر و جاذبه های گردشگری تهران است.
میدان مشق یکی از قدیمی‌ترین مناطق شهر تهران است که قدمت آن به دوره حکومت قاجار می‌رسد. این محوطه در زمان پادشاهی فتحعلی شاه برای رژه و تمرین نظامی ارتش ساخته شد. این میدان در زمان پادشاهی رضا خان پهلوی با نام باغ ملی شناخته می‌شد و دروازه ورودی آن نیز سردر باغ ملی نام داشت که هم‌چنان با همین نام شناخته می‌شود. میدان مشق یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های تاریخی پایتخت در نزدیکی میدان امام خمینی (توپخانه سابق) است که گردشگران زیادی را به سوی خود جلب می‌کند.
ورودی اصلی میدان مشق سردر باغ ملی است که در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. گرچه بعدها رضا شاه در سال ۱۳۰۴ شمسی سر در امروزی را جایگزین دروازه قدیمی باغ ملی کرد. از گذشته تا به امروز این میدان محل استقرار ساختمان‌های مهم دولتی و فرهنگی بوده است. سردر باغ ملی رو به خیابان امام خمینی (سپه سابق) باز می‌شود.
میدان مشق از شمال به خیابان شهید سخایی، از شرق به خیابان فردوسی، از غرب به خیابان سی تیر و از جنوب به خیابان امام خمینی می‌رسد. این خیابان‌ها در گذشته به‌ترتیب سوم اسفند، علاءالدوله، قوام السلطنه و سپه یا باغشاه نام داشتند.
گرچه این منطقه را میدان مشق نامیده‌اند، دایره‌ای شکل نیست. این میدان در واقع یک چهارضلعی با مساحتی در حدود ۲۸ هکتار بود که امروزه به‌دلیل گسترش ساختمان‌های آن و پیاده راه بزرگ آن به‌شکل تی در آمده است. در حال حاضر ساختمان‌هایی مانند وزارت امور خارجه، دانشگاه هنر، موزه و کتابخانه ملک و بسیاری از موزههای برجسته تهران در این میدان قرار دارند.
تاریخی‌ترین بنای میدان مشق مجموعه عمارت قزاقخانه است. این بنا در سال ۱۲۴۲ شمسی ساخته شد. آخرین ساختمان معروف در این محوطه نیز کتابخانه و موزه مرحوم ملک است که این مجموعه را در سال ۱۳۷۵ به میدان مشق اضافه کردند.
مسیر دسترسی داخل میدان مشق به ساختمان‌های مختلف از طریق پیاده‌رویی موسوم به پیاده راه ملل متحد میسر می‌شود. خیابان ملل متحد از سردر باغ ملی آغاز می‌شود و تا روبه‌روی عمارت قزاقخانه ادامه دارد و در نهایت به خیابان کوشک مصری می‌رسد. از این مسیر با نام بزرگ‌ترین پیاده راه شهری ایران یاد می‌کنند.
مسیر دسترسی به میدان مشق
میدان مشق در یکی از پرترددترین خیابان های معروف تهران قرار دارد و به بازار و مراکز تجاری گسترده نزدیک است. این میدان دسترسی مناسبی به وسایل حمل و نقل عمومی در پایتخت دارد و ایستگاه‌های اتوبوس و مترو در نزدیکی آن قرار گرفته‌اند. به‌دلیل تجمع بالای وسایل نقلیه در این بخش از شهر تردد با ماشین شخصی در طول هفته در این منطقه ساده نیست؛ زیرا محل پارک خودرو به میزان کافی وجود ندارد و از طرفی میدان مشق در محدوده طرح ترافیک قرار گرفته است.
میدان مشق در محدوده طرح ترافیک تهران قرار گرفته است؛ اما میدان امام خمینی در فاصله کوتاهی از سردر باغ ملی، دسترسی مناسبی به وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس، مترو و تاکسی دارد
یکی از راه‌ها برای دسترسی به میدان مشق استفاده از اتوبوس است. پایانه‌های اتوبوسرانی در جهات مختلف شهر تهران، اتوبوس به ایستگاه توپخانه یا همان میدان امام خمینی اعزام می‌کنند. فاصله میدان امام خمینی تا سردر باغ ملی در خیابان سپه، کوتاه است و می‌توانید این فاصله را پیاده طی کنید. اتوبوس‌های توپخانه به‌سمت پارک شهر نیز در نزدیکی سردر باغ ملی ایستگاه دارند.
بهترین گزینه برای دسترسی به میدان مشق، مترو است. خط یک متروی تهران در مسیر تجریش به کهریزک، در میدان امام خمینی ایستگاه دارد. اگر در خطوط دیگر سوار مترو شوید نیز می‌توانید با تغییر قطار خود را به ایستگاه امام خمینی برسانید. از ایستگاه مترو در این میدان تا سردر باغ ملی باید در حدود ۵۰۰ متر پیاده روی کنید. پس از خروج از ایستگاه قطار، خود را به ابتدای خیابان سپه (امام خمینی) برسانید و با کمی پیاده روی به سردر باغ ملی خواهید رسید. ایستگاه متروی حسن آباد نیز دسترسی مناسبی به میدان مشق دارد.
آدرس میدان مشق: تهران، میدان امام خمینی، خیابان امام خمینی (سپه سابق)، سردر باغ ملی، میدان مشق (مشاهده روی نقشه)
تاریخچه میدان مشق تهران
میدان مشق یکی از قدیمی‌ترین مجموعه‌های تاریخی در تهران است که محوطه نخست آن توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. در دوره قاجار از این محوطه برای رژه نظامی و آموزش سربازان ارتش استفاده می‌کردند؛ اما به مرور زمان به بناهای این میدان افزودند و میدان مشق شاهد بسیاری از حوادث بزرگ تاریخی شد. دلیل استفاده نظامی از این میدان، نزدیکی آن به میدان توپخانه تهران بود.
ساختمان قزاقخانه یا دانشگاه هنر امروزی و کتابخانه و موزه ملک به‌ترتیب نخستین و آخرین بناهای ساخته شده در میدان مشق هستند
ساختمان قزاقخانه نخستین عمارت میدان مشق بود که در دوره قاجار بنا شد. دیوارهای داخلی این بنا پوشیده از نقاشی‌های تاریخی بودند که متاسفانه امروزه بخش زیادی از آنها از میان رفته‌اند. این عمارت در زمان ساخت خود، معماری برجسته‌ای از تلفیق شیوه‌های ساختمان سازی در ایران و اروپا داشت و از آن با نام قدیمی‌ترین ساختمان اداری ایران یاد می‌کنند.
در زمان حکومت قاجار، تهران قدیم چند محله بیشتر نداشت که آنها عبارت بودند از محله‌های عودلاجان، چال میدان، سنگلج، بازار و محله دولت. گرچه میدان مشق در هیچ‌کدام از این مناطق قرار نداشت، به مرور زمان با گسترش آن بر اهمیت این میدان افزوده شد. در پانزدهمین سال سلطنت ناصرالدین شاه، پیش از انجام اصلاحات اساسی برای توسعه تهران، محمد خان سپهسالار، وزیر جنگ ناصرالدین شاه دست به تغییرت اساسی در این میدان زد.
با توسعه میدان مشق، این محوطه داخل محله دولت قرار گرفت و از جنوب به خیابان سپه (امام خمینی)، از شرق به عمارت‌های خیابان امین السلطان (فردوسی)، از شمال به اصطبل‌ها و انبارها و از غرب به خیابان قزاقخانه (سی تیر) رسید. در آن زمان به‌جای سردر باغ ملی امروزی دروازه‌ای دیگر قرار داشت که آن را «سردر ناصری» می‌نامیدند.
از مهم‌ترین حوادث تاریخی در میدان مشق می‌توان به اعدام میرزا رضای کرمانی قاتل ناصرالدین شاه و به روایتی اعدام فضل الله نوری اشاره کرد. در زمان فتح تهران به دست مشروطه خواهان، این محوطه محل نزاعی خونین بین نیروهای مشروطه و سربازان محمد علی میرزا شد. در دیگر زمان‌های سال خارج از ساعت تمرین نظامی سربازان مردم در میدان مشق تجمع و جشن‌ها و مراسم خود را در این محوطه برگزار می‌کردند.
میدان مشق محل برگزاری مراسم مذهبی نیز بود و در ماه رمضان زمان افطار و سحر در این میدان توپ در می‌کردند. در طول روزهای سال نیز ساعت ۱۲ ظهر در این میدان توپ شلیک می‌شد تا زمان ظهر را اعلام کنند. یکی از جالب‌ترین حوادث میدان مشق فرود اضطرای هواپیمای خلبان کوزمینسکی لهستانی در زمان جنگ جهانی اول در این میدان بود. به همین دلیل از این میدان با نام نخستین فرودگاه ایران نیز یاد می‌کنند. تا سه روز بعد از فرود این هواپیما، مردم به تماشای آن می‌رفتند.
میدان مشق محل برگزاری نخستین مسابقات ورزشی در تهران بود. برای نخستین بار مسابقات فوتبال توسط کارمندان سفارت انگلستان در این میدان انجام شد. نخستین دوچرخه سواران تهران در این محوطه دوچرخه سواری کردند و اولین بالن تهران در این میدان به پرواز درآمد و در فاصله کوتاهی سرنگون شد. این میدان نخستین میدان تیر نیز بود و ژنرال گاردان فرانسوی به افسران ایرانی در این محوطه تیراندازی می‌آموخت.
بین سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۲ شمسی به دستور رضا خان میدان مشق را گل کاری کردند. از آن پس نام این محوطه به «باغ ملی» تغییر کرد و دروازه ورودی جدید را سردر باغ ملی نامیدند. به مرور زمان ساختمان‌های دیگری به محوطه میدان مشق اضافه شدند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به کاخ شهربانی، موزه ایران باستان و ساختمان امور خارجه اشاره کرد. پس از انقلاب این ساختمان‌ها با تغییر کاربری به ادارات دولتی، دانشگاه و موزههای مختلف تبدیل شدند.
بناهای جدید و قدیم میدان مشق
بناهای میدان مشق تهران نمونه‌هایی از معماری اصیل ایرانی هستند. در ساخت این بناها از برجسته‌ترین عمارت‌های ایران باستان الگوبرداری کرده‌اند. در شکل بنا و تزیینات این ساختمان‌ها نشانه‌هایی از آثاری کهن مانند کاخ آپادانا در تخت جمشید و نقش رستم به چشم می‌خورند. از طرفی در زمان ساخت این بناها، معماری مدرن اروپایی شهرتی فراگیر پیدا کرده بود. به همین دلیل تلفیقی از سبک معماری اروپایی و روم باستان نیز در کنار معماری اصیل ایرانی به‌خصوص در ستون‌ها، طاق‌ها و قوس‌ها دیده می‌شود.
شکل داخل ساختمان‌های میدان مشق با نمای بیرونی آنها تفاوت زیادی دارد؛ به این معنا که از المان‌های سنتی تنها در تزیین نما بهره برده‌اند و شکل داخلی بناها با استانداردهای بالای زمان خود ساخته شده است. ساختمان‌های مختلف این مجموعه در طول زمان به محوطه میدان مشق اضافه شده‌اند و برخی از آنها در طول سالیان اخیر تغییر کاربری داده‌اند. در ادامه به معرفی سازه و بناهای میدان مشق از گذشته تا به امروز با تغییر کاربری آنها می‌پردازیم.
سردر باغ ملی
سردر باغ ملی نخستین سازه‌ی است که در بدو ورود به این محوطه توجه شما را جلب خواهد کرد. این دروازه تاریخی را یکی از قدیمی‌ترین نمادهای شهر تهران می‌دانند که از دوران پهلوی اول به جا مانده است.
سردر باغ ملی در سال ۱۳۰۱ شمسی در امتداد ورودی ساختمان قزاقخانه و به دستور رضا شاه ساخته شد. آن زمان دو سمت این دروازه اتاقک‌های نگهبانی قرار داشتند که بعدها برای ساخت بناهای میدان مشق تخریب شدند. معمار سازنده این سازه جعفر خان معمار باشی بود که ساخت بناهایی مانند دبیرستان فیروز بهرام و سردر مجلس شورای ملی بهارستان را نیز انجام داده است.
در کاشی‌کاری‌های سردر باغ ملی نشانه‌هایی از فتح تهران در کودتای سوم اسفند به دست رضا خان به چشم می‌خورد. در سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۲ محوطه میدان مشق باغ ملی نام داشت و پر از گل و گیاه بود. در طول سال‌های بعد با ساخت بناهایی مانند عمارت پست، کاخ وزارت امور خارجه، موزه ملی ایران و سایر بناها، این باغ به‌کلی از میان رفت؛ اما نام سردر باغ ملی بر دروازه ورودی میدان مشق باقی ماند.
ساختمان قزاقخانه (دانشگاه هنر)
ساختمان قزاقخانه در انتهای میدان مشق را به‌عنوان قدیمی‌ترین بنای میدان مشق می‌شناسند که در سال ۱۲۴۲ شمسی به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد. کاربری نخست این میدان نظامی بود و به همین دلیل نیز نخستین بنای آن را برای تمرین نظامیان و اسکان سربازان در نظر گرفته بودند. با گذشت زمان بخش‌های زیادی از این ساختمان از بین رفت؛ اما امروزه این بنا پس از بازسازی در اختیار دانشگاه هنر قرار گرفته است.
عمارت قزاقخانه تنها بنای ساخته شده به دست ناصرالدین شاه در میدان مشق بود که در زمان رضا خان تعطیل شد
در دوره حکومت قاجار به‌تدریج مدرسه و بیمارستان به عمارت قزاقخانه اضافه کردند؛ اما با شروع سلطنت پهلوی و تغییر اساسی در معماری شهری با الگوبرداری از معماری غربی، استفاده از ساختمان قزاقخانه به‌عنوان مقری نظامی وسط شهر زیر سوال رفت. در نهایت با تغییر مقر حکومت از کاخ گلستان به کاخ مرمر، ساختمان قزاقخانه تخلیه شد.
بنای قزاقخانه در اصل پنج ساختمان دارد که بخش جنوبی آن در دوره قاجار و سایر قسمت‌ها در زمان پهلوی اول ساخته شده‌اند. در سال ۱۳۸۰ این بنا بازسازی و ایمن سازی شد و برای دانشجویان هنر مورد استفاده قرار گرفت. این ساختمان در شمال میدان مشق و ضلع جنوبی خیابان سرهنگ سخایی قرار دارد.
کاخ شهربانی (ساختمان شماره ۹ وزارت خارجه)
ساختمان کاخ شهربانی یکی از مهم‌ترین ساختمان‌های میدان مشق در گذشته بود که بین سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۸ شمسی توسط مهندس «قلیچ باقلیان» و به دستور رضا شاه ساخته شد. در تزیین این بنا از شیوه‌های معماری سنتی ایرانی استفاده کرده‌اند و داخل ساختمان را نیز با الگوبرداری از معماری مدرن اروپا ساخته شده‌اند. مهم‌ترین نکته در معماری کاخ شهربانی الهام از کاخ آپادانا در طراحی نمای این ساختمان است.
نام کاخ شهربانی در فهرست میراث ملی ایران به چشم می‌خورد و در حال حاضر یکی از ساختمان‌های متعلق به وزارت امور خارجه است. بازدید از داخل کاخ شهربانی برای عموم مردم میسر نیست؛ اما برای تماشای بنای این کاخ از سردر باغ ملی به محوطه میدان مشق وارد شوید. کاخ شهربانی در ضلع شرقی این میدان دارد.
شرکت ملی نفت (ساختمان شماره سه وزارت خارجه)
شرکت ملی نفت از مهم‌ترین ساختمان‌های میدان مشق بود که در سال ۱۳۰۷ شمسی به بهره‌برداری رسید. از این اداره با نام شرکت نفت ایران و انگلیس یاد می‌شد. معماری این بنا سبکی مدرن داشت که نخستین نمونه از سبک «آرت دکو» در ایران به شمار می‌رفت. این ساختمان در حال حاضر در اختیار وزارت امور خارجه قرار دارد و امور مربوط به مهاجرت اتباع خارجی در این ساختمان انجام می‌شود.
تالار آینه (ساختمان پذیرایی از مهمانان وزارت امور خارجه)
تالار آینه میدان مشق یکی دیگر از چهار ساختمان تاریخی در اختیار وزارت امور خارجه است. این ساختمان در حال حاضر بین میدان مشق و خیابان کوشک مصری قرار دارد و بازدید از آن برای عموم میسر نیست. در معماری این بنا از بنای کعبه زرتشت در نقش رستم شیراز الگوبرداری کرده‌اند.
تالار اصلی ساختمان تالار آینه تزیینات بسیار زیبایی با آینه‌کاری سراسری دارد و از آن برای میزبانی از سفیران و مهمانان وزارت امور خارجه استفاده می‌کنند. طراحی این بنا به دست «گابریل گورکیان» انجام شده است و «وارطان آوانسیان» و «قلیچ باقلیان» این ساختمان را ساخته‌اند. تالار آینه از گذشته تا به امروز استفاده اداری داشته است.
باشگاه افسران (ساختمان شماره هفت وزارت امور خارجه)
باشگاه افسران میدان مشق نیز از دیگر بناهای تاریخی است که با طراحی «گابریل گورکیان» و معماری «وارطان آوانسیان» و «قلیچ باقلیان» ساخته شد. ساخت این بنا از سال ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۶ شمسی طول کشید. در حال حاضر این بنا یکی از ساختمان‌های در اختیار وزارت امور خارجه در میدان مشق است.
باشگاه افسران در غرب میدان مشق قرار دارد و از «توپ مروارید»، اثری تاریخی معروف این میدان در این ساختمان نگهداری می‌شود. این ساختمان اکنون کاربری نظامی دارد و بازدید از آن برای عموم مردم مجاز نیست.
اداره پست (موزه ارتباطات)
موزه ارتباطات که از آن با نام موزه پست نیز یاد می‌کنند، در جوار سردر باغ ملی در مجموعه میدان مشق قرار دارد و در گذشته متعلق به اداره پست بود. این ساختمان تاریخی نیز هم‌زمان با سایر بناهای این میدان و در طول سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ شمسی ساخته شد. طراحی این بنا را «نیکلای مارکوف»، معمار روسی و مهندسی ارمنی به نام «الگال گالستیانس» بر عهده داشتند و سازنده آن مهندسی ایرانی به نام مهندس «مظلومیان» بود.
نخستین بار موزه پست در سال ۱۳۱۱ شمسی در این مجموعه شکل گرفت و با راه‌اندازی ساختمان پست شروع به کار کرد؛ اما این موزه در سال ۱۳۴۹ از بین رفت. فعالیت اصلی موزه ارتباطات در سال ۱۳۶۹ و پس از پیروزی انقلاب آغاز شد. موزه ارتباطات را با بازسازی بخش گمرکات امانات پستی در اداره پست سابق تاسیس کردند که در بخش غربی این ساختمان قرار داشت. در حال حاضر از قدیمی‌ترین ابزار ارتباطی چاپارخانه‌ها تا ابزار مدرن امروزی در این موزه به نمایش در آمده‌اند.
اداره‌کل صناعت و صنایع قدیمیه (اداره ثبت اسناد)
اداره ثبت اسناد و املاک در میدان مشق دیگر عمارت تاریخی این میدان است که بین سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۴ شمسی توسط معمار «میرزا علیخان» ساخته شد. کاشی‌کاری‌های این بنا نمونه‌ای از تزیینات سنتی در معماری ایرانی هستند. نام این ساختمان در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. سازمان ثبت اسناد میدان مشق در گذشته متعلق به اداره‌کل صناعت و صنایع قدیمیه بود و تا یک دهه قبل نیز این نام بر کاشی‌کاری سردر این ساختمان به چشم می‌خورد. این بنای تاریخی ارزشمند در حال حاضر شرایط مناسبی ندارد و بخش‌های زیادی از آن آسیب جدی دیده است.
موزه ایران باستان
موزه ایران باستان و کتابخانه ملی ایران در قسمت غربی میدان مشق قرار دارند و ورود به آنها از خیابان سی تیر انجام می‌شود. این بنا بین سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۶ شمسی توسط معمار و طراح فرانسوی، «آندره گدار» و به دستور رضا شاه ساخته شد.
موزه ملی ایران یا ایران باستان بدون شک یکی از برجسته‌ترین گنجینه‌های تاریخی و باستانی ایران‌زمین است که در آن آثاری ارزشمند از دوره‌های باستان تا تاریخ ادوار مختلف ایران به نمایش در آمده‌اند. از مهم‌ترین بخش‌های موزه ملی ایران می‌توان به بخش‌های ایران باستان، هنر اسلامی و تالار قرآن اشاره کرد.
کتابخانه ملی ایران نیز در موزه ملی قرار دارد و بخش‌های مختلفی مانند گالری‌ها، رستوران و کافه نیز در این مجموعه تعبیه کرده‌اند. معماری این موزه با الگوبرداری از معماری بناهای ایران باستان طراحی و اجرا شده است و نشانه‌هایی از معماری دوره ساسانیان در بخش‌های مختلف این بنا به چشم می‌خورد.
موزه علم و فناوری
موزه علم و فناوری یکی دیگر از موزههای مشرف به میدان مشق است که در ساختمان کتابخانه ملی ایران قرار دارد؛ اما تردد به آن از خیابان سی تیر انجام می‌شود. ایده نخست شکل‌گیری این موزه در سال ۱۳۵۶ شمسی مطرح شد؛ اما نخستین گالری آن در سال ۱۳۸۹ به بهره‌برداری رسید. این موزه از گالری‌های مختلفی مانند نور، مرکز علم، ابزار جراحی کهن، ابزار نجومی و بخش‌های دیگر تشکیل می‌شود و موزه‌ای متفاوت برای علاقه‌مندان به علم و فناورری است.
کمیته مشترک ضد خرابکاری (موزه عبرت)
ساختمان موزه عبرت امروزی در گذشته به کمیته مشترک ضد خرابکاری تعلق داشت. این ساختمان در سال ۱۳۱۱ شمسی به دستور رضاخان در مجموعه نظمیه میدان مشق ساخته شد و از آن برای نگهداری زندانیان سیاسی استفاده می‌شد.
طراحی و ساخت زندان ضد خرابکاری به دست مهندسان آلمانی انجام شد و با لایه‌های حفاظتی تودرتو از مدرن‌ترین زندان‌ها در زمان خود به شمار می‌رفت. در سال‌های پس از انقلاب این ساختمان تغییر کاربری داد و به موزه عبرت تبدیل شد. ورودی موزه عبرت در خیابان یارجانی قرار دارد.
کتابخانه و موزه ملی ملک
ساختمان کتابخانه و موزه ملی ملک آخرین بنای میدان مشق است که پس از انقلاب آن را ساختند. این بنا تنها ساختمان اضافه شده به این میدان پس از انقلاب است که زمین آن توسط حسین ملک خریداری و وقف شد. در معماری کتابخانه و موزه ملک، سبک معماری اسلامی به چشم می‌خورد که تفاوت زیادی با سایر بناهای این مجموعه دارد. ساخت این مجموعه در سال ۱۳۷۵ شمسی به پایان رسید.
موزه ملک در جوار موزه ملی ایران و در حدفاصل سردر باغ ملی تا خیابان سی تیر قرار دارد و بخشی از مساحت میدان مشق را به خود اختصاص می‌دهد؛ اما برای بازدید از این مجموعه نیز باید به خیابان سی تیر مراجعه کنید. در این موزه از برجسته‌ترین نسخ خطی نگهداری می‌شود که ارزشمندترین گنجینه‌های مکتوب در کشور ما هستند.
جاهای دیدنی میدان مشق
مهم‌ترین بخش در میدان مشق برای گردشگران موزههای این میدان هستند. موزههای ارتباطات، علم و فناوری، عبرت، ملک و موزه ملی ایران از مهم‌ترین مراکز فرهنگی مورد توجه گردشگران در این میدان به شمار می‌روند.
سردر باغ ملی دیگر جاذبه تاریخی پرطرفدار در میدان مشق است که توجه رهگذران و گردشگران را جلب می‌کند. پیاده راه ملل نیز با چشم‌انداز تماشایی از ساختمان‌های تاریخی و فضای سبز زیبا و گل کاری‌های رنگارنگ، مسیری مناسب برای پیاده روی در میدان مشق است. از این مسیر با نام پهناورترین پیاده راه شهری ایران یاد می‌کنند. گرچه در حال حاضر امکان بازدید از ساختمان‌های دولتی این مجموعه وجود ندارد، تماشای نمای کاخ شهربانی و سایر ساختمان‌های قدیمی میدان مشق، در فضایی تاریخی خالی از لطف نیست.
اطلاعات بازدید میدان مشق
بازدید از میدان مشق و ساختمان‌ها و موزههای این مجموعه برای عموم مردم مجاز است و محدودیت سنی ندارد. به یاد داشته باشید امکان بازدید کامل از همه ساختمان‌ها و بناهای موجود در این میدان در یک روز، برنامه‌ای فشرده است و برای همه میسر نیست؛ پس از قبل ساختمان‌های مورد نظر خود را انتخاب کنید.
مجموعه میدان مشق و تمام ساختمان‌ها و سازه‌های موجود در آن از مهم‌ترین آثار تاریخی کشور ما هستند و ارزش زیادی دارند. در بازدید از این مجموعه هیچ آسیبی به محیط و بناها وارد نکنید و تنها به تماشای آثار موجود در این مجموعه اکتفا کنید. برای ثبت تصاویر زیبا از موزه‌ها و محیط میدان مشق می‌توانید دوربین عکاسی خود را همراه ببرید.
بازدید از محوطه میدان مشق هیچ محدودیت و هزینه‌ای ندارد و تنها برای بازدید از موزههای این مجموعه باید بلیط تهیه کنید. برای ورود به موزههای میدان مشق بهتر است ساعت کاری مجموعه مورد نظر خود را از قبل استعلام کنید و در روزهای تعطیل رسمی به موزه‌ها نروید. ساعت کار موزههای این مجموعه به‌طور معمول از ساعت ۹ صبح تا چهار بعد از ظهر است؛ اما در بازه‌های مختلف به دلایلی مانند شدت شیوع ویروس کرونا تغییر می‌کند.
سردر باغ ملی پس از پایان ساعت کاری در طول روز برای حفظ امنیت وزارت امور خارجه بسته می‌شود؛ پس بازدید از این میدان را به ساعت‌های پایانی روز موکول نکنید. ورود به ساختمان‌ها و بناهای اداری مجاز نیست و تنها می‌توانید بنای بیرونی آنها را ببینید.
بهترین زمان بازدید از میدان مشق
با توجه به موقعیت مکانی میدان مشق در شهر تهران، بازدید از این مجموعه در تمام فصل‌های سال جذابیت خاص خود را دارد. در طول بهار این محوطه بسیار تماشایی و زیبا می‌شود و پیاده روی در پیاده راه ملل لذتبخش خواهد بود. در پاییز نیز درختان این میدان رنگارنگ می‌شوند و آب و هوا برای پیاده روی عالی است.
در فصل زمستان ساختمان‌ها و عمارت‌های میدان مشق حال و هوای خاصی دارند. در زمان بارش برف این بناها سفیدپوش می‌شوند و درختان و گیاهان پوشیده از برف زیبایی دوچندان در این میدان به وجود می‌آورند. روزهای بلند تابستان نیز بهترین زمان برای بازدید از این مجموعه تاریخی باارزش است. گرچه برای پیاده روی در این میدان و بازدید از موزههای این مجموعه محدودیت زمانی در سال وجود ندارد، در روزهای تعطیل رسمی و زمان برگزاری مراسم ویژه در میدان مشق محدودیت‌هایی برای بازدید از این مجموعه به وجود می‌آیند؛ پس با استعلام از موزه‌ها از امکان بازدید در زمان مورد نظر خود مطمئن شوید.
طرح توسعه میدان مشق
میدان مشق مجموعه‌ای تاریخی با موز‌ها و بناهایی جالب‌توجه است که ظرفیت‌های بالایی برای جذب گردشگر دارد. در طول ۲۰ سال اخیر طرح‌هایی برای تبدیل این محوطه به مجموعه موزه‌هایی مانند لوور فرانسه، ملی بریتانیا، متروپولیتن نیویورک و آرمیتاژ روسیه، توسط سازمان میراث فرهنگی ارائه شده‌اند؛ اما متاسفانه در حال حاضر مالکیت ساختمان‌های این مجموعه در دست نهادهای مختلف است.
تبدیل موزه ملی ایران در میدان مشق به مجموعه‌ای بزرگ که موزههای اطراف این میدان را نیز در بر بگیرد، گامی موثر در جهت جلب مخاطبان خارجی خواهد بود. با اجرای این طرح پیشنهادی، ساختمان‌های میدان مشق به‌خصوص بنای قزاقخانه مورد بازسازی کامل قرار خواهند گرفت و دسترسی به موزههای مختلف از طریق پیاده راه ملل امکان‌پذیر می‌شود. در این طرح، نوسازی این پیاده راه و نمایش نشانه‌هایی از تاریخ و فرهنگ ایرانی در طول مسیر نیز وجود دارد.
نزدیکی میدان مشق به بازار تهران و بناهای تاریخی دیگر در پایتخت، اهمیت برنامه‌ریزی برای توسعه این محوطه در آینده را مشخص می‌کنند. کاربری امروزی بسیاری از بناهای این مجموعه آموزشی، اداری و خدماتی است و ضرورت تغییر کلی در کاربری میدان مشق به فضاهای فرهنگی و هنری در آینده نزدیک به‌خوبی احساس می‌شود. تبدیل ساختمان قزاقخانه به دانشگاه هنر گامی موثر در این مسیر بوده است.
بافت قدیمی اطراف میدان مشق نیز ارزش فرهنگی بالایی دارد و حراست و نوسازی این منطقه ظرفیت‌های گردشگری این محوطه را به‌شکل چشمگیری افزایش خواهند داد. با توسعه بافت فرهنگی میدان مشق می‌توان به حضور اساتید هنری و ادیبان ایرانی در این مجموعه نیز امید داشت که سبب غنای فرهنگی این مجموعه می‌شود.
در حال حاضر توافق‌هایی بین وزارت امور خارجه با سازمان زیباسازی شهرداری صورت گرفته است که ساختمان‌ها در اختیار این نهاد قرار بگیرند؛ اما سازمان میراث فرهنگی تصمیم به خریداری بناهای در اختیار دیگر نهادهای دولتی دارد. در ۱۰ سال گذشته بخش‌هایی از این طرح اجرایی شده است و برخی موزه‌ها فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. امید است روند نوسازی و اجرای طرح موزه جامع در میدان مشق هرچه سریع‌تر انجام شود تا از این محوطه تاریخی و موزههای ارزشمند آن حفاظت جدی‌تری صورت پذیرد.
جاهای دیدنی اطراف میدان مشق
میدان مشق تهران در بافت تاریخی پایتخت قرار دارد که در گذشته بخش مهمی از شهر تهران بود؛ به همین دلیل اطراف این میدان دیدنیهای تاریخی برجسته‌ای به چشم می‌خورند که بازدید از آنها خالی از لطف نیست. بازار تهران که مهم‌ترین و سنتی‌ترین مرکز خرید پایتخت به شمار می‌رود، در نزدیکی میدان مشق قرار دارد.
خیابان سی تیر دیگر جاذبه دیدنی در نزدیکی میدان مشق است. از این خیابان با عنوان بزرگ‌ترین استریت فود ایران یاد می‌کنند؛ اما این تنها ویژگی خیابان سی تیر نیست. در سراسر این خیابان موزه‌ها و کلیساهای تاریخی برجسته‌ای به چشم می‌خورند که بازدید از هرکدام از این بناها را می‌توان در برنامه‌ای یک روزه جا داد. این خیابان در جوار میدان مشق قرار دارد و برخی موزههای آن از هر دو سمت دسترسی دارند؛ اما تردد به موزه‌ها از سمت خیابان سی تیر صورت می‌گیرد.
از معروف‌ترین جاذبه‌های خیابان سی تیر می‌توان به خانه قوام الدوله (موزه آبگینه)، خانه ایرج میرزا، کلیسای انجیلی پطروس، کلیسای مریم مقدس، کلیسای کره‌ای‌ها، هنرستان وارتان، دبیرستان فیروز بهرام، کافه گل رضائیه و آتشکده آدریان اشاره کرد.
اطراف میدان مشق تهران مجموعه‌ای از موزه‌ها، خیابان‌های تاریخی، پارک‌ها و مجموعه‌های فرهنگی قرار گرفته‌اند که قدمت بالایی دارند. بافت تاریخی این مناطق توجه گردشگران خارجی را به خود جلب می‌کند
پارک شهر تهران یکی از معروف‌ترین بوستان‌های پایتخت است که فاصله کوتاهی تا میدان مشق دارد. این پارک در نزدیکی سالن تئاتر سنگلج، یکی از قدیمی‌ترین تماشاخانه‌های تهران قرار دارد. پس از گشت‌وگذار در میدان مشق و پارک شهر می‌توانید با تماشای یک نمایش در این سالن تئاتر، خاطره‌ای مانا از گردش در مرکز شهر تهران برای خود بسازید.
خانه و موزه مقدم نیز دیگر جاذبه تاریخی نزدیک به میدان مشق است. قدمت این بنا به اواخر دوره قاجار می‌رسد و فاصله کوتاهی تا ایستگاه متروی حسن آباد دارد. میدان حسن آباد در نزدیکی این خانه و میدان مشق، یکی از میدان‌های تاریخی تهران با بافت سنتی است که بازدید از آن برای علاقه‌مندان به فضاهای تاریخی خالی از لطف نیست. موزه استاد صنعتی، موزه جواهرات ملی، موزه سکه بانک سپه، کنیسه حیم، کاخ گلستان و مسجد سپهسالار از دیگر دیدنی های اطراف میدان مشق هستند.
در این مقاله به معرفی میدان مشق تهران و دیدنی های آن پرداختیم.
پرسش‌های متداول
میدان مشق کجاست؟
میدان مشق در خیابان امام خمینی (سپه سابق) و نزدیک به میدان امام خمینی (توپخانه سابق) قرار دارد. این محوطه از سردر باغ ملی آغاز می‌شود و تا خیابان کوشک مصری ادامه دارد. پیاده راه ملل این دو نقطه را به یکدیگر می‌رساند.
کدام بناها در میدان مشق قرار دارند؟
بناهای میدان مشق شامل ساختمان قزاقخانه (دانشگاه هنر)، اداره پست (موزه ارتباطات)، کتابخانه و موزه ملک، اداره صنایع قدیمیه (ثبت اسناد)، موزه ایران باستان، موزه علم و فناوری و موزه عبرت هستند. ساختمان‌های کاخ شهربانی، تالار آینه، باشگاه افسران و شرکت ملی نفت نیز در حال حاضر در اختیار وزارت امور خارجه قرار دارند. ورودی موزههای این میدان در خیابان سی تیر قرار گرفته است.
قدمت میدان مشق چقدر است؟
قدمت محوطه و نخستین بنای میدان مشق به دوره قاجار می‌رسد؛ اما سایر ساختمان‌ها در دوره پهلوی اول به این مجموعه اضافه شدند. ساختمان موزه ملک تنها بنای میدان مشق است که پس از انقلاب ساخته شد.
آیا امکان بازدید از بناهای میدان مشق وجود دارد؟
در میدان مشق می‌توانید از موزه‌ها و ساختمان دانشگاه هنر بازدید کنید؛ اما امکان ورود به ساختمان‌های دولتی در اختیار وزارت خارجه وجود ندارد.
ارسال نظر