مقایسه صنعت نفت ایران با آرامکو و پتروناس / چرا ایران عقب مانده است؟
چابکسازی و تحول دیجیتال در صنعت نفت ایران، اقدامی برای رقابت با غولهای جهانی مانند آرامکو و پتروناس، با هدف افزایش بهرهوری و کاهش دیوانسالاری در مدیریت انرژی کشور.
چابکسازی در صنعت نفت ایران: ریشهها، موانع و درسهای بینالمللی
بحران استراتژیک در قلب صنعت انرژی
«چابکسازی شرکت ملی نفت ایران» مفهومی است که بیش از آنکه به بازسازی یک ساختار سازمانی محدود باشد، به نقطهای حیاتی در استراتژی صنعت انرژی کشور تبدیل شده است. پس از سالها گسترش دیوانسالاری و تقویت لایههای پیچیده تصمیمگیری، وزارت نفت تلاشهایی جدی برای بازتعریف کارکرد این نهاد انجام داده است. این روند، با هدف ارتقای بهرهوری صورت گرفته و با وجود پشتیبانیهای گسترده، بعضی منتقدان آن را «پاسخی دیرهنگام در مقابل رقبا» توصیف میکنند.
تعریف چابکسازی در صنعت نفت
طبق تعریفات مدیریتی، «چابکسازی» (Agility) به معنای روانسازی فرآیند تصمیمگیری، کاهش بوروکراسی، و تسریع واکنش به تحولات بازار است. اما در صنعتی مثل نفت که پیچیدگیهای فنی و امنیتی متعددی در آن وجود دارد، چابکسازی به معنای بازتعریف رویکردها و نقشها است. مهدی آذرین، کارشناس انرژی، معتقد است که در ایران، این مفهوم به معنای حذف دیوانسالاری غیرضروری در اقدامات فنی و مالی است، نه فقط کوچکسازی یا تغییر ظاهری ساختار. ساختار کنونی شرکت ملی نفت، به دلیل تعدد لایههای بین شرکت مادر و سطوح اجرایی، به شدت در پاسخگویی سریع به نیازهای بازار دچار مشکل است.
تحققناپذیری طرحهای گذشته
سابقه طرحهای مرتبط با چابکسازی در ایران به دهه ۱۳۸۰ بازمیگردد، زمانی که به دنبال تقسیم شرکت ملی نفت به چهار منطقه اصلی، سعی شد سرعت تصمیمات در سطوح عملیاتی افزایش یابد. اما این طرحها هرگز عملیاتی نشدند. اکنون پس از دو دهه، اصلاح چارت سازمانی و تفویض اختیار به جایگاه ویژهای پیدا کرده است. آذرین یکی از بزرگترین مشکلات این طرحها را در ترس از اشتباهات در تصمیمگیری و فرار مدیران از پذیرش مسئولیت میداند؛ این موضوع مراحل تصویب یک پروژه را به شدت طولانی میکند.
الهام از آرامکو: سادهسازی زنجیره تصمیم
شرکت آرامکوی عربستان سعودی به عنوان یکی از موفقترین نمونههای جهانی، نشان داده است که با اصلاح ساختار در چند سطح استراتژیک، عملیاتی و پشتیبانی، میتوان بهرهوری را به طور قابل توجهی افزایش داد. آرامکو با استفاده گسترده از زیرساختهای دیجیتال، زمان لازم برای تصویب پروژههای جدید را از ماهها به چند هفته کاهش داده است. گزارشهای سال ۲۰۲۳ مؤسسه انرژی آکسفورد تأکید میکنند که ساختار نوین آرامکو موجب افزایش ۲۵ درصدی بهرهوری طی یک دهه شده است. آذرین معتقد است اگر چابکسازی در ایران ارتباطی با تحول دیجیتال نداشته باشد، احتمالاً تنها به تغییر ظاهر ساختار محدود خواهد شد.
پتروناس و الگوی تمرکززدایی
الگوی پتروناس مالزی، با تمرکز بر استقلال مدیریتی و فاصله گرفتن از وابستگی مستقیم به دولت، نشان داده که چگونه میتوان تغییرات مثبت را عملیاتی کرد. در این ساختار، سیاستگذاریها و مدیریت اجرایی از هم جدا شده و مدیران با شاخصهای عملکرد ارزیابی میشوند. برخلاف نظام مدیریتی در ایران، در پتروناس تجربه و حتی شکستهایی در پروژهها، به عنوان بخشی از فرآیند یادگیری قلمداد میشود. آذرین تأکید میکند که عدم تمایل به پذیرش ریسک در ایران، یکی از موانع اساسی در مسیر چابکسازی است.
بوروکراسی و کندی عملیات در ایران
در ساختار فعلی شرکت ملی نفت ایران، روال تأیید قراردادها و پروژهها از مراحل متعددی از جمله بررسی در کمیتههای مختلف عبور میکند. به گفته آذرین، این سیستم که از دهه ۱۳۵۰ برای پروژههای عظیم آن زمان طراحی شده بود، امروز به عامل مهمی در کاهش کارآیی تبدیل شده است. مقایسهها نشان میدهند زمان لازم برای تأیید یک قرارداد EPC در ایران حدود ۲۴۰ روز کاری است، در حالی که این عدد در پتروناس نزدیک به ۷۵ روز است.
لزوم تحول دیجیتال در چابکسازی
امروزه چابکسازی بدون استفاده از فناوریهای دیجیتال غیرممکن است. اما در شرکت ملی نفت بسیاری از فرآیندها همچنان با روشهای سنتی انجام میشود. برتری شرکتهای نفتی جهانی مانند پتروناس در استقرار سیستمهای دادهمحور مانند Digital Twin است که نظارت لحظهای و مدیریت از راه دور را ممکن کردهاند. به گفته آذرین، ایران هنوز در ابتدای این مسیر قرار دارد.
برقراری تعادل میان اختیار و مسئولیت
تجربههای بینالمللی نشان میدهند که موفقیت در چابکسازی زمانی ممکن است که بین مسئولیتها و اختیارات مدیریت تعادلی درست ایجاد شود. در شرکتهایی مانند آرامکو و پتروناس، مدیران اختیار تصمیمگیری کامل در پروژههایی با ارزش مشخص دارند و مسئول نتایج آنها هستند. اما در ایران چنین آزادی عملی کمتر دیده میشود و مدیران ترجیح میدهند تصمیمات حساس را به سطوح بالاتر منتقل کنند که این باعث کندی بیشتر میشود.
سه عنصر کلیدی برای موفقیت
موفقیت در چابکسازی به سه عنصر اصلی وابسته است: تغییر ساختار بوروکراتیک و تمرکززدایی، بهرهگیری از ابزارهای دیجیتال برای تصمیمگیری سریعتر، و تغییر فرهنگ سازمانی برای تشویق ریسکپذیری و ابتکار. آذرین هشدار میدهد که اگر این سه محور به صورت همزمان در نظر گرفته نشوند، نتایج، تفاوت چندانی با طرحهای قبلی نخواهند داشت.
چشمانداز آینده صنعت نفت ایران
با وجود پتانسیل بالا در منابع انسانی و زیرساخت، صنعت نفت ایران هنوز با محدودیتهای جدی از جمله بوروکراسی پیچیده دست و پنجه نرم میکند. تجربههای موفق جهانی مانند آرامکو و پتروناس نشان دادهاند که چابکسازی واقعی نیازمند تغییر در ساختار، فناوری و فرهنگ سازمانی است. اگر ایران بتواند این تغییرات را عملیاتی کند، میتواند جایگاه خود را در عرصه رقابت جهانی بهبود بخشد. در غیر این صورت، صنعت نفت کشور همچنان با چالشهایی روبرو خواهد بود که مانعی جدی بر سر راه پیشرفت هستند.
ارسال نظر