25 هزار ایرانی منتظر دریافت عضو پیوندی/ افزایش 37.5 درصدی شاخص اهدای عضو ایران

سال هاست که مسئولان وزارت بهداشت و انجمن اهدای عضو ایرانیان سعی دارند با انواع روش های تبلیغی به ترویج فرهنگ اهدای عضو در کشورمان بپردازند. این تبلیغات نیز در مجموع به بهبود وضعیت اهدای عضو در کشورمان کمک کرده است، اما در سال اول شیوع کرونا در کشور یعنی سال 99 شاهد کاهش محسوس آمار اهدای عضو در ایران بوده ایم. البته در ماه های اخیر با فروکش کردن کرونا در ایران، آمارهای مربوط به پیوند کلیه، پیوند قلب و پیوند ریه در ایران بهبود یافته است. در گفت و گو با دکتر ساناز دهقانی، مسئول اداره پیوند و فراهم آوری وزارت بهداشت به بررسی این مسائل و کاربردهای کارت اهدای عضو در ایران پرداخته ایم.

نصف شدن آمار اهدای عضو در سال اول کرونا

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، «اهدای عضو، اهدای زندگی است.» سال هاست که این شعار را از زبان مسئولان وزارت بهداشت و انجمن اهدای عضو ایرانیان می شنویم و با وجود این که سر دادن این شعار و اجرای سایر برنامه های فرهنگی برای افزایش میزان تمایل خانواده های افراد دچار مرگ مغزی به اهدای عضو، منجر به بهبود آمارهای مربوط به انجام این عمل خیرخواهانه در کشورمان شده است، اما هنوز هم اهدای عضو به حدی در ایران گسترده نشده است که شاهد فوت بیمارانی که در انتظار دریافت عضو پیوندی هستند، نباشیم.

البته با وجود این که هنوز هم بیمارانی هستند که بر اثر دیر رسیدن اعضای پیوندی مورد نیاز نظیر قلب و ریه جان خود را از دست می دهند، در چند سال گذشته، آمار اهدای عضو در کشورمان به شکل محسوسی افزایش یافته است و حداقل تا پیش از شیوع کرونا در ایران شاهد وضعیت نسبتا مناسب اهدای عضو در کشورمان بودیم. در دوره شیوع کرونا نیز به علت تخصیص بخش زیادی از تخت های بستری و ICU بیمارستان ها به بیماران کرونایی، آمار اهدای عضو در ایران به شکل محسوسی کاهش یافت و در ماه های اخیر که کرونا به طور نسبی در کشورمان فروکش کرده است، شاهد بهبود نسبی روند اهدای عضو هستیم.

این نکته ای است که دکتر ساناز دهقانی، مسئول اداره پیوند و فراهم آوری وزارت بهداشت در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: معیار جهانی اهدای عضو، شاخص PMP است که نشان دهنده تعداد اهدای عضو در یک میلیون نفر جمعیت در هر کشور است. بر این اساس، در سال 98 بهترین رکورد اهدای عضو در ایران به ثبت رسید و شاخص PMP در کشورمان عدد 14.3 را ثبت کرد. اما در سال 99 به دلیل شیوع کرونا در کشورمان، آمار اهدای عضو در ایران به کمتر از نصف رسید و در این سال شاخص PMP کشور عدد 7 را ثبت کرد.

وی افزود: در سال 1400 که شاهد فروکش کردن نسبی میزان بستری های ناشی از کرونا در کشورمان بخصوص در نیمه دوم سال بودیم، واحدهای درمانی توانستند روند اهدای عضو را تا حدی به شرایط قبل از کرونا برگردانند و در این سال شاخص PMP در ایران روی عدد 11.2 قرار گرفت. مهمترین علت بهبود وضعیت اهدای عضو در سال 1400 نیز کاهش محسوس روند بستری های کرونایی بخصوص در نیمه دوم سال بود.

2 برابر شدن انجام عمل های پیوند روده و ریه در سال 1400

دهقانی با بیان این که تعداد عمل های انجام شده پیوند عضو در ایران در 9 ماهه نخست 1400 از طول سال 1399 بیشتر بود، گفت: ما در سال 1400 بخصوص در نیمه دوم سال شاهد رشد محسوس آمارهای مربوط به پیوند و اهدای عضو بودیم و در برخی عضوها از جمله روده و ریه تعداد عمل های انجام شده پیوند در سال 1400 نسبت به سال 99 دو برابر شد.

مسئول اداره پیوند و فراهم آوری وزارت بهداشت ادامه داد: واکسیناسیون گسترده عمومی، کاهش تعداد بستری های ناشی از ابتلا به کرونا، کمتر اشغال شدن تخت های ICU توسط بیماران مبتلا به کرونا و بازگشت دانشگاه های علوم پزشکی به فعالیت های روتین خود به‌ویژه در زمینه اهدای عضو منجر به افزایش محسوس شاخص PMP در سال 1400 نسبت به سال 1399 شد.

وی در ادامه تاکید کرد: در سال 99 و نیمه اول سال 1400 بسیاری از پرسنل درمانی که در شرایط عادی در زمینه پیوند عضو فعالیت می کنند، درگیر فرآیندهای مربوط به درمان بیماران کرونایی شدند و بعضی از آنها خودشان به کووید19 مبتلا شدند. اما در نیمه دوم 1400 با فروکش کردن موج کرونا در کشور، روند اهدای عضو در ایران تقریبا به شرایط سابق خود بازگشت.

کلیه؛ بیشترین عضو پیوندی مورد نیاز در ایران و جهان

دهقانی در پاسخ به سوال دیگر رکنا درباره مهمترین نیازهای کنونی برای بهبود روند اهدای عضو در کشورمان توضیح داد: اکنون با توجه به آمار بالای فوتی های مرگ مغزی بخصوص فوت افراد در تصادفات رانندگی، ما نیاز داریم که موارد قابل قبول برای اهدای عضو را بیشتر شناسایی کنیم و بعد هم بتوانیم از افراد دچار مرگ مغزی به خوبی در بیمارستان ها نگهداری کنیم و در نهایت رضایت خانواده های آنها را برای اهدای عضو جلب کنیم.

مسئول اداره پیوند و فراهم آوری وزارت بهداشت ادامه داد: در ایران هم مانند سایر نقاط جهان، کلیه بیشترین عضو پیوندی مورد نیاز در نظام درمانی است. اما نکته مهم این است که کلیه، عضو پیوندی حیاتی محسوب نمی شود، چون انجام دیالیز یک روش جایگزین برای پیوند کلیه محسوب می شود که افراد می توانند تا مدت ها با استفاده از این روش، عمل پیوند خود را به تعویق بیندازند، ولی بعضی پیوندها از جمله پیوند قلب و ریه هیچ روش جایگزینی ندارد و همه ساله افراد زیادی در لیست انتظار دریافت این اعضا در ایران فوت می کنند.

وی در ادامه تاکید کرد: بیشترین آمار پیوند عضو در ایران و سایر کشورهای جهان مربوط به کلیه است و هم اکنون 18 هزار نفر در ایران در لیست انتظار دریافت کلیه از اهداکنندگان زنده یا افراد دچار مرگ مغزی قرار دارند که با این وجود این که انجام دیالیز، یک روش جایگزین برای پیوند کلیه محسوب می شود، اما بازهم برخی از این افراد به دلیل نرسیدن به‌موقع کلیه برای انجام پیوند، جان خود را از دست می دهند.

رتبه اول ایران در خاورمیانه در زمینه اهدای عضو

دهقانی با بیان این که هم اکنون مجموعا 25 هزار نفر در ایران منتظر دریافت کلیه یا دیگر اعضای پیوندی هستند، عنوان کرد: بیشتر جمعیت ایرانیانی را که در انتظار دریافت عضو پیوندی هستند، کسانی تشکیل می دهند که نیاز به دریافت کلیه دارند. اساسا در سراسر جهان هم آمار جمعیت افرادی که نیاز به دریافت کلیه دارند از سایر اعضای پیوندی به شکل محسوسی بیشتر است.

مسئول اداره پیوند و فراهم آوری وزارت بهداشت ادامه داد: اصولا هرچقدر آمار ابتلا به فشار خون، دیابت، سنگ کلیه، عفونت های کلیوی و بیماری های مربوط به کاهش سطح ایمنی بدن در یک جامعه بالاتر برود، احتمال از کارافتادگی کلیه و نیاز به دریافت کلیه پیوندی در آن جامعه بیشتر می شود و همین مساله در چند سال گذشته منجر به افزایش نیاز به پیوند کلیه در ایران شده است.

این مقام مسئول در وزارت بهداشت تاکید کرد: 60 درصد پیوندهای کلیه در ایران از افراد دچار مرگ مغزی و 40 درصد این پیوندها از اهداکنندگان زنده انجام می شود. البته به دلیل نزدیکتر بودن شرایط ژنتیکی اعضای یک خانواده به یکدیگر، بهتر است در صورتی که ممنوعیت پیوند وجود نداشته باشد، افراد تا حد امکان کلیه مورد نیاز خود را از اعضای درجه یک خانواده خود دریافت کنند.

وی در پاسخ به سوالی درباره جایگاه ایران در زمینه اهدای عضو در جهان گفت: مطابق آخرین آمارهای جهانی، ایران از نظر شاخص PMP یعنی تعداد اهدای عضو در یک میلیون نفر جمعیت، رتبه اول منطقه خاورمیانه و رتبه 37 جهان را دارد. بیشترین آمار مربوط به اهدای عضو در جهان نیز مربوط به کشور اسپانیا است و همچنین کشورهای آمریکا، فرانسه و جمهوری چک نیز جزو کشورهایی هستند که آمارهای بالایی در زمینه اهدای عضو در جهان دارند.

رابطه بین دریافت کارت اهدای عضو و اجازه گرفتن از خانواده افراد دچار مرگ مغزی

دهقانی در بخش دیگری از اظهاراتش درباره نحوه دریافت کارت اهدای عضو و نقش این کارت توضیح داد: دریافت کارت اهدای عضو توسط یک فرد به آن معناست که آن فرد در زمان حیات خود اعلام می کند در صورت دچار شدن به مرگ مغزی، تمایل دارد که اعضای بدن خود را اهدا کند. همه افراد هم می توانند برای دریافت این کارت به یکی از سامانه های ehdacenter.ir یا ehda.sbmu.ac.ir مراجعه کنند.

مسئول اداره پیوند و فراهم آوری وزارت بهداشت ادامه داد: داشتن کارت اهدای عضو به این معنا نیست که هر وقت شخص دارای این کارت دچار مرگ مغزی می شود، وزارت بهداشت می تواند بدون اجازه بازماندگان اقدام به برداشتن عضو پیوندی از بدن آن شخص کند، بلکه دریافت کارت اهدای عضو در واقع وصیتی است که هر شخص برای بازماندگان خود انجام می دهد مبنی بر این که نظر او درباره اهدای عضو در صورت دچار شدن به مرگ مغزی مثبت بوده است.

وی در ادامه تاکید کرد: حتی اگر یک فرد کارت اهدای عضو داشته باشد، بازهم در صورت دچار شدن به مرگ مغزی، صدور اجازه خانواده او برای دریافت عضو پیوندی لازم است و در چنین شرایطی خانواده می توانند اجازه اهدای اعضای متوفی خود را ندهند، اما تا به حال سابقه نداشته است که وقتی فرد دارای کارت اهدای عضو دچار مرگ مغزی می شود، خانواده او اجازه اهدای اعضایش را صادر نکنند.

ترویج فرهنگ اهدای عضو با دریافت کارت مخصوص

دهقانی با بیان این که دریافت کارت اهدای عضو، کمک زیادی به جلب رضایت خانواده به انجام این کار در صورت فوت یک فرد بر اثر مرگ مغزی می کند، عنوان کرد: وقتی یک نفر تصمیم به دریافت کارت اهدای عضو می گیرد، در واقع می خواهد به خانواده اش وصیت کند که اگر بر اثر مرگ مغزی فوت کرد، او شخصا تمایل دارد که اعضای بدن خود را اهدا کند. اما بازهم ممکن است اعضای خانواده نخواهند به این وصیت عمل کنند و این مساله از نظر قانون اشکالی ندارد، اگرچه تا به حال سابقه نداشته است که وقتی فرد دارای کارت اهدای عضو دچار مرگ مغزی می شود، خانواده او با اهدای اعضایش مخالفت کنند.

وی در پایان تصریح کرد: دریافت کارت اهدای عضو به نوعی ترویج این فرهنگ است، اما برخی افراد ممکن است کارت اهدای عضو را نیز دریافت نکرده باشند، ولی بازهم به صورت شفاهی یا کتبی به خانواده‌شان وصیت کرده باشند که در صورت فوت بر اثر مرگ مغزی، حاضر هستند که اعضای خود را اهدا کنند. در چنین شرایطی هم بعضا اعضای خانواده با یادآوری این وصیت متوفی به اعضای درجه یک سعی می کنند به دانشگاه های علوم پزشکی در جلب رضایت آنها جهت اهدای عضو کمک کنند که همین امر نیز بسیار پسندیده است.