آیا واقعاً مهریه حق زن نیست؟ بررسی یک باور جنجالی
آیا می‌دانستید که مهریه، برخلاف تصور عمومی، حق زن نیست؟ این مفهوم که یکی از قدیمی‌ترین نهادهای حقوقی در جهان محسوب می‌شود، در ایران به نمادی از تنش میان عشق، قانون و اقتصاد تبدیل شده است.
شاید برای بسیاری از زنان و مردان ایرانی این موضوع تعجب‌آور باشد که آنچه در این گفت‌وگو مطرح شده، اشاره به این دارد که مهریه در اصل و ذات خود، حق زن محسوب نمی‌شود. این نکته‌ای است که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد.
مهریه که یکی از قدیمی‌ترین سازوکارهای حقوقی در تاریخ بشری است، در جامعه امروز ایران به پدیده‌ای پیچیده و بحث‌برانگیز تبدیل شده است. سازوکاری که قرار بود پیوندی عاشقانه و امن را تضمین کند، اکنون در بسیاری موارد به عامل چالش بین روابط خانوادگی، قوانین و مسائل اقتصادی تبدیل شده است.
در قوانین ایران، مهریه به عنوان «ملک زن» تعریف شده که انعکاس‌دهنده حقی وسیع‌تر از صرفاً عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن است. بر اساس این تعریف، زن به محض جاری شدن عقد مالک مهریه می‌شود و حق دارد درباره آن هرگونه تصمیمی بگیرد، حتی بدون توجه به وضعیت عندالمطالبه یا استطاعت همسر. این موضوع حتی برای موارد خاص و استثنایی نیز صادق است.
این مباحث، بخشی از صحبت‌های دکتر آیدین اَشترانی، استاد حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه مون‌پلیه فرانسه، در مصاحبه با خبرنگار سرویس اجتماعی تابناک است. وی که نویسنده کتاب‌های معتبر حقوقی از جمله «مختصر حقوق خانواده‌های تطبیقی» می‌باشد، با تکیه بر منابع اصیل تاریخی و حقوقی، ابعاد جدیدی از مسئله مهریه را مورد بررسی قرار داده است.
نگاه تاریخی به مهریه؛ سخنان دکتر آیدین اَشترانی
بر اساس گفته‌های این استاد برجسته، مهریه یکی از قدیمی‌ترین نهادهای اجتماعی و حقوقی است که تاریخ آن به زمان‌های پیش از ظهور ادیان توحیدی بازمی‌گردد. در دوره‌های گذشته، مهریه با اصطلاحاتی نظیر «مهر»، «مهر موجل» (مهریه مؤجل)، «محرالمثل» و «محرالمسمی» شناخته می‌شد. این مفاهیم، نشان از ذخیره‌ای از اموال شوهر به نفع زن داشتند تا زن در صورت فوت شوهر بتواند ادامه زندگی خود را تضمین کند.
در حقوق اروپای باستان، «مهر» به عنوان بخشی از اموال شوهر به زن تخصیص می‌یافت و هدف اصلی آن تأمین معیشت در صورت فوت شوهر بود. این موضوع بیشتر در اقوام ژرمن دیده می‌شد و از قدیمی‌ترین رسوم آن دوره به شمار می‌رود. در بسیاری از جوامع اروپایی، مهریه نه تنها جنبه معنوی داشت، بلکه در قالب تعهدی مادی توسط شوهر در زمان عقد نکاح پذیرفته می‌شد. این اموال اغلب شامل سهمی از دارایی‌های منقول و غیرمنقول شوهر بود که در هنگام عقد یا پس از فوت به زن می‌رسید.
تحولات مهریه در اروپا
برای مثال، در سال ۱۲۱۴ میلادی، فیلیپ آگوست، با صدور فرمانی قانونی برای بیوه‌ها وضع کرد که بر اساس آن بیوه‌گان حق داشتند نصف دارایی شوهر خود را دریافت کنند. در انگلستان نیز هنری دوم قوانین مشابهی را وضع کرد که این سهم به یک‌سوم اموال کاهش می‌یافت. نکته مهم آن است که مهریه در آن دوران بیشتر از حالت هدیه، جنبه تعهدی حقوقی داشت و به عنوان بخش تضمینی از ازدواج قلمداد می‌شد.
این قوانین در بسیاری از کشورهای اروپایی اجرا می‌شد و تنها در برخی موارد مانند فرانسه، جنبه‌های خاصی به خود می‌گرفت. به عنوان نمونه، در مناطقی چون پاریس، مهریه شامل اموال موجود یا ارثیه‌ای می‌شد که قبل یا در دوران ازدواج جمع‌آوری شده بود. این امر نشان‌دهنده اهمیت اجتماعی و اقتصادی مهریه در ساختار خانواده‌های آن دوره است.
ارسال نظر