8 روش کنترل بی اختیاری ادرار

به گزارش رکنا، بی اختیاری ادراری (از دست دادن کنترل مثانه) یکی از مشکلات شایع و اغلب شرم‌سارکننده است. شدت این وضعیت از تخلیه‌ی ناگهانی ادرار هنگام سرفه یا عطسه تا نیاز مبرم به تخلیه‌ی ادرار که فرد فرصت رفتن به توالت را پیدا نمی‌کند متغیر است.

اگرچه بی اختیاری ادراری با بالا رفتن سن بیشتر رخ می‌دهد، این وضعیت پیامد حتمی مسن شدن نیست.

اگر بی اختیاری ادراری فعالیت‌های روزانه‌ی شما را تحت الشعاع قرار داده است، فورا به پزشک کلیه و مجاری ادرار مراجعه کنید. اکثر افراد با تغییر سبک زندگی و مصرف دارو می‌توانند این وضعیت را تسکین بخشند یا مانع از بی اختیاری ادراری شوند.

انواع و علائم بی اختیاری ادراری

بسیاری از افراد گاهی با تخلیه‌ی کمی ادرار رو به رو می‌شوند. دسته‌ی دیگر مرتبا مقدار کم یا متوسطی از ادرار را بی‌اختیار دفع می‌کنند.

انواع بی اختیاری ادراری شامل موارد زیر است:

بی اختیاری استرس:

هنگام سرفه، عطسه، خنده، ورزش یا بلند کردن وسایل سنگین به مثانه فشار می‌آید و ادرار تخلیه می‌شود.

بی اختیاری مبرم:

نیاز ناگهانی و مبرم به تخلیه‌ی ادرار که با دفع ناخودآگاه همراه است. در اغلب موارد، شامل سرتاسر شب، نیاز به دفع ادرار دارید. ممکن است بی اختیاری مبرم در اثر بیماری خفیف مانند عفونت یا بیماری شدید مانند اختلال عصبی یا دیابت رخ دهد.

بی اختیاری سرریز:

مدام یا مکررا با دفع ادرار روبه رو هستید زیرا مثانه به طور کامل تخلیه نمی‌شود.

بی اختیاری طبیعی:

نقص فیزیکی یا روانی مانع از رسیدن به موقع شما به توالت می‌شود. مثلا، اگر دچار آرتریت شدید باشید، نمی‌توانید شلوار خود را به سرعت باز کنید.

بی اختیاری چندگانه:

بیش از یک نوع بی اختیاری ادراری را تجربه می‌کنید.

زمان مراجعه به پزشک

ممکن است برای در میان گذاشتن بی اختیاری با پزشک احساس معذب بودن به شما دست دهد اما اگر بی اختیاری مکررا رخ می‌دهد یا کیفیت زندگی شما را تحت الشعاع قرار داده است، باید به پزشک مراجعه کنید زیرا بی اختیاری ادراری:

می‌تواند نشان دهنده‌ بیماری زمینه‌ای جدی‌تری باشد

باعث می‌شود فعالیت‌های تان را محدود کنید و کم‌تر در تعاملات اجتماعی مشارکت داشته باشید

خطر زمین خوردن در افراد مسن را بالا می‌برد زیرا برای رسیدن به توالت تعجیل می‌کنند

علل بی اختیاری ادراری

بی اختیاری ادراری یک بیماری نیست، بلکه یک علامت است. ممکن است این وضعیت در اثر عادات روزمره، بیماری زمینه‌ای یا مشکل فیزیکی رخ دهد. پزشک با معاینه‌ی دقیق می‌تواند علت بی اختیاری را تشخیص دهد.

بی اختیاری ادراری موقتی

بعضی از نوشیدنی‌ها، غذاها و داروها به عنوان ملین عمل می‌کنند و باعث تحریک مثانه می‌شوند به طوری که حجم ادرار افزایش می‌یابد از جمله:

الکل

کافئین

نوشیدنی‌های گازدار و آب گازدار

شیرین کننده‌های مصنوعی

شکلات

فلفل چیلی

غذاهای تند، شیرین یا اسیدی به خصوص مرکبات

داروهای قلب و فشار خون، آرام بخش و داروهای شل کننده‌ی عضلات

دوز بالای ویتامین ث

بی اختیاری ادراری در اثر بیماری‌های زیر نیز رخ می‌دهد که به سادگی قابل درمان هستند:

عفونت مجرای ادرار:

عفونت به مثانه فشار می‌آورد و باعث می‌شود نیاز مبرم به تخلیه داشته باشید که گاهی با بی اختیاری همراه است.

یبوست:

رکتوم نزدیک مثانه قرار دارد و بسیاری از عصب‌های این دو ناحیه مشترک است. تجمع مدفوع سفت در رکتوم باعث بیش فعالی این اعصاب و تکرر ادرار می‌شود.

بی اختیاری مبرم:

نیاز ناگهانی و مبرم به تخلیه‌ی ادرار که با دفع ناخودآگاه همراه است. در اغلب موارد، شامل سرتاسر شب، نیاز به دفع ادرار دارید.

بی اختیاری ادراری دائمی

ممکن است بی اختیاری ادراری تبدیل به وضعیت دائمی شود که علت آن نوعی مشکل فیزیکی زمینه‌ای یا بروز برخی تغییرات است. مانند:

حاملگی:

تغییرات هورمونی و افزایش وزن جنین منجر به بی اختیاری استرس می‌شود.

زایمان:

زایمان طبیعی عضلات مورد نیاز برای کنترل مثانه را ضعیف می‌کند و به اعصاب و بافت محافظتی مثانه آسیب می‌زند. درنتیجه کف لگن دچار افتادگی می‌شود. با افتادگی لگن، مثانه، رحم، رکتوم یا روده‌ی کوچک از جایگاه اصلی خود به سمت پایین فشار داده می‌شوند و به واژن فشار می‌آورند. این پیشروی با بی اختیاری در ارتباط است.

بروز تغییرات با بالا رفتن سن:

پیر شدن عضلات مثانه باعث می‌شود ظرفیت مثانه برای ذخیره کردن ادرار کاهش یابد. به علاوه، انقباضات ناخودآگاه مثانه با بالا رفتن سن بیشتر می‌شود.

یائسگی:

زنان بعد از یائسگی استروژن کم‌تری تولید می‌کنند. این هورمون به حفظ سلامت دیواره‌ی مثانه و مجرای ادرار کمک می‌کند. زوال این بافت‌ها باعث تحریک بی اختیاری می‌شود.

هیسترکتومی:

مثانه و رحم در زنان توسط بسیاری از عضلات و رباط‌های مشترک حمایت می‌شود. هرگونه جراحی روی سیستم تناسلی زنان، شامل برداشتن رحم، به عضلات کف لگن آسیب می‌زند که می‌تواند منجر به بی اختیاری شود.

بزرگ شدن پروستات:

بی اختیاری، به خصوص در مردان مسن، اغلب ریشه در بزرگ شدن غده‌ی پروستات دارد. به این وضعیت هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات می‌گویند.

سرطان پروستات:

بی اختیاری استرس یا مبرم در مردان می‌تواند نتیجه‌ی عدم درمان سرطان پروستات باشد. اما اغلب، بی اختیاری ادراری از جمله عوارض درمان سرطان پروستات است.

انسداد:

اگر در هر قسمت از مجرای ادرار تومور تشکیل شود، جریان طبیعی ادرار مسدود می‌شود و بی اختیاری سرریز رخ می‌دهد. گاهی سنگ ادراری (توده‌های محکم و شبه سنگ که در مثانه تشکیل می‌شوند) باعث بی اختیاری می‌شود.

اختلال عصبی:

اسکلروز چندگانه (ام‌اس)، بیماری پارکینسون، سکته، تومور مغزی یا آسیب نخاعی در سیگنال‌های عصبی مرتبط با کنترل مثانه اختلال ایجاد می‌کنند و بی اختیاری ادراری را به دنبال دارند.

اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده دچار بی اختیاری ادراری، مخصوصا بی اختیاری مبرم، باشد، خطر بروز این وضعیت در شما افزایش می‌یابد.

عوامل پرخطر

عوامل زیر خطر بروز بی اختیاری ادراری را بالا می‌برند:

جنسیت:

احتمال بروز بی اختیاری استرس در زنان بیشتر از مردان است. حاملگی، زایمان، یائسگی و آناتومی طبیعی بدن زنان باعث این تفاوت می‌شود. با این حال، مردانی که مشکل غده‌ی پروستات دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به بی‌اختیاری مبرم و سرریز قرار دارند.

سن:

با بالا رفتن سن، قدرت عضلات مثانه و مجرای ادرار کاهش می‌یابد. تغییر سن میزان ذخیره‌ی ادرار در مثانه را پایین می‌آورد و احتمال بی اختیاری را افزایش می‌دهد.

اضافه وزن:

اضافه وزن باعث می‌شود فشار بیشتری روی مثانه و عضلات اطراف آن وارد شود که باعث تضعیف عضلات و تخلیه‌ی ادرار هنگام عطسه و سرفه می شود.

سیگار:

مصرف تنباکو خطر بی اختیاری ادراری را بالا می‌برد.

سابقه خانوادگی:

اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده دچار بی اختیاری ادراری، مخصوصا بی اختیاری مبرم، باشد، خطر بروز این وضعیت در شما افزایش می‌یابد.

سایر بیماری ها:

بیماری‌های عصبی یا دیابت خطر بی اختیاری را بالا می‌برد.

احتمال بروز بی اختیاری استرس در زنان بیشتر از مردان است.

عوارض

بی اختیاری ادراری مزمن عوارض زیر را به دنبال دارد:

مشکلات پوستی:

پوت همیشه مرطوب مشکلاتی نظیر جوش، عفونت پوستی و زخم را به دنبال دارد.

عفونت مجرای ادرار:

بی اختیاری خطر عفونت مکرر مجرای ادرار را به همراه دارد.

تحت الشعاع قرار دادن زندگی شخصی:

بی اختیاری ادراری روابط اجتماعی، روابط فرد در محیط کار و روابط شخصی را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

با بالا رفتن سن، قدرت عضلات مثانه و مجرای ادرار کاهش می‌یابد. تغییر سن میزان ذخیره‌ی ادرار در مثانه را پایین می‌آورد و احتمال بی اختیاری را افزایش می‌دهد.

پیشگیری

همیشه نمی‌توان مانع از بروز بی اختیاری ادراری شد اما برای کاهش خطر ابتلا به این وضعیت می‌توانید:

وزن سالم خود را حفظ کنید

ورزش کف لگن را تمرین کنید

از کافئین، الکل و غذاهای اسیدی که باعث تحریک مثانه می‌شود بپرهیزید

فیبر بیشتری مصرف کنید که مانع از یبوست، یکی از دلایل بی اختیاری، می‌شود

سیگار نکشید یا برای ترک سیگار کمک بگیرید

فیبر بیشتری مصرف کنید که مانع از یبوست، یکی از دلایل بی اختیاری، می‌شود

تشخیص

تشخیص نوع بی اختیاری بسیار مهم است و علائم معمولا در تشخیص نوع بی اختیاری به پزشک کمک می‌کند. این اطلاعات راهنمای تصمیم‌گیری برای روش درمان خواهد بود.

احتمالا پزشک ابتدا سابقه‌ی پزشکی‌تان را بررسی می‌کند و معاینه‌ی فیزیکی دقیقی انجام می‌دهد. سپس از شما می‌خواهد مانور ساده‌ای، مانند سرفه، انجام دهید که نشان‌دهنده‌ی بی اختیاری است.

سپس پزشک موارد زیر را پیشنهاد می‌دهد:

پیشاب سنجی:

یک نمونه از ادرار از نظر عفونت، خون یا سایر ناهنجاری‌ها بررسی می‌شود.

ثبت وضعیت مثانه:

تا چند روز مقدار مایعاتی که می‌نوشید، زمان دفع ادرار، مقدار ادرار دفع شده، نیاز مبرم به دفع ادرار و تعداد دفعات بی اختیاری را ثبت می‌کنید.

اندازه‌گیری ادرار باقی مانده در مثانه بعد از دفع: از شما خواسته می‌شود در ظرفی که میزان ادرار دفع شده را اندازه می‌گیرد ادرار کنید. سپس پزشک با استفاده از کاتتر یا تست سونوگرافی میزان ادرار باقی مانده در مثانه را اندازه می‌گیرد. اگر مقدار ادرار باقی مانده در مثانه بسیار زیاد باشد، یعنی مجرای ادرار مسدود است یا در اعصاب یا عضلات مثانه اختلال وجود دارد.

درمان بی اختیاری ادراری به نوع، شدت و علت زمینه‌ای آن بستگی دارد.

اگر به اطلاعات بیشتر احتیاج باشد، پزشک آزمایشات بیشتری نظیر تست اوروینامیک و سونوگرافی لگن را انجام می‌دهد. معمولا زمانی از این تست‌ها استفاده می‌شود که تصمیم به جراحی گرفته باشید.

درمان

درمان بی اختیاری ادراری به نوع، شدت و علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. شاید به ترکیب چند روش برای درمان احتیاج باشد. اگر یک بیماری زمینه‌ای علت بروز علائم است، پزشک ابتدا بیماری را درمان می‌کند.

پزشک ابتدا روشی را پیشنهاد می‌کند که از همه کمتر تهاجمی است و بعد درصورت موفق نبودن این روش، به سراغ گزینه‌های دیگر می‌رود.

برای بی اختیاری ادراری ورزش کف لگن را تمرین کنید

۱. روش‌های رفتاری

ممکن است پزشک موارد زیر را پیشنهاد کند:

آموزش مثانه: برای به تاخیر انداختن ادرار بعد از احساس نیاز مبرم به دفع. ابتدا می‌توانید هربار که نیاز به دفع ادرار دارید، عمل تخلیه را ده دقیقه به تاخیر بیندازید. هدف این است که فاصله‌ی رفتن به دستشویی طولانی‌تر شود تا وقتی که فقط هر ۲.۵ تا ۳.۵ ساعت در میان به دستشویی بروید.

دفع مجدد: برای این که یاد بگیرید مثانه را کامل تخلیه کنید تا از بی اختیاری سرریز جلوگیری شود. دفع مجدد یعنی بعد از دفع ادرار چند دقیقه صبر کنید و بعد دوباره سعی کنید تا مثانه را خالی کنید.

برنامه ریزی برای رفتن به توالت: در این روش به جای این که صبر کنید تا احساس دفع ادرار به شما دست دهد، هر دو تا چهار ساعت ادرار را دفع می‌کنید.

کنترل مایعات و رژیم غذایی: برای باز پس گرفتن کنترل مثانه. لازم است مصرف الکل، کافئین یا غذاهای اسیدی را کم یا قطع کنید. کاهش مصرف مایعات، کاهش وزن یا افزایش فعالیت فیزیکی نیز می‌تواند باعث تسکین علائم شود.

۲. ورزش عضلات کف لگن

ممکن است پزشک پیشنهاد دهد مرتبا این ورزش را انجام دهید تا عضلاتی که به کنترل دفع ادرار کمک می‌کنند قوی شوند. این ورزش که ورزش کگل نیز نام دارد، مخصوصا برای بی اختیاری استرس موثر است اما به بی اختیاری مبرم نیز کمک می‌کند.

ورزش کگل، مخصوصا برای بی اختیاری استرس موثر است اما به بی اختیاری مبرم نیز کمک می‌کند.

برای ورزش کف لگن، تصور کنید سعی دارید جلوی سرریز شدن ادرار را بگیرید. سپس:

عضلاتی را که برای توقف ادرار از آن استفاده می‌کنید منقبض کنید و به مدت پنج ثانیه نگه دارید. سپس پنج ثانیه استراحت کنید. (اگر انجام این کار برایتان دشوار است، با دو ثانیه انقباض و سه ثانیه استراحت شروع کنید.)

کم‌کم مدت انقباض را به ده ثانیه برسانید.

روزی حداقل سه بار این ده ثانیه را تکرار کنید.

پزشک برای تشخیص این که باید کدام یک از عضلات را منقبض کنید، به شما پیشنهاد می‌دهد با فیزیوتراپ کار کنید یا روش‌های بیوفیدبک را امتحان کنید.

۳. تحریک الکتریکی

در این روش، الکترودهایی به صورت موقتی وارد رکتوم یا واژن می‌شود تا عضلات کف لگن تحریک و قوی شوند. تحریک الکتریکی ملایم به بی اختیاری استرس و بی اختیاری مبرم کمک می‌کند اما طی چند ماه به چندبار درمان نیاز دارید.

تحریک الکتریکی ملایم به بی اختیاری استرس و بی اختیاری مبرم کمک می‌کند اما طی چند ماه به چندبار درمان نیاز دارید.

۴. دارو

معمولا برای درمان بی اختیاری ادراری از داروهای زیر استفاده می‌شود:

داروی خنثی کننده‌ی اثر استیل کولین: این داروها به تسکین بیش فعالی مثانه کمک می‌کنند و درمورد بی اختیاری مبرم مفید واقع می‌شوند. ازجمله این داروها می‌توان به اکسی بوتینین (دیتروپان اکس ال)، تولترودین (دترول)، داریفناسین (انابلکس)، فسوترودین (توویاز)، سولیفناسین (وسیکار) و تروسپیوم (سانکتورا) اشاره کرد.

میرابگرون (میربتریک): این دارو که برای درمان بی اختیاری مبرم مورد استفاده قرار می‌گیرد، عضلات مثانه را ریلکس می‌کند و ظرفیت مثانه برای نگهداری ادرار را افزایش می‌دهد. همچنین باعث می‌شود میزان دفع ادرار در هر مرتبه افزایش یابد تا مثانه بهتر تخلیه شود.

داروهای مسدودکننده‌ی بتا: این داروها به مردانی که از بی اختیاری مبرم یا سرریز رنج می‌برند کمک می‌کند تا عضلات مثانه و فیبرهای عضلانی در پروستات ریلکس شوند و عمل تخلیه راحت‌تر صورت پذیرد. از جمله می‌توان به تامسولوسین (فلومکس)، آلفوزوسین (اوروکساترال)، سیلودوسین (راپافلو)، دوکسازوسین (کاردورا) و ترازوسین اشاره کرد.

استروژن موضعی: مصرف دوز پایین استروژن موضعی به صورت کرم، حلقه یا برچسب واژن به جوان‌سازی بافت مجرای ادرار و ناحیه‌ی واژن کمک می‌کند. استروژن سیستمیک (مصرف قرص استروژن) برای درمان بی اختیاری ادراری توصیه نمی‌شود و حتی ممکن است این وضعیت را بدتر کند.

بی اختیاری خطر عفونت مکرر مجرای ادرار را به همراه دارد.

۵. دستگاه‌های پزشکی

دستگاه‌های زیر برای درمان بی اختیاری ادرار در زنان مورد استفاده قرار می‌گیرد:

وارد کردن دستگاه به مجرای ادرار: قبل از انجام فعالیت‌های خاص، مانند تنیس که باعث تحریک بی اختیاری می‌شود، یک دستگاه کوچک و شبیه به تامپون وارد مجرای ادرار می‌شود. این دستگاه مانع از تخلیه‌ی ناخودآگاه می‌شود و قبل از دفع ادرار خارج می‌شود.

شیاف مهبل: در این روش یک حلقه‌ی سفت را وارد واژن می‌کنید و تمام روز در نمی‌آورید. معمولا کسانی که دچار افتادگی لگن هستند و به همین دلیل از بی‌اختیاری رنج می‌برند از این دستگاه استفاده می‌کنند. شیاف مهبل به بالا نگه داشتن مثانه، که نزدیک واژن است، کمک می‌کند تا مانع از بی اختیاری شود.

۶. روش‌های مداخله‌ای

روش‌های زیر به درمان بی اختیاری ادراری کمک می‌کنند:

تزریق مواد حجیم: در این روش یک ماده‌ی مصنوعی به بافت اطراف مجرای ادرار تزریق می‌شود. مواد حجیم به بسته نگه داشتن مجرای ادرار و کاهش عمل تخلیه کمک می‌کنند. معمولا این روش نسبت به روش‌های تهاجمی مانند جراحی برای درمان بی اختیاری استرس کم‌تر موثر است و لازم است مرتبا تکرار شود.

سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس): تزریق بوتاکس به عضله‌ی مثانه به کسانی که از بیش فعالی مثانه رنج می‌برند کمک می‌کند. معمولا این روش تنها زمانی پیشنهاد می‌شود که سایر روش‌های اولیه جواب ندهند.

تحریک اعصاب: در این روش، دستگاهی شبیه به دستگاه تنظیم کننده‌ی ضربان قلب زیر پوست کاشته می‌شود تا ضربان الکتریکی بدون درد را به اعصاب مربوط به کنترل مثانه (اعصاب ساکرال) برساند. اگر سایر روش‌های درمان موثر واقع نشده باشد، تحریک اعصاب ساکرال به کنترل بی اختیاری مبرم کمک می‌کند. می‌توان این دستگاه را زیر پوست کفل ایمپلنت و به کمر، بالای قسمت شرمگاهی متصل کرد یا به کمک دستگاه مخصوص به واژن وارد کرد.

اگر سایر گزینه‌های درمان موثر واقع نشود، می‌توان از چند عمل جراحی برای درمان مشکلاتی که باعث بی اختیاری ادرار شده بهره گرفت.

۷. جراحی

اگر سایر گزینه‌های درمان موثر واقع نشود، می‌توان از چند عمل جراحی برای درمان مشکلاتی که باعث بی اختیاری ادرار شده بهره گرفت:

عمل اسلینگ: در این روش از لایه‌های بافت بدن یا مواد مصنوعی برای تهیه‌ی اسلینگ دور مجرای ادرار و قسمت عضلات حجیم، جایی که مثانه به مجرای ادرار متصل می‌شود (گردن مثانه)، استفاده می‌شود. اسلینگ به بسته نگه داشتن مجرای ادرار، مخصوصا هنگام عطسه یا سرفه، کمک می‌کند. از این روش برای درمان بی اختیاری استرس استفاده می‌شود.

تعلیق گردن مثانه: این روش طوری طراحی شده تا از مجرای ادرار و گردن مثانه حمایت کند. در این عمل شکم برش داده می‌شود بنابراین بیمار باید تحت بیهوشی عمومی یا نخاعی قرار بگیرد.

جراحی افتادگی: زنانی که از بی اختیاری چندگانه و افتادگی لگن رنج می برند، باید عمل اسلینگ و جراحی افتادگی را انجام دهند.

عضله ی ادراری مصنوعی: یک حلقه‌ی حاوی مایع دور گردن مثانه‌ی مردان کاشته می‌شود تا عضله‌ی ادراری، تا زمانی که فرد نیاز به دفع ادرار ندارد، بسته بماند. برای دفع ادرار، به دریچه‌ای را که زیر پوست کاشته شده و باعث خالی شدن حلقه می‌شود فشار می‌دهید و ادرار تخلیه می‌شود.

حاملگی، زایمان، یائسگی و آناتومی طبیعی بدن زنان باعث تفاوت در احتمال ابتلا به بی اختیاری ادراری در زنان با مردان می‌شود.

۸. پد و کاتترهای جذب شونده

اگر مصرف دارو بی‌اختیاری ادراری را به طور کامل برطرف نکند، می‌توانید از محصولاتی استفاده کنید که به تسکین علائم کمک می‌کند:

پد و پوشک‌های محافظتی: اکثر محصولات درست به اندازه‌ی لباس زیر برجستگی دارند و شما به راحتی می‌توانید آن‌ها را زیر لباس‌های عادی خود بپوشید. مردانی که با قطرات ادرار مشکل دارند می‌توانند از جمع کننده‌ی قطرات (پاکت کوچکی از پد جذب کننده که روی آلت تناسلی پوشیده می‌شود و توسط لباس زیر جذب سر جای خود باقی می‌ماند) استفاده کنند.

کاتتر: اگر دلیل بی اختیاری این است که مثانه به طور کامل تخلیه نمی‌شود، پزشک از شما می‌خواهد روش استفاده از کاتتر را یاد بگیرید و چندبار در روز این کار را انجام دهید تا مثانه خالی شود. روش شستشوی کاتتر برای استفاده‌ی دوباره به شما آموزش داده می‌شود.