بیش از ۷۰ درصد آبخوان‌های ایران در شرایط بحرانی قرار دارد/ برای بحران بی آبی چه کارهای اورژانسی قابل انجام است؟ + جدول

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، بحران آب در ایران هر روز عمیق‌تر و فراگیرتر می‌شود؛ از فرونشست زمین و خشک شدن تالاب‌ها تا کاهش شدید منابع زیرزمینی، وضعیت کشور را در نقطه‌ای بحرانی قرار داده است. در این میان، سوال حیاتی این است که در دل این فاجعه آبی، چه اقداماتی فوری می‌تواند از وخامت اوضاع جلوگیری کند و مسیر مدیریت بحران را هموار سازد.

دکتر زارع: بحران آب ایران به مرحله برگشت‌ناپذیر رسیده؛ اقدامات فوری ضروری است

دکتر مهدی زارع - استاد تمام زمین شناسی در خصوص اینکه در این مقطع زمانی چه کارهای فوری و اقداماتی باید انجام داد اینگونه گفت: 

ریشه اصلی بحران بی‌آبی ایران بیشتر "سوءمدیریت انسانی" است که شرایط اقلیمی بالفعل  و بالقوه تغییرات اقلیمی را به یک فاجعه تمام‌عیار تبدیل کرده است.   برای بخش قابل توجهی از منابع آبی کشور، بحران به مرحله برگشت‌ناپذیر رسیده است، اما این به معنای پایان مطلق نیست، بلکه به معنای ورود به یک فاز   جدید و بسیار سخت‌  از مدیریت بحران است.  باید بین "برگشت‌ناپذیری" در برخی حوزه‌ها و "شدت بحران" در سایر حوزه‌ها تفکیک قائل شد. حوزه‌هایی که به نظر می‌رسد برگشت‌ناپذیر شده‌اند شامل آب‌های زیرزمینی و پدیده فرونشست زمین است. کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی بیش از ۷۰ درصد آبخوان‌های   ایران را در شرایط بحرانی و ممنوعه قرار داده است.  میلیاردها مترمکعب از ذخایر  راهبردی و کهن آب که طی هزاران سال تشکیل شده بودند، در عرض چند دهه مصرف شده‌اند. وقتی زمین به دلیل خالی شدن خلل و فرج آب‌های زیرزمینی فرومی‌نشیند، آن خلل و فرج برای همیشه از بین می‌روند و توان ذخیره‌سازی آب را از دست می‌دهند. حتی با بارندگی‌های شدید، این آبخوان‌ها دیگر نمی‌توانند آب را مانند گذشته ذخیره کنند. سرعت فرونشست در دشت‌هایی مانند ورامین، رفسنجان و تهران به بیش از ۲۰ سانتی‌متر در سال رسیده که از بالاترین نرخ‌ها در جهان است. این آسیب، فیزیکی و دائمی است. 

تالاب‌هایی مانند هامون، پریشان و بخش‌های بزرگی از ارومیه از دست رفته محسوب می‌شوند. حتی اگر آب به آن‌ها بازگردد، اکوسیستم   منحصربه‌فرد آن‌ها، گونه‌های گیاهی و جانوری خود را از دست داده و احیای کامل آن‌ها به شکل اولیه غیرممکن است. تبدیل این پهنه‌های آبی به کانون‌های ریزگرد و نمک، تأثیرات درازمدت و غیرقابل جبرانی بر سلامت، کشاورزی و محیط زیست منطقه خواهد داشت. 

حوزه‌هایی نیز هست که هنوز می‌توان در آن‌ها اقدام کرد  اما بسیار دشوار  است. مانند مدیریت تقاضا و مصرف آب با اصلاح الگوی کشت. تغییر از کشت محصولات آب‌بَر به محصولات کم‌آب‌بَر هنوز امکان‌پذیر است، اگرچه با مقاومت‌های اجتماعی و اقتصادی زیادی روبرو است.  استفاده از روش‌های آبیاری نوین، بازچرخانی آب و کاهش هدررفت در شبکه‌های شهری می‌تواند فشار بر منابع باقیمانده را کاهش دهد.

بود:

می‌توان حقابه‌های محیط زیستی  را رعایت کرد و آب را به صورت هوشمندانه‌تری بین بخش‌های مختلف توزیع نمود. بنابراین  برای بخش بزرگی از سرمایه طبیعی آب ایران -ذخایر زیرزمینی و اکوسامانه ‌های آبی- بحران به مرحله برگشت‌ناپذیر رسیده است. عواقب این برگشت‌ناپذیری، یعنی فرونشست دائم زمین، نابودی کشاورزی در بسیاری از دشت‌ها و تبدیل شدن به کانون‌های ریزگرد، برای دهه‌ها و حتی قرن‌ها گریبانگیر کشور خواهد بود.

اما این به معنای تسلیم شدن نیست. بلکه به این معناست که ما دیگر در مرحله "مدیریت منابع آب" نیستیم، بلکه در مرحله "مدیریت بحران و انطباق با کمبود مطلق" هستیم.  باید برای احیای بخش‌هایی که هنوز ظرفیت آن را دارند و پیشگیری از گسترش دامنه فاجعه تلاش کرد. نیاز به یک تحول اساسی در مدیریت کلان آب، اقتصاد آب، سیاست‌های جمعیتی و الگوی توسعه داریم. راه حل‌های کوچک و مقطعی پاسخگو نیستند.

برای خروج  از   بحران چندوجهی بی آبی  بر اساس روشهای علمی و آزموده شده تا کنون اقداماتی می تواند در دستور فوری قرار گیرد:   

•    مدیریت تقاضا در کشاورزی: کاهش حداقل ۳۰ درصدی برداشت آب از منابع زیرزمینی در بخش کشاورزی و اجرای سخت‌گیرانه الگوی کشت کم‌آب‌بر ضروری است.

•    توسعه تصفیه‌خانه‌ها: تسریع در ساخت و بهره‌برداری از تصفیه‌خانه‌های فاضلاب جدید (مانند تصفیه‌خانه رباط‌کریم) و استفاده از پساب تصفیه‌شده برای مصارف صنعت و آبیاری فضای سبز، برای جایگزینی برداشت از چاه‌ها.

•    اصلاح شبکه آبرسانی: کاهش ۳۰ تا ۳۲ درصدی هدررفت آب در شبکه توزیع تهران و البرز از طریق ترمیم و نوسازی خطوط انتقال فرسوده.

•    مهاجرت معکوس و تمرکززدایی: فعال‌سازی مجدد مصوبه ممنوعیت استقرار صنایع در شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران و توقف بارگذاری جمعیتی جدید در مناطق اقماری که ظرفیت آب ندارند.

•    قانون‌گذاری فرونشست: تدوین و ابلاغ فوری مقررات ملی کنترل پدیده فرونشست زمین برای مقابله با این بحران ملی. 

 اقدامات فوری برای خروج از بحران بی‌آبی