خوزستان هوا ندارد/ در محاصره آتش‌سوزی هورالعظیم، فلرهای نفتی و نیشکرهای سوزان که منبع ۷۰ درصد آلودگی استان‌اند / نرخ نگران کننده ابتلا به سرطان‌های خون و ریه در استان

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، هوای خوزستان دیگر نفس نمی‌کشد. از شعله‌های دائمی فلرهای نفتی تا دود غلیظ مزارع نیشکری که در آتش برداشت می‌سوزند، از زباله‌سوزی صفیره تا آتش‌سوزی‌های گسترده تالاب هورالعظیم، همه در کنار هم آسمان این استان را تیره کرده‌اند. حمیدرضا خدابخشی، رئیس انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان، در گفت‌وگو با رکنا می‌گوید خوزستان در سال ۱۴۰۳ حتی یک روز هوای پاک نداشته و بیش از ۷۰ درصد آلودگی هوای آن ناشی از ترکیب فلرهای نفتی، دود نیشکر و حریق تالاب‌هاست؛ بحرانی که حالا به گفته او، به تهدیدی مستقیم برای جان میلیون‌ها نفر بدل شده است.

در ادامه متن کامل گفت و گو رئیس انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان با خبرنگار اجتماعی رکنا را مطالعه می کنید.

حمیدرضا خدابخشی-رئیس انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان در گفت‌وگو با رکنا درباره  نقاط شعله‌ور و مناطق درگیر آلودگی دودی در استان خوزستان را نشان می‌دهد، اظهار داشت:  آلودگی ناشی از این دودها ترکیبی از آتش‌سوزی‌ها و سوختن مواد مختلف است که ریشه در عوامل گوناگون دارد.

وی در توضیح جزئی‌تر افزود: یکی از مهم‌ترین این عوامل، فلرهای نفتی هستند؛ مشعل‌هایی که در میدان‌های نفتی برای سوزاندن گازهای همراه نفت مورد استفاده قرار می‌گیرند. این فرآیند باعث انتشار دودهای سمی و خطرناک می‌شود. ترکیب‌های شیمیایی موجود در این دودها متنوع است، اما خطرناک‌ترین آن‌ها دی‌اکسید گوگرد (SO₂) است؛ گازی سرطان‌زا که دود آبی‌رنگ متصاعد می‌کند و اثرات زیان‌بار شدیدی بر سلامت انسان و محیط‌زیست دارد.

خدابخشی با اشاره به موقعیت جغرافیایی مناطق گفت: در بخش‌های غربی و شمال‌غربی خوزستان، به‌ویژه در منطقه هورالعظیم، نشانه‌های واضحی از آتش‌سوزی دیده می‌شود. این همان آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای است که طی ماه‌های اخیر در تالاب هورالعظیم رخ داده است. در قسمت‌های سبز شمال و جنوب اهواز نیز مناطقی وجود دارد که متعلق به کشت و برداشت نیشکر هستند. در این مناطق، متأسفانه برداشت نیشکر از طریق سوزاندن سطحی مزارع انجام می‌شود؛ روشی کاملاً غیرمحیط‌زیستی که به گسترش آلودگی دودی در سطح وسیع منجر می‌شود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: در بخش شمال‌شرقی اهواز نیز نقاطی  مشخص است که مربوط به سایت‌های زباله‌سوزی هستند. درواقع، ترکیبی از زباله‌سوزی و فعالیت‌های نفتی در این مناطق موجب تشدید آلودگی شده است. یکی از این نقاط، سایت زباله‌سوزی صفیره اهواز است که در این فصل از سال نیز به آلودگی کلی هوای خوزستان دامن می‌زند. به گفته او، در ماه‌های اخیر خوزستان به‌ویژه شهر اهواز با ترکیبی از انواع آلودگی‌ها مواجه است؛ از آتش‌سوزی مزارع نیشکر و سوختن تالاب هورالعظیم گرفته تا دود ناشی از زباله‌سوزی صفیره و در کنار آن، ریزگردهایی که همواره یکی از معضلات مزمن منطقه بوده‌اند.

 خدابخشی در ادامه افزود: نتیجه این وضعیت، شکل‌گیری یک «بسته کامل آلودگی‌های تنفسی و جوی» در استان است. این آلودگی‌ها تنها محدود به اهواز نیست و شعاع تأثیر آن تا شهرهای اطراف مانند ملاثانی، هویزه، سوسنگرد، دشت آزادگان، گم‌هورمز و حتی بهبهان که در فاصله حدود ۲۰۰ کیلومتری از اهواز قرار دارد نیز گسترش یافته است.

او درباره پیامدهای این آلودگی‌ها بر سلامت و محیط‌زیست مردم خوزستان توضیح داد: «آمارهای رسمی در این زمینه عمدتاً محرمانه هستند، اما بر اساس اطلاعات منتشرشده، نرخ رشد سرطان‌های خون و ریه در استان خوزستان بالاتر از میانگین کشوری است. اگرچه از نظر تعداد بیماران به دلیل جمعیت کمتر استان، ارقام ممکن است پایین‌تر به نظر برسد، اما نرخ رشد بیماری‌ها در خوزستان از سایر استان‌ها پیشی گرفته است. این مسئله در گزارش‌های رسمی نیز به‌طور ضمنی مورد اشاره قرار گرفته است.»

وی تأکید کرد که هنوز آمار دقیقی از میزان بیماران سرطانی در این استان منتشر نشده و اطلاعات موجود در این زمینه محرمانه تلقی می‌شود. با این حال، آنچه مردم خوزستان روزانه تجربه می‌کنند، گویای عمق بحران است. دکتر خدابخشی گفت: «در سطح جامعه، بیماری‌های تنفسی به‌صورت گسترده مشاهده می‌شود. این موضوع را نه‌فقط از مطالعات علمی بلکه از تجربه روزمره مردم نیز می‌توان دید. خود من و بسیاری از ساکنان منطقه، تقریباً هر صبح با سرفه از خواب بیدار می‌شویم. افراد برای انجام فعالیت‌های روزمره، دچار مشکلات تنفسی هستند و تنگی نفس، سرفه و آلرژی‌های شدید تنفسی در میان مردم به‌ویژه کودکان و سالمندان به پدیده‌ای عادی تبدیل شده است.»

وی  با اشاره به ترکیب پیچیده آلاینده‌ها در خوزستان گفت: «این استان امروز با مجموعه‌ای از بحران‌های هم‌زمان روبه‌روست؛ از دود ناشی از فلرهای نفتی گرفته تا آتش‌سوزی نیشکر و زباله‌سوزی صفیره، و در کنار همه اینها ریزگردهایی که هر سال در فصل‌های خشک شدت می‌گیرند. آنچه در فیلم دیده می‌شود تنها بخش کوچکی از واقعیت است؛ واقعیتی که مردم خوزستان سال‌هاست با آن زندگی می‌کنند.»

خدابخشی: خوزستان در سال ۱۴۰۳ حتی یک روز هوای پاک نداشت / آلاینده‌ها در سال ۱۴۰۴ تشدید شده‌اند

خدابخشی در ادامه گفت‌وگو با رکنا با اشاره به وضعیت بحرانی کیفیت هوای خوزستان در دو سال اخیر اظهار کرد: «برای درک بهتر وضعیت فعلی، لازم است به داده‌های زمانی نگاه کنیم. در سال ۱۴۰۳، شهر اهواز حتی یک روز هوای پاک ثبت نکرده است. طبق آمارهای رسمی، در بیش از ۵۵ درصد روزهای سال، کیفیت هوا در وضعیت آلوده و ناسالم قرار داشته و تنها کمتر از ۴۵ درصد از روزها در محدوده قابل‌قبول بوده‌اند. در همین سال، چندین روز نیز به دلیل شدت بالای آلودگی، وضعیت هوا به مرحله "خطرناک" رسید که منجر به تعطیلی کامل شهر شد.»

وی افزود: «در سال ۱۴۰۴ نیز نه‌تنها این روند بهبود پیدا نکرده، بلکه وخیم‌تر هم شده است. یکی از عوامل اصلی این تشدید آلودگی، افزوده شدن آتش‌سوزی‌های مکرر در تالاب هورالعظیم به سایر منابع آلاینده است. در فصل تابستان، معمولاً سهم ریزگردها در آلودگی هوای خوزستان بالاتر است و بین ۴۰ تا ۶۰ درصد از میزان آلودگی را تشکیل می‌دهد. اما در فصول دیگر، از جمله پاییز و زمستان، الگوی آلودگی تغییر می‌کند و دود ناشی از آتش‌سوزی نیشکرها و فلرهای نفتی سهم بیشتری پیدا می‌کنند.»

خدابخشی با اشاره به تغییرات فصلی آلاینده‌ها توضیح داد: «اکنون که در فصل برداشت نیشکر قرار داریم، به‌اصطلاح مرحله‌ای که برداشت با آتش‌زدن ساقه‌های نیشکر انجام می‌شود، بیشترین میزان آلودگی هوا در خوزستان ثبت می‌شود. بر اساس گزارش‌های رسمی، تا ۵۰ درصد از آلودگی فعلی هوا ناشی از دود سوزاندن مزارع نیشکر است. در سال‌های گذشته این نوع آلودگی به‌تنهایی عامل اصلی آلودگی هوا بود، اما امسال چند منبع دیگر به آن اضافه شده‌اند؛ از جمله آتش‌سوزی‌های هورالعظیم و فعالیت سایت زباله‌سوزی صفیره در حومه اهواز. در کنار این‌ها، فلرهای نفتی همچنان سهم ثابتی در انتشار گازها و ذرات سمی دارند.»

او افزود: «در واقع، سهم هرکدام از منابع آلاینده بسته به فصل متفاوت است. در تابستان، سهم ریزگردها بیشتر است و دود ناشی از فلرها و سوختن نیشکر کمتر. اما در فصول سرد، به‌ویژه در زمان برداشت نیشکر، برعکس می‌شود و سهم دودها افزایش پیدا می‌کند. اکنون که با هم گفت‌وگو می‌کنیم، سهم دود در آلودگی خوزستان بیش از ریزگردهاست. اما نکته نگران‌کننده‌تر این است که در سال ۱۴۰۴، همه این منابع آلاینده به‌طور هم‌زمان فعال‌اند و در نتیجه، آلودگی ترکیبی و سنگینی در جو استان شکل گرفته است.»

 خدابخشی با بیان اینکه هم‌زمانی این منابع آلاینده، وضعیت خوزستان را به یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های خود رسانده، افزود: «در حال حاضر، مجموعه‌ای از عوامل شامل سایت‌های زباله‌سوزی، سوزاندن مزارع نیشکر، آتش‌سوزی‌های تالاب هورالعظیم و فلرهای نفتی، بیش از ۷۰ درصد از سهم کل آلودگی هوای خوزستان را به خود اختصاص داده‌اند. این بدان معناست که حتی در صورت کاهش ریزگردها، وضعیت هوا همچنان ناسالم باقی می‌ماند، زیرا آلاینده‌های سمی ناشی از سوختن مواد نفتی و آلی در سطح زمین و جو باقی می‌مانند و بر سیستم تنفسی مردم تأثیر مستقیم می‌گذارند.»

او تأکید کرد: «این هم‌زمانی بحران‌ها، چالش بی‌سابقه‌ای را برای سلامت عمومی ایجاد کرده است. دیگر نمی‌توان گفت عامل اصلی فقط ریزگردها هستند؛ بلکه اکنون مجموعه‌ای از آلاینده‌های نفتی، دودهای ناشی از احتراق نیشکر و زباله‌سوزی در کنار آتش‌سوزی تالاب‌ها، ترکیبی از آلاینده‌های شیمیایی و ذرات معلق را تولید کرده‌اند که سلامت میلیون‌ها نفر را در معرض خطر قرار داده است.»