چرا با وجود استراحت در تعطیلات هنوز خسته‌ ایم؟

به گزارش رکنا، تعطیلات اغلب به‌عنوان فرصتی ایده‌آل برای استراحت تصور می‌شوند. این تصور معمولاً ما را به یاد نوشیدنی‌های گرم، لحظات لذت‌بخش با افراد عزیز و آرامش می‌اندازد. اما واقعیت این است که بسیاری از افراد در این ایام نه‌تنها به سختی می‌توانند به استراحت برسند، بلکه حتی ممکن است پس از تعطیلات هم حال بهتری نداشته باشند.

 دکتر «استیسی شاو»، روانشناس و پژوهشگری که بررسی می‌کند استراحت چگونه می‌تواند بر یادگیری، خلاقیت و سلامتی تاثیر بگذارد، به دنبال پاسخ به این پرسش است که چرا تعطیلات با وجود وعده استراحت، نمی‌تواند حس بازیابی کامل را به انسان بدهد. آیا واقعا امکان یک نوع استراحت ترمیمی در ایام تعطیل وجود دارد؟

اغلب ما تصور می‌کنیم استراحت برابر با خواب است. ولی انسان تنها هنگام خواب به استراحت نیاز ندارد و زمانی که بیدار است هم به دوره‌های استراحت ترمیمی نیازمند است. این نوع استراحت می‌تواند شامل فعالیت‌های بدنی، اجتماعی یا خلاقانه‌ای باشد که می‌توانند در طول روز انجام شوند. این به معنای لم دادن بی‌هدف روی مبل نیست، بلکه نیازمند فعالیت‌هایی است که تاثیر مثبتی بر روحیه بگذارند.

طی ایام تعطیلات، با افزایش استرس، نیاز به استراحت بیشتر احساس می‌شود. این دوره‌های استراحت فعال می‌توانند انرژی روانی تحلیل‌رفته را بازگردانند، استرس را کاهش دهند و به بهبود سلامت روحی کمک کنند. اما بهره‌بردن از این فواید نیازمند داشتن برنامه‌ای روشن برای دوره‌های بازیابی است که به فرد حس انرژی و احیا بدهند.

در نتیجه، ایجاد استراحت‌های موثر نیازمند پیش‌بینی، طراحی و اصلاح است.

تاثیر استرس تعطیلات بر سلامت روان

ایام تعطیلات می‌توانند اثری منفی بر روان افراد داشته باشند. افزایش فشار مالی، مختل شدن روتین‌های روزانه، مشکلات رفت‌وآمد و حتی تنش‌های خانوادگی از جمله عوامل استرس‌زا هستند. به همین دلیل، کیفیت سلامت روان افراد در این زمان می‌تواند کاهش پیدا کند.

بااین‌حال، دوره‌های استراحت باکیفیت می‌توانند به خنثی کردن این استرس‌ها و بهبود سلامت روح کمک کنند. آنها همچنین می‌توانند با کاهش بار روانی، احساسات مثبت را تقویت کنند و لحظات خوشی بیشتری هنگام بازگشت به کار فراهم آورند.

استراحت‌های تاثیرگذار شکل‌های مختلفی دارند. از پیاده‌روی در طبیعت گرفته تا گوش‌دادن به موسیقی یا انجام فعالیت‌های خلاقانه، هر یک می‌توانند تاثیر بسزایی در کاهش استرس و افزایش سطح سلامت روان داشته باشند. برای مثال، مطالعات حاکی از آن است که پیاده‌روی در محیط‌های طبیعی می‌تواند فعالیت مناطق مغزی مرتبط با غم و اندوه و نشخوار ذهنی را کاهش دهد. همچنین ثابت شده که این فعالیت به کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند.

تحقیقات دیگر نیز نشان داده‌اند که فعالیت‌های هنری مانند نواختن پیانو یا خوشنویسی می‌توانند به طور محسوسی سطح هورمون کورتیزول -که با استرس مرتبط است- را کاهش دهند. برخی از بهینه‌ترین راهکارها برای درمان افسردگی نیز دقیقا شامل انجام فعالیت‌های لذت‌بخش و خلاقانه است. با این حال، هر نوع استراحتی لزوما بازسازی‌کننده نیست.

چرا در تعطیلات به سختی استراحت می‌کنیم؟

یکی از نکات کلیدی که در تحقیقات روانشناسی به اثبات رسیده این است که اثربخشی هر نوع استراحتی به میزان رضایت و لذتی که از آن تجربه می‌کنیم وابسته است. این موضوع ممکن است بدیهی به نظر برسد، اما بسیاری از افراد اوقات فراغت خود را صرف انجام کارهایی می‌کنند که لذت‌بخش نیستند.

برای مثال، یک تحقیق جامع در سال ۲۰۰۲ نشان داد که تماشای تلویزیون رایج‌ترین نوع فراغت است. با این‌حال، همان شرکت‌کنندگان زمانی که تجربه خود را ارزیابی کردند، اعلام کردند که تماشای تلویزیون کم‌ترین لذت را برایشان دارد. حتی کسانی که بیش از چهار ساعت در روز به تلویزیون نگاه می‌کردند، لذت کمتری نسبت به کسانی با زمان کمتر تجربه کرده بودند.

استیسی شاو و همکارانش نیز در یک آزمایش مشابه دریافتند که دانشجویان عموماً روز خود را با فعالیت‌های بی‌فکری نظیر گشتن در شبکه‌های اجتماعی به پایان می‌رسانند، اما این کار کمکی به تجدید قوا یا بازیابی انرژی‌شان نمی‌کند.

چگونه برای یک استراحت مفید برنامه‌ریزی کنیم؟

دانش متکی بر تحقیقات نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی آگاهانه برای انجام فعالیت‌های لذت‌بخش و به سرانجام رساندن آنها می‌تواند استراحت‌های ناکارآمد را بهبود بخشد. بسیاری از مطالعات تأکید دارند که طراحی و اجرای فعالیت‌های رضایت‌بخش به کاهش نشانه‌های افسردگی و اضطراب کمک می‌کند.

به عنوان مثال، در تعطیلات می‌توان بعدازظهری مشخص را به خرید، مطالعه در محیطی آرام یا یک پیاده‌روی دلپذیر پس از پایان جشن اختصاص داد، به جای اینکه فوراً به سراغ انجام کارهای دیگر بروید. چنین برنامه‌هایی می‌توانند چرخه استراحت‌های بی‌کیفیت را بشکنند و باعث سلامتی بیشتر شوند.

مدیریت احساس گناه هنگام استراحت

گاهی حتی با وجود برنامه‌های منظم و فعالیت‌های مفید، ممکن است احساس گناه به سراغمان بیاید. این حس گناه به عنوان یک مؤلفه روانشناختی، زمانی پیش می‌آید که فرد از گذراندن لحظه‌های استراحت به جای انجام وظایف احساس ناخوشایندی کند. چنین احساسی می‌تواند لذت استراحت را کاهش داده و از مزایای آن بکاهد.

در هنگام تعطیلات، این احساس ممکن است تقویت شود. تغییرات در روند‌های روزمره، میزان نور روز، دما و حتی مواد غذایی می‌توانند سطوح انرژی را کاهش دهند و در نتیجه، سطح انتظارات از خود را تغییر دهند. این انتظارات بالا نیز ممکن است احساس گناه را تشدید کند.

چگونه احساس گناه را مدیریت کنیم؟

برای مقابله با این چالش، محققان پیشنهاد می‌کنند که فرد انتظارات خود را پایین بیاورد، دوره‌هایی از استراحت لذت‌بخش را با خودپذیری تلفیق کند و برای رهایی از احساس گناه تلاش کند.

باید این باور نادرست که استراحت یعنی تنبلی را کنار گذاشت. کاهش انتظارات از فعالیت‌های تعطیلاتی مانند صرف وقت بیشتر برای تزیین شیرینی یا بسته‌بندی هدایا می‌تواند تنش‌ها را کاهش دهد. از سوی دیگر، انجام فعالیت‌های لذت‌بخش مثل بازی با کودکان، پیاده‌روی یا سرگرمی‌های تعاملی جایگزین خوبی برای گذران وقت پای تلفن یا تلویزیون است.

در نهایت، پذیرفتن احساس گناه و تلاش برای عبور از آن، به ویژه در شرایط پراسترس، می‌تواند به کاهش افسردگی کمک کند. لازم به یادآوری است که افراد به استراحت و آرامش نیاز دارند و ایجاد تنظیمات کوچک و آگاهانه می‌تواند استراحتی موثر را حتی در ایام تعطیلات به ارمغان بیاورد.