پسر بچه‌ای با بیماری نادر پس از نخستین ژن‌درمانی جهان پزشکان را شگفت‌زده کرد
رکنا: یک پسربچه 3 ساله مبتلا به سندروم نادر و مرگبار هانتر، پس از آنکه در منچستر نخستین ژن‌درمانی نوآورانه جهان را دریافت کرد، با بهبودی سریع و شگفت‌انگیز خود پزشکان را در سراسر جهان حیرت‌زده کرده است.
به گزارش گروه ترجمه رکنا به نقل از بی بی سی، یک پسر سه‌ساله پس از آنکه به عنوان نخستین فرد مبتلا به این بیماری ویرانگر تحت یک ژن‌درمانی انقلابی قرار گرفت، با پیشرفت چشمگیر خود پزشکان را شگفت‌زده کرده است.
الیور چو به بیماری نادر و ارثی « سندروم هانتر» یا MPSII مبتلاست؛ بیماری‌ای که سبب بروز آسیب‌های پیشرونده در بدن و مغز می‌شود.
در شدیدترین موارد، بیماران معمولاً پیش از ۲۰سالگی جان خود را از دست می‌دهند. اثرات این بیماری گاه نوعی «دمانس دوران کودکی» توصیف می‌شود.
به دلیل وجود یک ژن معیوب، الیور پیش از دریافت درمان قادر نبود آنزیمی حیاتی برای سالم نگه داشتن سلول‌ها را تولید کند.
در یک اقدام بی‌سابقه جهانی، کارکنان پزشکی در منچستر تلاش کرده‌اند با تغییر سلول‌های الیور از طریق ژن درمانی ، روند بیماری را متوقف کنند.
پروفسور سایمون جونز، یکی از رهبران این کارآزمایی بالینی، به بی‌بی‌سی می‌گوید: «۲۰ سال منتظر دیدن پسری مثل اولی بودم که تا این اندازه خوب عمل کند و این واقعاً هیجان‌انگیز است.»
در مرکز این داستان شگفت‌انگیز، الیور قرار دارد؛ نخستینِ پنج پسری که در سراسر جهان این درمان را دریافت کرده‌اند؛ و خانواده چو از کالیفرنیا که اعتماد خود را به تیم پزشکی بیمارستان کودکان رویال منچستر سپرده‌اند.
یک سال پس از آغاز درمان، الیور اکنون به‌ظاهر به شکل طبیعی رشد می‌کند.
مادرش، جینگرو، می‌گوید: «هر بار درباره‌اش صحبت می‌کنیم گریه‌ام می‌گیرد، چون واقعاً شگفت‌انگیز است.»
بی‌بی‌سی بیش از یک سال این پرونده را دنبال کرده است؛ از جمله روند توسعه این ژن‌درمانی پیشگامانه توسط دانشمندان بریتانیایی و چگونگی اینکه کارآزمایی علمی آنان به دلیل کمبود بودجه، تقریباً از مسیر خود خارج شد.
برداشت سلول‌های بنیادی – دسامبر ۲۰۲۴
ما نخستین بار در دسامبر ۲۰۲۴ با الیور و پدرش ریکی در مرکز تحقیقات بالینی بیمارستان کودکان رویال منچستر دیدار کردیم. روز مهمی بود.
پس از تشخیص بیماری در آوریل، زندگی الیور – همچون برادر بزرگ‌ترش اسکایلر که او نیز مبتلاست – تحت سیطره مراجعات بیمارستانی قرار گرفته است.
اسکایلر نشانه‌هایی از تأخیر در گفتار و هماهنگی حرکتی نشان داده بود، اما در ابتدا این علائم به دوران تولد او در دوران کرونا نسبت داده شده بود.
ریکی می‌گوید تشخیص هر دو پسرش کاملاً غیرمنتظره بود.
«وقتی درباره سندروم هانتر چیزی می‌شنوید، اولین حرف پزشک این است: “به اینترنت مراجعه نکنید، چون بدترین نمونه‌ها را می‌بینید و بسیار دلسرد خواهید شد.”»
«اما مثل همه، شما پیگیری می‌کنید و می‌گویید: خدای من، آیا این اتفاق قرار است برای هر دو پسرم رخ دهد؟»
کودکان هنگام تولد طبیعی به نظر می‌رسند، اما حدود دو سالگی علائم بیماری نمایان می‌شود.
این علائم متفاوت‌اند و می‌توانند شامل تغییراتی در ویژگی‌های ظاهری، سفتی اندام‌ها و کوتاه‌قدی باشند. این بیماری می‌تواند به قلب، کبد، استخوان‌ها و مفاصل آسیب برساند و در موارد وخیم موجب ناتوانی شدید ذهنی و زوال عصبی پیشرونده شود.
سندروم هانتر تقریباً همیشه در پسران بروز می‌کند. این بیماری بسیار نادر است و از هر ۱۰۰ هزار تولد پسر، تنها یک مورد مشاهده می‌شود.
تا پیش از این، تنها داروی موجود برای این بیماری «الاپریس» بود که سالانه حدود ۳۰۰ هزار پوند برای هر بیمار هزینه دارد و می‌تواند روند فیزیکی بیماری را کند کند. این دارو قادر نیست از سد خونی-مغزی عبور کند و بنابراین تأثیری بر علائم شناختی ندارد.
اما امروز الیور به دستگاهی متصل شده تا برخی از سلول‌هایش برداشت شود؛ نخستین گام مهم برای تلاش جهت متوقف کردن اختلال ژنتیکی او در قالب درمانی یکباره.
دکتر کلر هورگان، هماتولوژیست کودکان، توضیح می‌دهد: «خون او از دستگاهی عبور می‌کند که نوع خاصی از سلول‌ها، یعنی سلول‌های بنیادی، را جمع‌آوری می‌کند. سپس این سلول‌ها به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند تا اصلاح شده و دوباره به بدن او بازگردانده شوند.»
دستکاری سلول‌های الیور
سلول‌های الیور با دقت بسته‌بندی شده و به آزمایشگاهی در بیمارستان گریت اورموند استریت (GOSH) لندن ارسال می‌شود.
در سندروم هانتر، خطای ژنتیکی سبب می‌شود سلول‌ها دستور ساخت آنزیم IDS را نداشته باشند؛ آنزیمی ضروری برای تجزیه مولکول‌های بزرگ قندی که با گذر زمان در بافت‌ها و اندام‌ها جمع می‌شوند.
دانشمندان ژن گمشده IDS را داخل یک ویروس قرار می‌دهند؛ ویروسی که مواد ژنتیکی آن حذف شده تا نتواند بیماری ایجاد کند.
روش مشابهی در سایر ژن‌درمانی‌ها – مانند درمان بیماری نادر ژنتیکی MLD – نیز استفاده شده است.
دکتر کارن باکلند از بخش ژن‌درمانی GOSH توضیح می‌دهد: «ما از سازوکار ویروس برای وارد کردن نسخه سالم ژن معیوب به هر یک از سلول‌های بنیادی استفاده می‌کنیم.»
«وقتی این سلول‌ها به بدن الیور بازگردانده شوند، باید مغز استخوان او را دوباره تشکیل دهند و شروع به تولید گلبول‌های سفید جدید کنند و هر یک از این سلول‌ها امیدواریم آنزیم گمشده را در بدن او تولید کنند.»
اما چالش همچنان باقی است: چگونه مقدار کافی آنزیم را به مغز رساند؟
برای رفع این مشکل، ژن واردشده طوری اصلاح شده است که آنزیم تولیدشده بتواند با کارایی بیشتری از سد خونی-مغزی عبور کند.
روز تزریق – فوریه ۲۰۲۵
ما بار دیگر الیور را در مرکز تحقیقات بالینی منچستر ملاقات می‌کنیم.
این بار او همراه مادرش جینگروست؛ زیرا ریکی در کالیفرنیا مانده تا از اسکایلر مراقبت کند.
اعضای تیم تحقیقاتی مخزن بزرگ کرایوپرزرویشن را باز می‌کنند؛ جایی که سلول‌های اصلاح‌شده الیور پس از انتقال از GOSH منجمد شده بودند.
کیسه کوچک و شفافی از مخزن بیرون آورده می‌شود و در ظرفی از مایع، به آرامی تا دمای بدن گرم می‌شود.
پس از انجام چندین مرحله بررسی، پرستار پژوهشگر مایع شفاف حاوی حدود ۱۲۵ میلیون سلول بنیادی اصلاح‌شده را در سرنگی می‌کشد.
الیور به بیمارستان عادت دارد، اما بی‌قرار است و هنگام تزریق دچار تکان می‌شود. جینگرو او را محکم در آغوش گرفته است. تزریق طی ۱۰ دقیقه انجام می‌شود.
یک ساعت بعد، تزریق دوم انجام می‌شود. الیور همچنان کارتونی را روی صفحه‌نمایش قابل‌حمل تماشا می‌کند، بی‌خبر از اهمیت احتمالی آنچه رخ داده است.
و همین. ژن‌درمانی تکمیل شده است. به نظر می‌رسد کل روند خیلی سریع تمام شد، اما هدف درمان بسیار بزرگ است: توقف بیماری پیشرونده الیور در همان نقطه، با یک درمان واحد.
چند روز بعد، الیور و مادرش به کالیفرنیا پرواز می‌کنند. اکنون خانواده و تیم پزشکی باید منتظر بمانند تا ببینند ژن‌درمانی مؤثر بوده است یا نه.
نشانه‌های اولیه پیشرفت – مه ۲۰۲۵
الیور در ماه مه برای انجام آزمایش‌های حیاتی دوباره به منچستر بازمی‌گردد. این بار تمام خانواده همراه او هستند.
در پارکی در مرکز شهر منچستر دیدار می‌کنیم و فوراً مشخص است که اوضاع خوب پیش می‌رود.
الیور فعال‌تر و کنجکاوتر از همیشه است. او اکنون آزادی بازی در محیط باز را دارد و به‌نظر می‌رسد سرحال‌تر و سالم‌تر است.
ریکی با خوشحالی می‌گوید: «او خیلی خوب است. در گفتار و حرکت پیشرفت داشته. تنها در سه ماه، کاملاً بالغ‌تر شده است.»
خبر بسیار بزرگ این است که الیور توانسته تزریق هفتگی آنزیم را قطع کند.
جینگرو می‌گوید: «هر بار به مردم می‌گویم الیور اکنون خودش آنزیم تولید می‌کند، می‌خواهم خودم را نیشگون بگیرم. هر بار درباره‌اش صحبت می‌کنیم گریه‌ام می‌گیرد.»
او می‌گوید پسرش «کاملاً متفاوت» شده، «خیلی حرف می‌زند» و بیشتر با کودکان دیگر تعامل دارد.
سرانجام با اسکایلر پنج‌ساله ملاقات می‌کنیم؛ او نسبت به برادر کوچک‌ترش بسیار مراقب و مهربان است.
ریکی می‌گوید: «آرزوی من این است که اسکایلر نیز همین درمان را دریافت کند. احساس می‌کنیم الیور در زندگی دوباره تنظیم شده و همین را برای اسکایلر هم می‌خواهم، حتی اگر کمی بزرگ‌تر باشد.»
در ابتدا تصور می‌شد الیور برای ورود به کارآزمایی خیلی بزرگ است؛ زیرا این درمان قادر به بازگرداندن آسیب‌های واردشده نیست. اما آزمایش‌ها نشان داد او هنوز تا حد زیادی بدون آسیب مانده است.
اسکایلر نیز با جهان پیرامون خود ارتباط گرمی برقرار می‌کند و هنگام قدم‌زدن در پارک، مشتاق است دستم را بگیرد و صحبت کند.
ریکی توضیح می‌دهد اسکایلر تأخیر در گفتار و مهارت‌های حرکتی دارد، اما در حال دریافت درمان‌های تزریقی است؛ درمان‌هایی که به بدن او کمک می‌کند اما به مغزش نمی‌رسد.
«سپاسگزار برای همیشه»
در ماه اوت، الیور برای بررسی‌های بیشتر به منچستر بازمی‌گردد.
اکنون ۹ ماه از درمان او گذشته و به وضوح در حال پیشرفت است.
پروفسور جونز – که الیور به دلیل ریش سفیدش او را «بابانوئل» صدا می‌کند – می‌گوید: «پیش از پیوند، او هیچ آنزیمی تولید نمی‌کرد، اما اکنون صدها برابر بیشتر از مقدار طبیعی آنزیم تولید می‌کند.»
«اما مهم‌تر این است که می‌بینیم او در حال پیشرفت است؛ یاد می‌گیرد، کلمات و مهارت‌های جدید به دست آورده و خیلی بهتر حرکت می‌کند.»
با این حال، پروفسور جونز جانب احتیاط را حفظ می‌کند: «باید مراقب باشیم و بیش از حد هیجان‌زده نشویم، اما در این مرحله اوضاع به بهترین شکل ممکن است.»
در باغ بام بیمارستان، الیور با پدرش بازی می‌کند.
ریکی می‌گوید: «او مثل یک بچه کاملاً متفاوت شده است. مدام می‌دود و لحظه‌ای نمی‌ایستد.»
«آینده اولی بسیار روشن است و امیدوارم کودکان بیشتری بتوانند این درمان را دریافت کنند.»
در مجموع، پنج پسر از ایالات متحده، اروپا و استرالیا در این کارآزمایی ثبت‌نام شده‌اند. هیچ‌کدام از بریتانیا نیستند، زیرا تشخیص بیماری آنان دیر انجام شده بود.
تمام این پسرها دست‌کم دو سال تحت نظارت قرار می‌گیرند. اگر کارآزمایی موفقیت‌آمیز باشد، بیمارستان و دانشگاه امیدوارند با شرکت بیوتکنولوژی دیگری همکاری کنند تا درمان مجوز دریافت کند.
پروفسور جونز می‌گوید همین رویکرد ژن‌درمانی برای سایر اختلالات ژنتیکی نیز به کار گرفته می‌شود.
درمان‌های مشابهی برای سندروم MPS1 یا «هارلر» و MPS3 یا «سان‌فیلیپو» نیز در منچستر در حال انجام است.
ریکی و جینگرو می‌گویند از تیم منچستر «برای همیشه سپاسگزارند» که اجازه دادند الیور در این کارآزمایی شرکت کند.
آن‌ها از پیشرفت چشمگیر پسرشان شگفت‌زده‌اند.
الیور اکنون آنزیم گمشده را تولید می‌کند و بدن و مغز او سالم است.
ریکی می‌گوید: «نمی‌خواهم چشم بخوریم، اما احساس می‌کنم همه‌چیز بسیار خوب پیش رفته است.»
«زندگی او دیگر تحت سلطه سوزن و مراجعه‌های بیمارستانی نیست. گفتار، چابکی و رشد شناختی او به‌طور چشمگیری بهتر شده است.»
«این فقط یک رشد تدریجی و کند نیست؛ بلکه پس از پیوند به‌صورت تصاعدی جهش کرده است.»
کارآزمایی‌ای که تقریباً هرگز آغاز نشد
پژوهشگران دانشگاه منچستر به سرپرستی پروفسور برایان بیگر بیش از ۱۵ سال روی توسعه ژن‌درمانی برای سندروم هانتر کار کرده بودند.
در سال ۲۰۲۰، دانشگاه شراکت خود را با شرکت کوچک بیوتکنولوژی آمریکایی «آوروبایو» برای اجرای کارآزمایی بالینی اعلام کرد.
اما سه سال بعد، شرکت به دلیل نتایج ضعیف در یک مطالعه دیگر و کمبود بودجه، مجوز را به دانشگاه بازگرداند.
کارآزمایی نخستین‌انسان – که قرار بود به‌زودی الیور را نجات دهد – در آستانه توقف کامل بود.
پروفسور جونز می‌گوید: «باید خیلی سریع عمل می‌کردیم تا کل پروژه را نجات دهیم و حامی مالی جدید پیدا کنیم.»
در همین زمان، مؤسسه خیریه بریتانیایی «لایف‌آرک» با تأمین ۲.۵ میلیون پوند بودجه وارد شد.
مدیرعامل، دکتر سم بارل، گفت: «یکی از چالش‌های بزرگ برای بیش از ۳.۵ میلیون نفر در بریتانیا که با شرایط نادر زندگی می‌کنند، دسترسی به درمان‌های مؤثر است؛ در حالی که ۹۵ درصد از این بیماری‌ها هیچ درمانی ندارند.»
خانواده چو خوشحال‌اند که کارآزمایی متوقف نشد و اکنون امیدوارند اسکایلر نیز روزی از همان ژن‌درمانی بهره‌مند شود.
ریکی می‌گوید: «برای اینکه آینده بهتری برای پسرانم بسازم، حاضرم تا آخر دنیا پیاده بروم؛ به جلو، عقب، وارونه، پابرهنه.»
ارسال نظر