تصفیه‌خانه‌ای که تصفیه نمی‌کند؛ بحران فنی و زیست‌محیطی در قلب بندرعباس

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، پروژه بازسازی و ارتقاء تصفیه‌خانه فاضلاب بندرعباس که  با هدف تأمین پایدار آب صنایع و کاهش فشار بر منابع آب شرب کلید خورد، امروز پس از سال‌ها تأخیر، سوءمدیریت و هزینه‌های چند هزار میلیاردی، به نقطه‌ای رسیده است که نه تنها وعده‌های اولیه خود را محقق نکرده، بلکه به دلیل عدم مدیریت مناسب خصوصاً در بخش اصلی آن یعنی تصفیه خانه فاضلاب بندرعباس بدلایلی که گفته خواهد شد تهدیدی برای سلامت عمومی، محیط زیست، و آینده صنایع جنوب ایران به شمار می‌رود. 

این گزارش، روایتی تحلیلی و مستند از زوایای فنی، حقوقی، زیست‌محیطی و حتی شرعی ماجرای یکی از پرابهام‌ترین پروژه‌های زیرساختی ایران است.

از ماسه‌گیر ناکارآمد، عدم بازسازی بخش لجن بدون سرنوشت

در قلب بحران امروز، عدم مدیریت و شناخت کافی از سیستم‌های پیچیده فاضلاب قرار دارد شرکت زیرساخت در تصفیه خانه به عنوان رکن اصلی اجرای طرح، با احداث تأسیسات گران‌قیمت، پرهزینه و فنی ناپایدار مانند ماسه‌گیرها، عدم بازسازی بخش لجن و عدم نصب تأسیسات کاربردی، عدم بازسازی ایستگاه اصلی فاضلاب خام علیرغم هزینه‌های هزار میلیارد تومانی فقط در این بخش نه‌تنها کیفیت خروجی تصفیه خانه را پایدار نکرده، بلکه باعث باقی ماندن و دفع خطرناک و غیر بهداشتی روزانه ده‌ها تن لجن خطرناک شده است این پروژه قرار بود 3 ساله تمام شود الان 6 سال از آن گذشته اگر افتتاحیه‌ای در کار باشد به دلایل نقص فنی چند ماه بیشتر پایدار نخواهد بود.

در حالیکه طبق استانداردهای جهانی و دستورالعمل‌های سازمان حفاظت محیط زیست که ناظر بر این پروژه نیست علت ماندگاری 10ساله میز مدیریت زیر پای مدیرکل سازمان محیط‌زیست آنهم سکوت محض در قبال همه پروژه‌های مخرب در استان است، همچنین در ادامه؛ پیش‌تصفیه باید در ابتدا با بهبود شبکه جمع‌آوری صورت گیرد، شرکت مجری از تعهدات خود شانه خالی کرده است و دستگاهی ناظر نیز منفعل عمل مینمایند .

 لجن‌هایی که هرگز تصفیه نشدند

یکی از جدی‌ترین مخاطرات این پروژه، بی‌توجهی کامل به مدیریت لجن فاضلاب است. در شرایطی که ۴۰٪ حجم بهره‌برداری یک تصفیه‌خانه به مدیریت لجن اختصاص دارد، در این پروژه هیچ اقدام مؤثری برای تثبیت، خشک‌سازی یا دفع اصولی لجن انجام نشده است.

بر اساس گزارش‌های رسمی، لجن‌های خطرناک به دره‌ای در پشت تصفیه‌خانه دپو شده یا به‌صورت مخفیانه در نیمه‌شب به دریا تخلیه می‌شود. این اقدام، علاوه بر تخلف قانونی، نقض ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی (تهدید علیه بهداشت عمومی) و مقررات محیط زیستی است.

 کیفیت خروجی‌ای که هیچ‌کس را قانع نمی‌کند

پیمانکار پروژه، با ارائه گزارش‌های ماهیانه‌ به نهادهای نظارتی و استانداران وقت، پیشرفت ۸۰٪ را ادعا می‌کند. اما بررسی میدانی نشان می‌دهد:

 در ایستگاه پمپاژ اصلی تقریباً هیچ کار اجرایی مهمی انجام نشده.

 در بخش مایع و جامد تصفیه‌خانه، بخش بزرگی از تجهیزات یا نصب نشده‌اند یا ناقص‌اند.

داده‌های مربوط به کیفیت خروجی نیز قابل اتکا نیست.

 خروجی کنونی هرچند برای تخلیه به دریا قابل قبول باشد، اما برای تصفیه تکمیلی با سیستم UF و RO به‌هیچ‌وجه استاندارد نیست و به سرعت باعث فرسایش تجهیزات و افزایش هزینه‌های راهبری می‌شود.

 چرخه ناقص طرح؛ وقتی نقطه آغاز و پایان به هم نمی‌رسند

سیستم‌های فاضلاب طرح‌هایی نتیجه‌محور و به‌هم‌پیوسته هستند. اما در این پروژه، به جای تمرکز بر ایستگاه پمپاژ و تصفیه‌خانه، عمده سرمایه به سمت شبکه انتقال پساب، ایستگاه‌های پمپاژ ثانویه و حتی شبکه توزیع صنعتی هدایت شده؛ تأسیساتی که با توجه به عدم تکمیل واحد آب‌شیرین‌کن (RO) و تصفیه UF، فعلاً بی‌کاربرد باقی مانده‌اند.

این انحراف، باعث شده میلیاردها تومان منابع به زیرساخت‌هایی اختصاص یابد که بدون بهره‌برداری هم مستهلک می‌شوند و هم بهره اقتصادی ندارند.

 مدل مالی نامناسب، هزینه‌های غیرمتعارف و تورم ساختاری

ضعف ساختاری در مدل مالی پروژه (IRR، نرخ بازگشت، نقطه سر‌به‌سر و…) نه‌تنها باعث افزایش هزینه‌ها شده، بلکه باعث بالا رفتن قیمت نهایی پساب فاضلاب برای مصارف صنعتی نیز خواهد شد؛ پدیده‌ای که در نهایت موجب عدم استقبال صنایع از خرید پساب و شکست تجاری پروژه و بی‌حاصل بودن صرف هزینه‌های گزاف از جیب مردم بندرعباس به کام پیمانکاران می‌شود.

  فاضلابی که باید طلای سیاه می‌شد، اکنون در باتلاق بی‌اعتمادی فرو رفته است

طرح بازسازی تصفیه‌خانه بندرعباس، با هدف تبدیل فاضلاب به منبع پایدار آب صنعتی آغاز شد. اما اکنون، به دلیل ضعف نظارت، انحراف منابع، و نبود تخصص در بدنه تصمیم‌گیری، نه‌تنها بحران کم‌آبی صنایع را حل نکرده، بلکه محیط زیست و سلامت شهروندان را به خطر انداخته است.

 پروژه‌ای که می‌توانست الگوی توسعه پایدار باشد، و با نصف هزینه‌ای که صرف راه‌اندازی آن شد در استانهای دیگر پروژه‌ها به بهره‌برداری رسیدند امروز نیازمند بازنگری فوری حقوقی، فنی و اقتصادی است، پیش از آنکه به بحران ملی در حوزه زیرساخت و اعتماد عمومی بدل شود.