از سوژه به خالق / نمایشگاه «به گزارش زنان» روایت تصویر در ساحت زنانه هنر است

به گزارش رکنا، نمایشگاهی که این روزها در موزه هنرهای معاصر تهران با عنوان «به گزارش زنان » برگزار می‌شود، نه فقط بازتاب حضور کم‌رنگ یا پررنگ زنان در هنر معاصر ایران، بلکه گزارشی محکم و پرصلابت است از کنشگری و نقش فاعلی آنان در شکل‌دهی به زبان بصری معاصر کشور. این نمایشگاه که ثاری از دهه ۱۳۴۰ تا امروز را در برمی‌گیرد، چهره‌ای واقعی و نه آرمانی از زن ایرانی به‌عنوان هنرمند را به نمایش گذاشته و این پیام را مخابره می‌کند که دیگر دوران آن گذشته است که زن صرفاً سوژه یا موضوع باشد؛ او اکنون سازنده و معناپرداز اصلی است.

از سایه به نور

     زنی که خود روایت می‌کند

تاریخ هنر معاصر ایران، اگرچه مملو از حضور پیکره‌های زنانه است، اما اغلب این حضور در اختیار روایت‌گران مرد بوده است. زن، تا سال‌ها، تنها جسمی برای قاب تصویر به شمار می‌آمد؛ بی‌آنکه از زاویه دید خود، خود را نشان دهد یا روایت کند. این روند، ریشه‌های عمیقی در مناسبات جنسیتی و فرهنگی جامعه داشته و دارد، که حالا به‌صراحت نیازمند نقد 

و اصلاح است. اما «به گزارش زنان» با جسارت و ظرافت خاصی، این روند را به چالش کشیده است. زنان هنرمند ایرانی، با استفاده از رسانه‌ها و فرم‌های متنوع، زبان خود را یافته‌اند؛ زبانی که تنها از جنس لطافت و زیبایی نیست، بلکه دربردارنده مقاومت، نقد و تأمل است. آن‌ها خود فاعل تصویر شده‌اند، نه صرفاً سوژه‌ای که دیده می‌شود.

بازتعریف حضور

      بیشتر از یک نقش

در این نمایشگاه، برخلاف بسیاری از نمونه‌های مشابه، خبری از تصویرهای کلیشه‌ای و صرفاً زیبایی‌شناسانه از زن نیست. زنان هنرمند، در اینجا، روایت‌گر تجارب زیسته، تاریخی، و اجتماعی خود هستند. آن‌ها نه تنها به تصویر کشیدن وضعیت زن اکتفا نکرده‌اند، بلکه از طریق خلق آثار، در حال بازتعریف جایگاه زن در متن هنر و جامعه‌اند. نکته مهمی که این نمایشگاه را از نمونه‌های سطحی و متداول جدا می‌کند، تاکید بر حضور فاعلی زنان در فرایند خلق اثر است؛ حضور زنی که دست به خلق و کنش هنری زده، نه تنها یک شیء هنری ساخته. این نگاه، برگرفته از تجربه زیسته، مطالعات تاریخی و دانش فرهنگی است و نشان‌دهنده بلوغ و آگاهی نسل جدید زنان هنرمند است.

میان سنت و مدرنیته

     پیوندی در حال شکل‌گیری

زن ایرانی در هنر معاصر همواره میان دو قطب سنت و مدرنیته گرفتار بوده است. از یک سو، فرهنگ بومی و ارزش‌های تاریخی و مذهبی، و از سوی دیگر، فشارهای مدرن‌سازی و جهانی‌شدن، فضای تولید هنری را تحت تأثیر قرار داده‌اند. نمایشگاه «به گزارش زنان» تلاش دارد این تقابل را نه به‌عنوان نقطه ضعف، بلکه به‌عنوان نقطه قوت به نمایش بگذارد. در آثار به نمایش درآمده، نشانه‌های محکم فرهنگ ایرانی – از خوشنویسی تا نقوش سنتی – در ترکیب با زبان‌های جدید بصری و تکنیک‌های معاصر به هم آمیخته‌اند. زن هنرمند ایرانی، در اینجا، نه یک موجود «غرب‌زده» است و نه صرفاً حامل میراث سنتی؛ بلکه بازیگری است که با هوشمندی، هر دو جهان را در هم می‌آمیزد و روایت خود را می‌سازد.

حافظه و فراموشی

      ثبت خاطره زنانه

تاریخ هنر ایران، چه‌بسا به دلایل گوناگون، بارها و بارها زنان را به حاشیه رانده است؛ چه در روایت‌های رسمی و چه در اسناد و بایگانی‌های هنری. این نمایشگاه، با گردآوری آثار و اسناد بصری، تلاش می‌کند تا این حافظه فراموش‌شده را بازخوانی کند.

زن هنرمند در اینجا خود تاریخ‌نگار است؛ او با آثاری که ارائه می‌دهد، خاطرات فردی و جمعی خود و نسل‌های پیشین را ثبت می‌کند. این خاطرات از جنگ و جدایی تا مهاجرت و زندگی روزمره، همه بخشی از تاریخ فرهنگی زنانه ایران‌اند که به ندرت در کانون توجه قرار گرفته‌اند.

کنشگری هنرمند زن

      نه قربانی بلکه ناظم صحنه

یکی از مهم‌ترین نکات این نمایشگاه، تاکید بر نقش فعال زن به‌عنوان کنشگر هنری است؛ زنی که نه فقط واکنش نشان می‌دهد، بلکه خودش دست به تغییر می‌زند. این دیدگاه، ورای رویکردهای سطحی «هنر زنانه» یا حتی برخی گونه‌های فمینیسم رایج جهانی است که گاه به بازنمایی صرف قربانی‌بودن زن اکتفا می‌کنند. زن هنرمند ایرانی، در این عرصه، نه فقط روایتگر درد است، بلکه حامل طرحی نو است؛ طرحی که نه در برابر سنت خمود می‌ماند و نه به تقلید کورکورانه از الگوهای خارجی می‌پردازد. او در پی ساختن بیانی مستقل است، بیانی که هم ریشه در تاریخ دارد و هم نگاه به آینده.

نهادهای فرهنگی و مانع‌های پیش رو

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر زنان در هنرهای تجسمی، نباید از موانع ساختاری و فرهنگی موجود چشم‌پوشی کرد. حضور زنان در عرصه‌های رسمی هنر، گالری‌ها و جشنواره‌ها هنوز هم با سدهایی مواجه است. سیاست‌گذاری‌های رسمی، محدودیت‌های اجتماعی، و نگاه‌های محافظه‌کارانه، هنوز بسیاری از هنرمندان زن را در حاشیه نگاه می‌دارد.

نمایشگاه «به گزارش زنان» خود گزارشی است از این چالش‌ها و البته از استقامت و ایستادگی زنان هنرمند که حتی در سایه این موانع، توانسته‌اند به شکل‌گیری زبان هنری مستقل کمک کنند.

آنچه امروز نیاز است، فراتر رفتن از بحث‌های کلیشه‌ای و ورود به گفتمانی جدید درباره زن و هنر در ایران است. گفتمانی که زن را نه صرفاً قربانی یا موضوع تصویر، بلکه به‌مثابه نیروی زنده، خلاق و اثرگذار در مرکز میدان هنر قرار دهد. گفت‌وگوی امروز باید به سمت شناخت پیچیدگی‌ها، تضادها، و ویژگی‌های چندلایه زن معاصر ایران حرکت کند؛ زنی که هم میراث‌دار فرهنگی غنی است و هم سازنده روایت‌های نو و بدیل.

نمایشگاه «به گزارش زنان» بیش از آنکه صرفاً مجموعه‌ای از آثار هنری باشد، بیانیه‌ای است سیاسی، فرهنگی و هنری درباره جایگاه زن در هنر معاصر ایران. زنی که دیگر در حاشیه نیست، بلکه در متن و مرکز این روایت قرار دارد. آثار به نمایش درآمده، بیانگر تحول بنیادین در نگرش به زن و هنر است؛ تحولی که اگر به‌درستی دیده و تحلیل شود، می‌تواند راهگشای آینده‌ای روشن‌تر برای هنر ایران باشد؛ آینده‌ای که در آن صدای زنان، نه به عنوان فریاد اعتراض، بلکه به‌مثابه نغمه سازندگی و نوآوری شنیده خواهد شد.