اصول مراقبت از نوزاد در هفته‌های اول

تغذیه نوزاد

شیر مادر بهترین منبع تغذیه برای نوزاد است و تمام مواد مغذی و آنتی‌بادی‌های لازم را تامین می‌کند. در هفته‌های اول، نوزاد معمولاً هر ۲ تا ۳ ساعت یک بار شیر می‌خورد. شیر خشک تنها در صورت توصیه پزشک جایگزین شیر مادر می‌شود و باید مطابق دستور تهیه و مصرف شود. میزان شیر خشک مورد نیاز روزانه بسته به وزن و جنسیت و شرایط تولد نوزاد می‌تواند متفاوت باشد.

در هر وعده، به نوزاد اجازه دهید تا به‌طور کامل شیر بنوشد و سپس او را برای خروج هوای معده (آروغ گرفتن) روی شانه بگذارید. در روزهای اول، دریافت مقدار کافی آغوز (شیر اولیه) اهمیت زیادی دارد، زیرا این شیر سرشار از مواد ایمنی‌بخش است.

شیر نخوردن نوزاد در روزهای اول

اگر نوزاد در روزهای اول تولد شیر نمی‌خورد، باید سریع و دقیق علت بررسی و اقدام شود، چون در این سن ذخایر بدن او محدود است و کم‌غذایی می‌تواند خیلی زود خطرناک شود. این موارد مهم را باید رعایت کنید:

بررسی علت

• ضعف یا خواب‌آلودگی بیش از حد: ممکن است ناشی از زردی، پایین بودن قند خون، یا مشکلات پزشکی باشد.
• مشکلات مکیدن یا قورت دادن: گاهی نوزاد به دلیل زایمان سخت، نارس بودن یا مشکلات دهان و بینی نمی‌تواند خوب مک بزند.
• درد یا ناراحتی: تب، عفونت یا آسیب هنگام تولد می‌تواند باعث بی‌اشتهایی شود.

اقدامات فوری در خانه

• نوزاد را در آغوش بگیرید و تماس پوستی برقرار کنید؛ این کار غریزه مکیدن را تقویت می‌کند.
• سعی کنید هر ۲ تا ۳ ساعت نوزاد را به سینه بچسبانید، حتی اگر به‌نظر بی‌میل است.
• محیط آرام، دمای مناسب و نور ملایم فراهم کنید تا حواس نوزاد پرت نشود.
• در صورت سخت بودن گرفتن سینه، می‌توانید کمی شیر بدوشید و با قطره‌چکان یا سرنگ بدون سوزن در دهان نوزاد بریزید (تا زمانی که به پزشک برسید).

اصول مراقبت از نوزاد تازه متولد شده

مراجعه فوری به پزشک یا بیمارستان

در صورت مشاهده علائم زیر باید به پزشک مراجعه کنید:

• اگر نوزاد بیش از ۴ ساعت بعد از تولد یا بیش از ۶ ساعت در روزهای بعد بدون خوردن شیر مانده است.
• اگر نشانه‌هایی مانند بی‌حالی، گریه ضعیف، کاهش ادرار، تنفس سریع یا تغییر رنگ پوست دارد.

پزشک ممکن است با معاینه، بررسی قند خون، درمان زردی یا اصلاح وضعیت شیردهی مشکل را برطرف کند

نکته مهم:

در ۲۴ ساعت اول، نوزاد ممکن است فقط چند میلی‌لیتر آغوز بخورد که طبیعی است، اما نباید بی‌میل کامل باشد. بی‌اشتهایی طولانی، یک هشدار جدی است و نباید منتظر بمانید تا «خودش بهتر شود».

آروغ گرفتن و دفع باد

در روزهای اول زندگی، دستگاه گوارش نوزاد هنوز در حال تکامل است و هنگام شیر خوردن ممکن است هوا وارد معده او شود که می‌تواند باعث دل‌درد، بی‌قراری و گریه شود.

برای جلوگیری از این مشکل، پس از هر وعده شیر مادر یا شیر خشک، باید نوزاد را در وضعیت عمودی روی شانه یا در بغل قرار داده و به‌آرامی پشت او را با کف دست نوازش یا ضربه‌های ملایم زد تا هوا خارج شود (آروغ گرفتن). گاهی ممکن است آروغ با کمی شیر برگردان همراه باشد که طبیعی است. همچنین، در طول روز می‌توان با حرکات ملایم پاها به حالت دوچرخه یا ماساژ شکم در جهت عقربه‌های ساعت به دفع باد کمک کرد.

خواب نوزاد

نوزادان تازه‌متولدشده روزانه بین ۱۴ تا ۱۷ ساعت می‌خوابند، اما خواب آنها کوتاه و در چند نوبت است. برای کاهش خطر سندرم مرگ ناگهانی، نوزاد باید به پشت خوابانده شود، روی تشک سفت با ملحفه کشیده و بدون بالش یا وسایل اضافی.

اتاق نوزاد باید دمای معتدل (حدود ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد) داشته باشد و نور و صدا ملایم باشد. ایجاد یک روتین آرام قبل از خواب، مانند لالایی یا بغل‌کردن، می‌تواند به تنظیم الگوی خواب نوزاد کمک کند.

کسری خواب در مادران در روزهای اول

در روزهای اول پس از تولد، بسیاری از مادران با کسری خواب مواجه می‌شوند، زیرا نوزاد نیاز دارد هر چند ساعت یک‌بار تغذیه شود و الگوی خواب او هنوز منظم نیست. برای مدیریت این شرایط، مادر باید هم‌زمان با خوابیدن نوزاد، حتی اگر در طول روز باشد، استراحت کند و کارهای غیرضروری خانه را به زمان‌های بعد یا به کمک اطرافیان موکول کند. همچنین، ایجاد یک محیط آرام، کم‌نور و با دمای مناسب می‌تواند هم به خواب راحت‌تر نوزاد کمک کند و هم باعث شود مادر هنگام استراحت زودتر به خواب برود.

علاوه بر این، تقسیم مسئولیت‌ها با همسر یا خانواده می‌تواند فشار شبانه را کاهش دهد. مثلاً یکی از اعضای خانواده می‌تواند در بخشی از شب مراقب نوزاد باشد تا مادر چند ساعت خواب پیوسته داشته باشد. داشتن یک روال ثابت قبل از خواب، حتی اگر کوتاه باشد، مثل نوشیدن یک نوشیدنی گرم یا چند دقیقه تمرین تنفس عمیق، می‌تواند کیفیت خواب مادر را بهتر کند. مهم است که مادر بداند این مرحله موقتی است و با بزرگ‌تر شدن نوزاد، فاصله بین بیداری‌ها بیشتر خواهد شد و شرایط خواب آرام‌تر می‌شود.

دفع مدفوع و شستشوی نوزاد

در نوزاد تازه‌متولدشده، دفع مدفوع در روزهای اول معمولاً به صورت مکونیوم (سبز تیره و چسبناک) است که به‌تدریج طی چند روز به رنگ زرد خردلی در نوزادان شیرمادرخوار یا قهوه‌ای در نوزادانی که شیر خشک می‌خورند تغییر می‌کند. دفعات دفع می‌تواند از چند بار در روز تا یک‌بار هر دو روز متفاوت باشد، اما کاهش شدید یا عدم دفع باید بررسی شود. برای شست‌وشو، بهتر است از آب ولرم و پنبه یا دستمال نرم استفاده شود و از صابون یا دستمال مرطوب معطر در روزهای اول پرهیز گردد.

در پسرها شست‌وشو از جلو به عقب مشکلی ندارد، اما در دخترها باید حتماً از جلو به عقب انجام شود تا آلودگی به ناحیه تناسلی منتقل نشود. پس از شست‌وشو، ناحیه را به آرامی خشک کرده و از بستن پوشک خیلی تنگ خودداری کنید تا از تحریک پوستی جلوگیری شود.

استحمام نوزاد

تا زمان افتادن بند ناف (معمولاً طی ۱ تا ۲ هفته اول)، بهتر است نوزاد را با اسفنج و آب ولرم شست‌وشو دهید. پس از افتادن بند ناف، می‌توانید هفته‌ای ۲ تا ۳ بار نوزاد را در وان یا لگن مخصوص حمام کنید.

هنگام حمام، از شامپو و صابون ملایم مخصوص نوزاد استفاده کنید و مدت زمان شست‌وشو را کوتاه نگه دارید. بعد از حمام، بدن نوزاد را به آرامی با حوله نرم خشک کرده و در صورت نیاز از کرم مرطوب‌کننده مخصوص استفاده کنید.

مراقبت از بند ناف

• بند ناف باید تمیز و خشک نگه داشته شود.
• پوشک را طوری ببندید که روی بند ناف فشار نیاید یا آن را نپوشاند.
• از دست‌کاری یا کشیدن بند ناف خودداری کنید و اجازه دهید به‌طور طبیعی بیفتد.

اگر بند ناف نوزاد دیرتر از دو هفته نیفتاد، لازم است آن را از نظر علائم عفونت مانند قرمزی، تورم، ترشح یا بوی بد بررسی کنید و در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها فوراً به پزشک مراجعه کنید.

تا زمان افتادن، بند ناف باید کاملاً خشک و تمیز بماند؛ پوشک را زیر محل ناف ببندید تا روی آن فشار نیاید و از پوشاندن با پارچه یا لباس مرطوب خودداری کنید. شست‌وشو با آب ساده یا محلول‌های توصیه‌شده توسط پزشک کافی است و نباید از الکل یا مواد محرک بدون تجویز استفاده شود. در اغلب موارد، افتادن بند ناف کمی دیرتر از حد معمول جای نگرانی ندارد، اما اگر بیش از سه هفته طول کشید، معاینه توسط پزشک ضروری است.

گریه نوزاد

گریه در نوزاد تازه‌متولدشده اصلی‌ترین راه ارتباطی او با والدین است و معمولاً نشان‌دهنده نیازهایی مانند گرسنگی، خیس بودن پوشک، احساس سرما یا گرما، خستگی یا نیاز به بغل است. بیشتر گریه‌ها طبیعی هستند و با رفع علت برطرف می‌شوند، اما اگر گریه‌ها بسیار شدید، غیرقابل آرام‌کردن، با صدای ضعیف یا غیرمعمول باشند، یا همراه با علائمی مثل تب، بی‌حالی، تنفس سخت، تغییر رنگ پوست، استفراغ مکرر یا کاهش ادرار دیده شوند، می‌تواند نشانه یک مشکل جدی مانند عفونت، مشکلات گوارشی یا اختلالات عصبی باشد و باید فوراً به پزشک مراجعه شود.

بهداشت و لباس نوزاد

شستن مرتب دست‌ها قبل از لمس نوزاد بسیار مهم است. لباس نوزاد باید از جنس پنبه‌ای، نرم و بدون دوخت یا برچسب‌های زبر باشد. در فصل گرم، لباس سبک و در فصل سرد، لباس چندلایه و مناسب دمای اتاق انتخاب کنید.

پایش سلامت نوزاد

• توجه به علائم حیاتی مانند رنگ پوست، تنفس، گریه و تغذیه اهمیت دارد.
• در صورت مشاهده تب، بی‌حالی، بی‌اشتهایی یا گریه‌های غیرمعمول، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
• واکسن‌های بدو تولد مانند هپاتیت B و BCG باید طبق برنامه تزریق شوند.

آرام‌ کردن نوزاد

نوزاد ممکن است به‌دلیل گرسنگی، خیس بودن پوشک، احساس سرما یا گرما و نیاز به بغل گریه کند. آغوش مادر، تماس پوستی و صداهای ملایم می‌تواند به آرام‌کردن نوزاد کمک کند. تکنیک‌هایی مانند قنداق ملایم، تکان آرام و پستانک (در صورت توصیه پزشک) گاهی مفید است.

حمایت عاطفی و ارتباط

صحبت‌کردن با نوزاد، تماس چشمی و لبخند زدن، ارتباط عاطفی را تقویت می‌کند. نوازش و تماس پوستی، رشد مغز و احساس امنیت نوزاد را افزایش می‌دهد.

علائم خطر در نوزاد تازه متولد شده

علائم خطر در نوزاد تازه‌متولدشده که نیاز به بررسی فوری پزشک دارد:

• تنفس سخت، سریع یا همراه با صداهای غیرعادی
• کبودی یا تغییر رنگ پوست و لب‌ها به آبی یا خاکستری
• تب (دمای بالای 38 درجه) یا کاهش دمای بدن (کمتر از 36.5 درجه)
• بی‌حالی، خواب‌آلودگی غیرطبیعی یا عدم واکنش به تحریک
• امتناع کامل از خوردن شیر یا مکیدن ضعیف

• گریه‌های ضعیف یا غیرمعمول و مداوم
• کاهش تعداد دفعات ادرار یا خشک ماندن پوشک برای مدت طولانی
• استفراغ مکرر یا جهنده
• زردی شدید یا گسترش زردی به کف دست و پا
• تشنج یا حرکات غیرطبیعی اندام‌ها
• وجود خون یا ترشح چرکی از ناف، چشم یا گوش

سخن پایانی

مراقبت از نوزاد در هفته‌های اول زندگی ترکیبی از توجه دقیق به نیازهای جسمی و عاطفی او است. تغذیه منظم، خواب ایمن، بهداشت و نظارت بر سلامت، همراه با عشق و ارتباط عاطفی، پایه‌گذار رشد سالم نوزاد خواهد بود. آگاهی و آمادگی والدین در این دوره، نه تنها سلامت نوزاد را تضمین می‌کند بلکه آرامش خاطر خانواده را نیز به همراه دارد.

منبع: https://niniban.com