فاجعه در ارتفاع ۴۲۰۰ متری دماوند ؛ وقتی کوه تاب تحمل انسان‌ها را ندارد + فیلم

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در تقویم رسمی ایران، سیزدهم تیرماه را به نام «روز ملی دماوند» ثبت کرده‌اند؛ روزی برای بزرگداشت بلندترین قله ایران، نگین درخشان البرز مرکزی و نماد استقامت و زیبایی در فرهنگ ایرانی. اما امسال، در سالروز این قله افسانه‌ای، آن‌چه بیش از همه به چشم می‌آید نه شکوه و عظمت دماوند، که زخم‌های عمیق و شرم‌آوری است که از بی‌توجهی، فقدان نظارت و فقدان حفاظت جهانی بر پیکر آن نشسته است.

دماوند، کوهی که از ۲۱ خرداد ۱۳۸۱ با تصویب شورای عالی محیط زیست، به عنوان «اثر طبیعی ملی» تحت حفاظت سازمان محیط زیست درآمد و از ۳۰ تیرماه ۱۳۸۷ نیز در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد، هنوز با گذشت بیش از یک دهه در صف انتظار ثبت جهانی در یونسکو است؛ انتظاری که شاید اگر به نتیجه می‌رسید، امروز چهره این قله شکوهمند این‌چنین آلوده و زخمی نبود.

کوهنوردنماها، زباله‌گردهای طبیعت

در حالی که ثبت جهانی این اثر می‌توانست الزام‌های سخت‌گیرانه‌ای را در خصوص ورود گردشگران و حفاظت از طبیعت دماوند به‌وجود آورد، امروز این قله بیش از هر زمان دیگری در محاصره انبوهی از گردشگران بی‌ضابطه قرار گرفته است. به گفته «حسین امانی»، رئیس کمیته پناهگاه‌ها و مجتمع‌های کوهستانی فدراسیون کوهنوردی، دماوند با حجم حیرت‌انگیزی از زباله‌های رهاشده مواجه است، تا جایی که در تابستان گذشته ۶.۵ تن زباله از ارتفاعات آن جمع‌آوری شد و تنها از ابتدای تابستان امسال، ۴.۵ تن دیگر به این آمار اضافه شده است.

امانی با انتقاد از پدیده «کوهنوردنماها» می‌گوید: «این افراد هیچ آموزشی ندیده‌اند، در هیچ چارچوب قانونی فعالیت نمی‌کنند و صرفاً از طریق تبلیغات گمراه‌کننده‌ای چون «صعود تضمینی دماوند» یا «تور دوستانه دماوند» به این مناطق کشیده می‌شوند.» به گفته او، تنها دپوی زباله از مسیرهای جنوبی و شمال‌شرقی دماوند در تابستان دو سال پیش، بیش از ۲۵۰ میلیون تومان برای فدراسیون کوهنوردی هزینه در برداشته است.

فاجعه در ارتفاع ۴۲۰۰ متری

اما واقعیت فاجعه‌آمیزتر زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم حضور انبوه این کوهنوردان بی‌ضابطه، چگونه زیرساخت‌های محیط کوهستانی را از پا انداخته است. «مجتبی محبوبی»، رئیس هیات کوهنوردی مازندران، می‌گوید در حالی که در بارگاه سوم قله دماوند با توجه به ملاحظات اکولوژیکی تنها ظرفیت حضور ۳۰۰ نفر وجود دارد، در آخر هفته‌ها گاه بیش از ۴ هزار نفر در این منطقه حاضر می‌شوند؛ چیزی معادل ۱۳ برابر ظرفیت استاندارد!

نتیجه این تراکم غیرقابل تحمل، رها شدن انبوهی زباله، انسداد مسیرها، نابودی گیاهان کوهستانی، فرسایش خاک و حتی بحران‌های بهداشتی نظیر پر شدن سریع سرویس‌های بهداشتی و رهاسازی فضولات انسانی در دل طبیعت است. 

قله‌ای آسان اما مغفول

شاید بسیاری تصور کنند که به دلیل ارتفاع بالای دماوند (۵۶۱۰ متر)، این قله برای کوهنوردی چندان قابل‌دسترس نیست، اما واقعیت عکس این تصور است. فعالان محیط زیست می‌گویند دماوند با وجود ارتفاعش، یکی از ساده‌ترین قله‌های ایران برای صعود است، به‌ویژه در فصل تابستان و از مسیر جبهه جنوبی. همین سهل‌الوصول بودن باعث شده که بسیاری از افراد غیرمتخصص و فاقد آمادگی فنی، تنها با کمی آمادگی جسمانی و برنامه‌ریزی از طریق صفحات مجازی، خود را در قامت کوهنورد به این قله برسانند.

این موضوع نه تنها به ترافیک انسانی و تخریب گسترده منجر شده، بلکه شأن و اعتبار دماوند را نیز در قامت یک اثر طبیعی ملی خدشه‌دار کرده است.

دماوند ثبت نشده، دماوند تخریب‌شده

آن‌چه بیش از همه در این میان آزاردهنده است، غیبت چشمگیر نهادهای حاکمیتی و مسئول در ایجاد ساختارهای قانونی و بودجه‌ای برای ساماندهی این بحران زیست‌محیطی است. پیشنهادهایی نظیر تعیین بودجه برای زیرساخت‌های رفاهی، آموزش گسترده، و مهم‌تر از آن، ساماندهی صعودها از سوی کارشناسان بارها مطرح شده، اما تا امروز در حد پیشنهاد باقی مانده است.

دماوند، نماد ملی، اسطوره شعر فردوسی و نشانه پایداری در ذهن ایرانیان، امروز زیر کوهی از زباله، فضولات، سلفی‌های اینستاگرامی و سکوت نهادهای مسئول دفن شده است. اگر قرار باشد این بی‌تفاوتی ادامه یابد، ثبت جهانی یونسکو نه‌تنها محقق نخواهد شد، بلکه ممکن است همین ثبت ملی نیز به مرور زمان رنگ ببازد.

در روز ملی دماوند، اگر قرار باشد کاری کنیم، شاید نخستین قدم، نگاه دوباره به مسئولیت انسانی ما در برابر طبیعت باشد. قله‌ها تنها برای فتح شدن نیستند، بلکه برای احترام، حفاظت و ستایش نیز باید زیسته شوند.