چگونه آلودگی هوا می‌ تواند مغز را پیر کند؟ اثرات پنهان را بشناسید!

به گزارش رکنا، رئیس انجمن علمی سالمندی ایران، احمد دلبری، با اشاره به خطرات ناشی از آلودگی هوا بر مغز و سلامت شناختی هشدار داد که این پدیده تنها به مشکلات تنفسی، سرفه یا سوزش چشم محدود نمی‌شود. او تأکید کرد که مطالعات علمی نشان داده‌اند قرار گرفتن مستمر در هوای آلوده می‌تواند شانس ابتلا به زوال شناختی و آلزایمر را تا حدود ۱۰ تا ۶۰ درصد افزایش دهد.

آلودگی هوا و تأثیر مستقیم بر التهاب مغز

دلبری توضیح داد که آلودگی هوا می‌تواند سبب التهاب مداوم مغزی شود. ذرات بسیار ریز– به ویژه PM ۲.۵ – آن‌قدر کوچک هستند که از ریه‌ها وارد جریان خون می‌شوند و حتی از طریق مسیر عصبی بویایی قادر هستند مستقیم به مغز راه پیدا کنند. این فرآیند به‌صورت پنهان می‌تواند آغازگر تخریب سلول‌های عصبی باشد؛ تخریبی که ممکن است تا سال‌ها علائم قابل توجهی نشان ندهد.

چگونگی آسیب آلاینده‌ها به مغز

به گفته دلبری، آلاینده‌های موجود در هوای آلوده از چند مسیر مختلف موجب آسیب به مغز می‌شوند:

ایجاد التهاب مزمن: این نوع التهاب در مغز مشابه با «سوختن آرام» عمل می‌کند و از عوامل کلیدی در پیری سلولی به شمار می‌رود.

استرس اکسیداتیو شدید: این وضعیت به تجمع رادیکال‌های آزاد منجر شده و به بافت‌های عصبی آسیب وارد می‌کند.

ضعیف شدن سد خونی–مغزی: با تضعیف این سد محافظتی، ذرات آلاینده به راحتی می‌توانند به مغز نفوذ کنند.

افزایش رسوب پروتئین‌های آمیلوئید و تاو: این دو پروتئین به‌عنوان نشانه‌های زیستی بیماری آلزایمر شناخته می‌شوند.

دلبری بیان کرد که این تغییرات باعث ایجاد اختلال در حافظه و تمرکز می‌شود و همین امر سبب می‌شود در شهرهای آلوده، روند کاهش حافظه به سرعت پیش برود.

افرادی که بیشترین آسیب را می‌بینند

وی با اشاره به نتایج پژوهش‌های معتبر در Nature و JAMA Neurology افزود: سالمندان، افرادی که دارای ژن حساسیت‌زا (APOE4) یا سابقه خانوادگی آلزایمر هستند، بیماران قلبی و ریوی، همچنین کودکان به دلیل تکامل ناقص سد خونی–مغزی و کسانی که مدت طولانی در شهرهای آلوده زندگی کرده‌اند یا زمان زیادی در ترافیک و فضای باز سپری می‌کنند، به‌ویژه در معرض اثرات منفی آلودگی هوا بر شناخت قرار دارند.

علائمی که باید مورد توجه قرار گیرد

دلبری تأکید کرد که برخی علائم همچون سردردهای مکرر، مه‌ذهنی (فقدان وضوح فکری)، پرش‌های فکری و کاهش تمرکز، خستگی ذهنی زودرس، فراموشی‌های کوچک و خواب‌های سطحی، گرچه به تنهایی تشخیص قطعی بیماری نیستند، اما به‌عنوان «زنگ خطر» تلقی می‌شوند. اگر این علائم در روزهای آلوده تشدید شوند، باید مورد توجه قرار گیرند.

وی همچنین افزود که این نشانه‌ها معمولاً به آلودگی هوا نسبت داده نمی‌شوند، اما مطالعات تازه ارتباط مستقیم این علائم با آلودگی هوا را نشان داده‌اند.

راهکارهای فوری برای روزهای آلوده

رئیس انجمن سالمندی چهار توصیه مهم برای محافظت از مغز در روزهای آلوده ارائه کرد:

استفاده از ماسک استاندارد: ماسک‌های N۹۵ برای فضای باز توصیه می‌شود، نه ماسک‌های پارچه‌ای یا جراحی.

تهویه صحیح منزل: بهتر است درها و پنجره‌ها بسته نگه داشته شده و هوا به‌صورت مناسب تهویه شود.

تغذیه ضدالتهاب: مصرف ماهی‌های چرب، امگا۳، سبزیجات برگ سبز، زردچوبه، مغزدانه‌ها و میوه‌های رنگی توصیه می‌شود.

پرهیز از ورزش در هوای باز: ورزش در فضای آلوده میزان جذب آلاینده‌ها را افزایش داده و بهتر است در محیط‌های بسته و پاک انجام شود.

راهکارهای بلندمدت برای کاهش تأثیرات آلودگی

دلبری اشاره کرد که برای محافظت از مغز در بلندمدت، می‌توان از تصفیه‌کننده‌های هوا در خانه استفاده کرد، قندهای ساده مانند چای شیرین و نان سفید که التهاب را تشدید می‌کنند کاهش داد، خواب کافی و باکیفیت داشت، ظرفیت قلب و ریه را با پیاده‌روی در روزهای هوای سالم تقویت کرد و زمان‌های حضور در ترافیک و کنار اتوبان‌ها را به حداقل رساند.

وی در پایان افزود که آلودگی هوا تنها بر دستگاه تنفسی اثر ندارد، بلکه می‌تواند سبب پیری زودهنگام مغز شود؛ اما با اصلاح سبک زندگی حتی در شرایط آلودگی می‌توان از سلامت مغز محافظت کرد.