طلاق خاکستری چیست؟ بررسی یک پدیده در حال افزایش

تغییرات فرهنگی در جامعه باید این حقیقت را بپذیرد که ضرب‌المثل‌های قدیمی مانند «ازدواج با لباس سفید و پایان زندگی با کفن» دیگر چندان جایگاه واقعی ندارند. طی سال‌های اخیر، شکست قبح طلاق موجب شده است تا نسل‌های مختلف، حتی نسل‌های قدیمی‌تر نیز جدایی را به عنوان یک راه‌حل در نظر بگیرند.

افزایش طلاق خاکستری نشان‌دهنده تغییرات بسیار مهم در سبک زندگی و نگرش‌های اجتماعی است. حالا جامعه باید با پدیده‌ای روبه‌رو شود که سال‌ها با آن ناآشنا بوده است.

شکوفایی طلاق خاکستری؛ رشد چشمگیر پدیده‌ای جدید

بررسی آمار نشان می‌دهد که طلاق عمدتاً در میان زوج‌های جوان اتفاق می‌افتد؛ اما اتفاق متفاوتی رخ داده است: رشد طلاق خاکستری در میان افراد سالمند و میان‌سال به حد قابل توجهی افزایش یافته است. برای نمونه، طلاق در گروه سنی بالای ۶۰ سال اکنون چندین برابر بیشتر از افراد ۵۰ تا ۶۰ سال گزارش شده است. حیرت‌آورتر آنکه، زوج‌هایی با سنین بالای ۷۰ و ۸۰ سال نیز پس از چند دهه زندگی مشترک به این تصمیم دست یافته‌اند.

به‌عنوان مثال، خانواده خانم «م» پس از فوت فرزند خود دچار فروپاشی شد. او پس از مراسم تشییع جنازه دیگر تمایلی به بازگشت به خانه نداشت و علت آن را فقدان ارتباط و مشاجراتی دانست که منجر به درگیری میان خود و همسرش شده بود. خانم «م» اظهار کرد: «با آشکار شدن موضوع اعتیاد فرزندمان، دیگر آبرویی برای حفظ باقی نمانده بود و من آرامش را در سال‌های باقی‌مانده عمر ترجیح دادم.»

در موردی دیگر، خانم «الف» پس از ۴۳ سال زندگی مشترک و اصرار همسرش برای جدایی تصمیم گرفت طلاق را ثبت رسمی نکند تا آبروی خود را حفظ کند. او گفت: «در ۷۰ سالگی ثبت طلاق یک فشار اجتماعی سنگین است؛ ما تصمیم گرفتیم جدا زندگی کنیم و تنها در مناسبات خانوادگی کنار هم باشیم.»

آمارهای موجود نشان می‌دهد که دلایل مختلفی موجب شده تا زوج‌های سالمند به سمت پذیرش این گونه جدایی‌ها حرکت کنند. در نهمین کنگره ملی آسیب‌شناسی خانواده نیز تاکید بر این بود که تا پیش از این باید قبح طلاق رفع می‌شد، اما اکنون ضرورت دارد تا جامعه نسبت به طلاق خاکستری ذهنیت منعطف‌تری داشته باشد.

تحول نگرش جامعه نسبت به طلاق

در گذشته، طلاق میان افراد جامعه ایران به عنوان یک تابو شناخته می‌شد و فشارهای اجتماعی باعث می‌شد زوج‌ها حتی در شرایط سخت نیز زندگی مشترک خود را ادامه دهند. این در حالی است که در دهه‌های اخیر، مخصوصاً بیست سال گذشته، قبح طلاق شکسته شده است و شاهد تصمیم جدی‌تر سالمندان برای جدایی هستیم.

آمارها همچنین نشان می‌دهد که درخواست طلاق از سوی زنان پنج برابر بیشتر از مردان است؛ به‌گونه‌ای که بیشترین نوع درخواست‌ها به شکل طلاق توافقی (۵۵ درصد) و سپس درخواست طلاق از سوی زنان (۳۴ درصد) صورت گرفته است. دلیل اصلی این امر چه می‌تواند باشد؟

عمده‌ترین دلایل به افزایش آگاهی میان زنان مربوط است، آگاهی‌ای که نه به سن و سال وابسته است و نه محدود به نسل خاصی. زنان حالا بهتر از گذشته نسبت به حقوق خود شناخت پیدا کرده‌اند و خواهان برابری بیشتری در خانواده و جامعه هستند. این تغییر نگرش موجب شده که زوج‌ها به جای تحمل شرایط پرتنش، آرامش بیشتری برای خود فراهم کنند.

از سوی دیگر، بسیاری از زنان میانسال و سالمند، به دلیل تحصیلات و شاید دریافت حقوق بازنشستگی، حس استقلال بیشتری پیدا کرده‌اند و زندگی تازه‌ای را برای خود رقم می‌زنند. برای مثال، مادر زهرا که بازنشسته است، تصمیم گرفته زندگی مشترک را ترک کند و گفته است: «هیچ‌کس مجبور نیست تحت هر شرایطی ازدواج خود را به‌خاطر دغدغه‌های جامعه ادامه دهد.»

آسایش موقت یا حفظ ظاهر جامعه؟

با توجه به شرایط جاری، تصمیم‌گیری بسیاری از زنان سالمند و میان‌سال میان انتخاب آرامش و حفظ آبرو شکل می‌گیرد. وضعیت اقتصادی زنان پس از طلاق نیز یکی از مسائل کلیدی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. به‌خصوص برای سالمندان، مشکلات اقتصادی بیشتر خودنمایی می‌کند چرا که هیچ بازار کاری برای این قشر وجود ندارد.

رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان تاکید کرده است که بیش از ۶۱ درصد سالمندان ایرانی زیر خط فقر نسبی قرار دارند. این موضوع هنگام طلاق خاکستری چون تیغی دو لبه عمل می‌کند. گاهی مشکلات مالی خود عاملی برای طلاق است، و گاهی هم این مشکلات پس از جدایی شدت می‌گیرند.

روشن است که تغییر دیدگاه نسبت به طلاق، به تصمیم‌گیری‌های جدی‌تر منجر شده است. مجید قاسم کردی، حقوقدان و فعال مدنی معتقد است که: «جامعه باید نگاه خود به طلاق را اصلاح کند و آن را به‌عنوان راه‌حلی برای حل مشکلات جدی‌تر و ناسازگار بپذیرد. این تغییرات باید با حمایت‌های قانونی و اقتصادی برای سالمندان همراه باشد تا بتوان از افزایش نرخ طلاق خاکستری جلوگیری کرد.»