فاجعه تابستان سیاه ایران / آیا کشور آماده مقابله با بحران است؟

گزارش‌های جدید از وضعیت سدهای کشور حکایت از آن دارد که ایران با آغاز فصل گرما به سمت یک بحران آبی بالقوه پیش می‌رود. آخرین آمار نشان می‌دهد که حجم ذخایر آب در مخازن سدها تا پایان آذرماه ۱۴۰۴ به ۱۷.۵ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. این عدد بیانگر افت ۲۲ درصدی نسبت به سال گذشته است و همچنین میانگین پرشدگی سدها تنها به ۳۴ درصد می‌رسد. مواردی نظیر کاهش ذخایر، تراز منفی ورودی و خروجی سدها، و بارش‌های غیرمتمرکز نشان می‌دهد که عبور از تنش آبی صرفاً به بارندگی‌های مقطعی وابسته نیست و اتخاذ تدابیر مدیریتی و تصمیم‌های فوری در حوزه منابع آبی ضروری است.
بر اساس این گزارش رسمی که در پایان آذرماه منتشر شده، این چالش جدی تمامی بخش‌های اقتصادی و اجتماعی ایران را تحت تأثیر قرار خواهد داد. اطلاعات موجود بیانگر آن است که منابع آب سطحی کشور پیش از آغاز فصل گرما و اوج مصرف، در وضعیتی بحرانی و شکننده قرار گرفته‌اند.

طبق این آمار، حجم کل ذخایر آب موجود در سدها تنها ۱۷.۵ میلیارد مترمکعب است؛ رقمی که نه‌تنها کاهش شدید ۲۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال پیش را نشان می‌دهد، بلکه بیانگر بدتر شدن وضعیت نسبت به سال قبل، که خود یکی از سال‌های بحرانی از نظر آب بود، می‌باشد.

سدهایی با مخازن نیمه‌خالی

در حال حاضر، میانگین پرشدگی سدهای ایران تنها ۳۴ درصد است. این بدان معناست که تقریباً دو سوم ظرفیت مخازن اصلی کشور خالی بوده و برای یک بحران بالقوه آماده است. اگرچه هنوز به دوران اوج مصرف در حوزه کشاورزی و شرب نرسیده‌ایم، این آمار هشداری جدی برای وضعیت شکننده منابع آبی کشور ارائه می‌دهد.

تداوم این وضعیت، هشداری قاطع از وقوع یک بحران ملی آب در تابستان آینده است؛ بحرانی که اتخاذ تصمیم‌های فوری و اقدامات مؤثر را لازم می‌داند.

تراز سدها منفی است؛ مصرف بیشتر از تأمین

بر اساس داده‌ها، سدهای کشور در سال آبی جاری بیشتر مصرف آب داشته‌اند تا ورودی آن. مقدار ورودی آب به سدها حدود ۴.۹ میلیارد مترمکعب بوده، در حالی که میزان خروجی به ۵.۳ میلیارد مترمکعب رسیده است.

به زبان ساده، بخش عمده‌ای از نیاز کشور به آب، از ذخایر گذشته تأمین می‌شود که خود نسبت به سال گذشته کاهش قابل‌توجهی داشته‌اند. این ارقام نشان می‌دهد که ادامه این روند کشور را در برابر یک بحران جدی قرار خواهد داد و تا حد زیادی امنیت مدیریت منابع آبی را با چالش مواجه کرده است.

چالش تنش آبی؛ فراگیر و ملی

کاهش ذخایر آبی تنها به مناطق خاصی محدود نیست. برای نمونه در فلات مرکزی، سد زاینده‌رود با کمبود آب قابل‌توجهی دست‌وپنجه نرم می‌کند که اثرات آن بر تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت چشمگیر است. در ناحیه خوزستان، علی‌رغم ذخایر آبی نسبتاً مطلوب در برخی سدها، افت ذخایر نسبت به سال قبل نگرانی‌ها را افزایش داده و نشان می‌دهد که این منطقه نیز در برابر کمبود بارندگی و افزایش مصرف آسیب‌پذیر است.

در شمال غرب کشور و حوضه دریاچه ارومیه، بیشتر سدها در وضعیت بحرانی قرار داشته و فرایند کاهش ذخایر همچنان ادامه دارد. حوضه سفیدرود در منطقه شمالی کشور نیز افت محسوسی را نسبت به شرایط معمول تجربه می‌کند. این آمار همه یک نکته روشن دارد: تنش آبی امروز نه یک مشکل محلی، بلکه یک بحران ملی است.

بارش‌ها تأثیر کافی ندارند؛ وضعیت سدها بهبود نیافته است

بارندگی‌های اخیر در جنوب کشور و حوضه خلیج فارس این سوال را مطرح کرده که چرا وضعیت سدها تغییر محسوسی نداشته است. پاسخ در پراکندگی جغرافیایی بارش‌ها نهفته است. عمده این بارش‌ها در جنوب کشور رخ داده، در حالی که بسیاری از سدهای کلیدی در مناطق با بارندگی کمتر قرار دارند، نظیر استان‌های تهران و البرز. از این رو، بارش‌های زیاد در یک بخش از کشور نمی‌تواند ذخایر آبی را در سطح ملی بهبود بخشد. همچنین، قسمتی از بارش‌ها به صورت برف بوده که تأثیر آن تنها در ماه‌های آینده و با ذوب شدن تدریجی مشخص خواهد شد.

لزوم مدیریت کارآمد و فوری

آمارها و بررسی‌های میدانی نشان‌دهنده این است که کشور با ذخایری کمتر از سال گذشته وارد تابستانی پرمصرف می‌شود. در صورت عدم اجرای تصمیم‌های مدیریتی مؤثر و برنامه‌های جامع برای اصلاح منابع آب، احتمال بروز بحران جدی در زمینه تأمین آب شرب، کشاورزی و امنیت غذایی بسیار بالا خواهد بود.

عبور از وضعیت فعلی تنها به کمک مدیریت علمی، سیاست‌گذاری فوری و نظارت دقیق امکان‌پذیر است. هرگونه تأخیر در این امر، خطر بحرانی ملی و جبران‌ناپذیر را تشدید می‌کند؛ بحرانی که تاثیر آن بر کشاورزی، صنعت و زندگی روزمره مردم غیرقابل انکار است.