اقتصاد ایران در مسیر بنزین‌خواری / مشکلات و پیامدها
مصرف بنزین در ایران به رکورد روزانه ۱۴۷ میلیون لیتر رسیده است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۱۴۰۷ ممکن است به بحران جدی تأمین سوخت و ارزبری ۱۶ میلیارد دلاری برسیم؛ اصلاح الگوی مصرف، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
زنگ خطر در مورد ناترازی انرژی در کشور مدت‌هاست که به صدا درآمده است. مصرف روزانه صدها میلیون لیتر بنزین که به عنوان سوخت اصلی حمل‌ونقل شناخته می‌شود، یکی از چالش‌های عمده به شمار می‌رود. بر اساس داده‌های شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، در پنجم مهر ماه امسال، رکورد مصرف بنزین به بیش از ۱۴۷ میلیون لیتر در یک روز رسید. این آمار همچنین پیش‌بینی کرده است که اگر روند فعلی ادامه یابد، تا سال ۱۴۰۷ این رقم می‌تواند به ۱۷۰ میلیون لیتر در روز افزایش یابد. در این میان، عواملی همچون رشد جمعیت، توسعه ناوگان حمل‌ونقل و الگوهای اقتصادی تأثیرگذار هستند. اما این ارقام بالا سؤال بزرگی را به ذهن متبادر می‌کند: چگونه می‌توان این روند را کنترل کرد؟
بر اساس گزارش‌های موجود، مصرف میانگین روزانه بنزین طی ماه‌های تابستان به ترتیب ۱۲۳.۵ میلیون لیتر در تیر، ۱۳۷.۷ میلیون لیتر در مرداد و ۱۴۱.۷ میلیون لیتر در شهریور بوده است. در مهر ماه نیز این رقم به ۱۳۳.۷ میلیون لیتر در روز رسیده است. همچنین سرانه مصرف سوخت در ایران به چهار لیتر در روز افزایش یافته است. این مقدار در مقایسه با میانگین جهانی، که سه لیتر در روز است، به مراتب بالاتر می‌باشد. در صورت ادامه این مسیر، پیش‌بینی می‌شود که کسری ناشی از مصرف بالای بنزین تا سال ۱۴۰۷ رقمی معادل ۱۶ میلیارد دلار هزینه به کشور تحمیل کند.
در همین راستا، سهم موتورسیکلت‌ها نیز در مصرف سوخت قابل توجه است. گزارش‌ها حاکی از آن است که در شش ماهه نخست سال جاری، موتورسیکلت‌ها به طور میانگین روزانه ۳.۵۵ میلیون لیتر بنزین مصرف کرده‌اند که هزینه‌ای بالغ بر یک تریلیون و ۱۱۳ میلیارد تومان را به دنبال داشته است.
استفاده از تجربیات بین‌المللی
یکی از راهکارهای مطرح‌شده توسط هادی موسوی، کارشناس انرژی، بهره‌گیری از تجربیات جهانی در بخش مدیریت مصرف سوخت است. او بر این باور است که تعیین قیمت شناور سوخت و عرضه خودروهای اقتصادی و چندسوخته می‌تواند تأثیر بسزایی در اصلاح الگوهای مصرف به همراه داشته باشد. همچنین اقداماتی نظیر احیای جایگاه‌های سوخت سی‌ان‌جی (CNG)، تولید خودروهای دوگانه‌سوز و تشویق استفاده از سوخت‌های جایگزین، می‌تواند مسیرهای جدیدی در کاهش مصرف بنزین ایجاد کند.
تجربه اندونزی؛ الگویی برای ایران
اندونزی به عنوان کشوری با شرایطی مشابه ایران، توانسته از بحران مصرف بی‌رویه سوخت عبور کند. موسوی توضیح می‌دهد که این کشور با شناورسازی قیمت سوخت و تلاش برای ارتقای زیرساخت‌ها، از رشد قاچاق سوخت جلوگیری کرده و به اقتصاد خود جانی دوباره بخشیده است. این حرکت همچنین باعث کاهش فشار بر نظام بودجه کشور شده و توسعه اقتصادی را شتاب بخشیده است. در این بین، اگر افزایش قیمت سوخت با مدیریت آثار اجتماعی و اقتصادی همراه باشد، می‌تواند به کاهش مصرف منجر شود. از طرفی، گسترش استفاده از حمل‌ونقل عمومی و تغییر فرهنگ استفاده از خودروهای شخصی نیز نقشی اساسی در این فرآیند دارد. نمونه‌ای از این اقدامات موفق، طرح‌های اشتراکی سفر اپلیکیشن‌هایی همچون اسنپ و تپسی است که تأثیر مثبت خود را در کاهش مصرف سوخت نشان داده‌اند.
افزایش ظرفیت پالایشگاهی؛ راهکاری مشروط
به گفته موسوی، ساخت پالایشگاه‌های جدید و توسعه ظرفیت پالایشگاهی نیازمند مطالعات عمیق اقتصادی است. او تاکید می‌کند که صرف افزایش تولید نمی‌تواند به صورت طولانی‌مدت تأثیرگذار باشد، زیرا رشد تقاضا و افزایش تعداد خودروهای فرسوده، سرعت بیشتری نسبت به فرایند ساخت پالایشگاه‌ها دارند. همچنین هزینه بالای ساخت پالایشگاه‌ها و مشکلات دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، از جمله موانع اصلی بر سر راه سرمایه‌گذاری در این حوزه است.
نقش خودروهای فرسوده در مصرف سوخت
یکی از عوامل کلیدی در مصرف بالای بنزین، حضور خودروهای فرسوده در جاده‌ها است. موسوی بیان می‌کند که میزان مصرف سوخت در خودروهای داخلی به‌طور میانگین ۱.۵ برابر استانداردهای جهانی است. علاوه بر این، فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده در سال‌های اخیر با کندی همراه بوده است که مهم‌ترین دلایل آن را می‌توان در تحریم‌ها و محدودیت‌های بودجه‌ای جست‌وجو کرد. از این‌رو، فشار شدیدی بر اقتصاد کشور وارد شده است.
سامانه سهمیه‌بندی سوخت؛ شفافیت یا فساد؟
موسوی ضمن ابراز نارضایتی از نظام سهمیه‌بندی سوخت، اظهار می‌کند که این سیستم نه‌تنها کمکی به کاهش مصرف نکرده، بلکه زمینه را برای رانت و قاچاق سوخت بیشتر فراهم آورده است. از طرفی، عدم توسعه کافی در تولید سوخت‌های جایگزین و محدودیت در دسترسی به خودروهای چندسوخته نیز در شدت گرفتن این معضل مؤثر بوده است.
توسعه بازار خودروهای برقی
ورود به عرصه خودروهای برقی یکی از گزینه‌هایی است که می‌تواند به کاهش مصرف سوخت کمک کند. با این وجود، اقدامات انجام‌شده در این زمینه هنوز به اندازه نیاز کشور نیست. ایجاد ایستگاه‌های شارژ و توسعه زیرساخت‌های مرتبط با خودروهای برقی، به همراه فائق آمدن بر چالش‌هایی چون تحریم‌ها و بهبود شبکه خدمات پس از فروش، از جمله عواملی است که برای موفقیت در این حوزه باید مورد توجه قرار گیرد. اما در صورت عدم اقدام به‌موقع، مصرف بنزین همچنان به روند رو به رشد خود ادامه خواهد داد.
ارسال نظر