چین در اعماق هیمالیا در حال ساخت قدرتمندترین سامانه برقآبی جهان است
رکنا اقتصادی: چین اجرای یک پروژه عظیم و تا حد زیادی محرمانه برقآبی را در عمق رشتهکوههای هیمالیا آغاز کرده است؛ طرحی که در صورت تکمیل، قدرتمندترین سامانه تولید برق جهان خواهد بود و همزمان نگرانیهای جدی زیستمحیطی، ژئوپلیتیکی و امنیتی را در سراسر جنوب آسیا برانگیخته است.
صدها مایل دورتر از سواحل پرجمعیت چین، پیچ تندی در یک رودخانه دورافتاده در رشتهکوه هیمالیا قرار است به کانون یکی از جاهطلبانهترین– و بحثبرانگیزترین – پروژههای زیرساختی این کشور تا امروز تبدیل شود.
در این منطقه، سامانه برقآبی به ارزش ۱۶۸ میلیارد دلار پیشبینی میشود بیش از هر پروژه دیگری در جهان برق تولید کند؛ دستاوردی عظیم برای چین در زمانی که این کشور با شتاب بهسوی آیندهای حرکت میکند که در آن خودروهای برقی بر بزرگراهها مسلط خواهند شد و مدلهای هوش مصنوعی پرمصرف برای پیشی گرفتن از رقبای بینالمللی به رقابت میپردازند.
شی جینپینگ، رهبر چین، در جریان سفری نادر در اوایل سال جاری به تبت، منطقهای که پکن همچنان به نام رشد اقتصادی و ثبات، کنترل خود را بر آن تشدید میکند، خواستار آن شد که این پروژه «با قدرت، بهصورت نظاممند و مؤثر پیش برده شود».
کارشناسان میگویند سامانه برقآبی که در بخشهای پایینی رود یارلونگ تسنگپو در تبت ساخته میشود، شاهکاری مهندسی خواهد بود که تاکنون مشابهی نداشته است. این پروژه با بهرهگیری از اختلاف ارتفاع ۲ هزار متری و از طریق حفر تونلهایی در دل کوه، به چین امکان میدهد یک رودخانه بزرگ را در منطقهای که به «برج آبی آسیا» شهرت دارد مهار کند؛ آن هم در زمانی که دولتها تمرکز خود را بیش از پیش بر امنیت منابع آب معطوف کردهاند.
این پروژه میتواند به تلاشهای جهانی برای کند کردن روند تغییرات اقلیمی کمک کند؛ چرا که چین، بهعنوان بزرگترین منتشرکننده کربن در جهان، بهتدریج از انرژی مبتنی بر زغالسنگ فاصله میگیرد. با این حال، ساخت آن ممکن است یک اکوسیستم نادر و بکر و همچنین خانههای اجدادی ساکنان بومی منطقه را مختل کند.
دهها میلیون نفر نیز در پاییندست این رودخانه در هند و بنگلادش به آن وابستهاند؛ جایی که به گفته کارشناسان، پیامدهای احتمالی این پروژه بر اکوسیستم، از جمله بر صید ماهی و کشاورزی، همچنان بهطور کافی مورد مطالعه قرار نگرفته است.
رسانههای هند پیشتر این پروژه را «بمب آبی» بالقوه نامیدهاند و نزدیکی آن به مرز مورد مناقشه چین و هند، خطر تبدیل شدن آن به نقطهای حساس در مناقشه سرزمینی دیرینه میان دو قدرت هستهای را افزایش داده است.
با وجود این اهمیت، پروژه همچنان در هالهای از محرمانگی باقی مانده و پرسشها درباره طرحی را تشدید کرده است که از یک سو توان فنی عظیم و عزم چین برای توسعه انرژی پاک را نشان میدهد و از سوی دیگر، نبود شفافیت پکن را حتی در پروژهای با پیامدهای بالقوه گسترده آشکار میسازد.
نشانههایی از طراحی این پروژه – که هم در گزارشهای رسمی یا علمی به آن اشاره شده و هم از اطلاعات متنباز گردآوریشده توسط سیانان به دست آمده – حاکی از سامانهای پیچیده است که میتواند شامل سدها و مخازن در امتداد رود یارلونگ تسنگپو و همچنین مجموعهای از نیروگاههای برقآبی زیرزمینی متصل به یکدیگر از طریق تونلها باشد؛ سامانهای که انرژی را در حالی مهار میکند که بخشی از آب منحرفشده رودخانه، کاهش ارتفاع شدیدی را طی میکند.
برایان آیلر، مدیر برنامه انرژی، آب و پایداری در اندیشکده استیمسون در واشنگتن، گفت: «این پیشرفتهترین و نوآورانهترین سامانه سدسازی است که تاکنون روی این سیاره دیده شده است. اما در عین حال، پرریسکترین و بالقوه خطرناکترین نیز هست.»
چین با این ارزیابی موافق نیست. وزارت امور خارجه این کشور در بیانیهای به سیانان اعلام کرد که این پروژه «دههها پژوهش عمیق را پشت سر گذاشته» و «اقدامات جامع برای ایمنی مهندسی و حفاظت زیستمحیطی را به اجرا گذاشته است تا اطمینان حاصل شود که تأثیر منفی بر مناطق پاییندست نخواهد داشت».
در این بیانیه آمده است: «از زمان مراحل اولیه آمادهسازی و آغاز رسمی پروژه، طرف چینی همواره شفافیت در ارائه اطلاعات مرتبط را حفظ کرده و کانالهای ارتباطی با کشورهای پاییندست را باز نگه داشته است.» وزارت خارجه چین افزود که «با پیشرفت پروژه»، پکن «اطلاعات لازم را با جامعه بینالمللی به اشتراک خواهد گذاشت» و «ارتباط و همکاری با کشورهای پاییندست را تقویت خواهد کرد».
به گفته این وزارتخانه، هدف پروژه «تسریع توسعه انرژی پاک، بهبود معیشت محلی و مقابله فعال با تغییرات اقلیمی» است.
اما پکن ممکن است اولویتهای دیگری نیز در نظر داشته باشد. این اقدام عظیم زیرساختی در حالی انجام میشود که شی جینپینگ در تلاش است امنیت ملی را نه تنها از طریق تضمین تأمین انرژی چین، بلکه با تشدید کنترل بر مرزهای مورد مناقشه و مناطق محل سکونت اقلیتهای قومی تقویت کند.
ریشی گوپتا، معاون مدیر مؤسسه سیاستگذاری انجمن آسیا در دهلینو، گفت: «اگر نقاط مختلف توسعه زیرساختی چین در هیمالیا، بهویژه در مناطقی که چین در امتداد تبت با هند مرز دارد را به هم وصل کنید، میبینید که این پروژهها بهصورت راهبردی جانمایی شدهاند.»
او افزود: «این پروژه با هدف گستردهتر چین برای بهرهبرداری از منابع طبیعی خود بهمنظور تثبیت کنترل بر مناطق حساس مانند تبت و مرزهایش همسو است.»
یارلونگ تسنگپو که بهعنوان مرتفعترین رودخانه بزرگ جهان شناخته میشود، از یک یخچال طبیعی در هیمالیا سرچشمه میگیرد، از فلاتی عبور میکند که زادگاه بودیسم تبتی بوده و به سوی جنوبیترین مرزهای چین جریان مییابد.
بخشی از این رودخانه که در کنار مرز عملی تبت با ایالتی در هند قرار دارد که چین ادعای مالکیت آن را مطرح میکند، مدتهاست به دلیل ظرفیت بالای تولید انرژی مورد توجه بوده است.
در این نقطه، رودخانه در آنچه «پیچ بزرگ» نامیده میشود، یک چرخش نعلاسبی چشمگیر به دور مجموعهای از کوهها انجام میدهد؛ مسیری که باعث میشود آب در حدود ۵۰ کیلومتر، نزدیک به ۲ هزار متر افت ارتفاع داشته باشد.
برآوردها نشان میدهد این افت ارتفاع میتواند سالانه حدود ۳۰۰ میلیارد کیلوواتساعت برق تولید کند؛ رقمی که تقریباً سه برابر خروجی سد سهدره چین، قدرتمندترین سد جهان در حال حاضر، است.
یان ژییونگ، رئیس وقت شرکت پاورکانستراکشن چین (PowerChina)، در سخنرانیای در سال ۲۰۲۰ که به نقل از رسانههای دولتی چین منتشر شد، گفت توسعه برقآبی در بخشهای پایینی یارلونگ تسنگپو «صرفاً یک پروژه برقآبی نیست»، بلکه یک پروژه امنیت ملی است که امنیت منابع آب، امنیت سرزمینی و ابعاد دیگر را در بر میگیرد.
اگرچه دههها درباره چنین پروژهای در بخشهای پایینی این رودخانه بحث شده بود، اما هرگز عملی نشده بود؛ پروژهای که همواره بهعنوان اقدامی فوقالعاده دشوار در منطقهای دورافتاده و خطرناک تلقی میشد، حتی برای کشوری که در ساخت سدهای عظیم در جهان پیشتاز است.
اکنون تصاویر ماهوارهای، اسناد شرکتی در دسترس عموم و پستهای منتشرشده در شبکههای اجتماعی از این منطقه که توسط سیانان بررسی شده، نشان میدهد فعالیتهایی برای ساخت و تعریض جادهها، احداث پلها، ایجاد تأسیسات ذخیره مواد منفجره، گسترش پوشش تلفن همراه و جابهجایی روستاییان در جریان است؛ اقداماتی که همگی ظاهراً برای آمادهسازی جهت ساختوساز انجام میشوند؛ ساختی که رسماً از ماه ژوئیه آغاز شده است.
اسناد رسمی اغلب از این پروژه با حروف اختصاری «YX» بهعنوان اشارهای به بخشهای پایینی یارلونگ تسنگپو یاد میکنند، اما اطلاعات محدودی درباره طراحی آن ارائه میدهند. رسانههای دولتی گفتهاند این پروژه عمدتاً از روش «صافسازی و انحراف رودخانه» از طریق تونلها استفاده میکند و شامل پنج نیروگاه برقآبی پلکانی است.
بررسی اطلاعات متنباز توسط سیانان، از جمله مقالات پژوهشی دانشگاهی، مناقصههای رسمی، ثبت اختراعهای طراحی نیروگاه که توسط یکی از زیرمجموعههای پاورچاینا ارائه شده، اسناد برنامهریزی شهری محلی، تصاویر ماهوارهای و پستهای شبکههای اجتماعی، تصویر روشنتری از چگونگی شکلگیری این پروژه گسترده ارائه داده است.
شبیهسازی انجامشده بر اساس این اطلاعات و با همکاری کارشناسان برنامه انرژی، آب و پایداری اندیشکده استیمسون، که تحلیلهای فنی و جغرافیایی ارائه دادهاند، نشان میدهد طراحی پروژه میتواند شامل سامانهای گسترده از نیروگاهها، تونلها و مخازن باشد که در مجموع حدود ۱۵۰ کیلومتر – بهصورت خط مستقیم – از نخستین تا آخرین نیروگاه را در بر میگیرد.
این سامانه با یک مخزن ایجادشده توسط سد در شهر ماینلینگ آغاز میشود؛ جایی که لی چیانگ، نخستوزیر چین، در ماه ژوئیه در مراسم آغاز رسمی پروژه حضور یافت. بر اساس این شبیهسازی، این مخزن میتواند دهها مایل امتداد داشته باشد و به اپراتورها امکان تنظیم جریان آب در سراسر سامانه برقآبی را بدهد.
سد دوم و پاییندستتر که پس از یک تالاب ملی حفاظتشده قرار دارد، به احتمال زیاد برای انحراف بخشی از رودخانه از مسیر پیچ بزرگ و هدایت آن به سامانهای از تونلها که در دل کوهها و زیر یک دره مجاور حفر شدهاند، استفاده خواهد شد.
در این نقطه، آب منحرفشده احتمالاً از مجموعهای از نیروگاههای پلکانی عبور خواهد کرد که هر یک صدها متر پایینتر از قبلی قرار دارند و در این مسیر انرژی عظیمی تولید میشود؛ پیش از آنکه آب دوباره به رودخانه اصلی بازگردد.
مکان دقیق هر پنج نیروگاه مشخص نیست و همچنین معلوم نیست چه میزان از اراضی برای ایجاد مخازن این سامانه به زیر آب خواهد رفت.
یکی دیگر از پرسشهای کلیدی درباره چنین طراحیای این است که آیا این سامانه دارای سد و نیروگاه نهایی خواهد بود که به اپراتورها امکان کنترل جریان کلی رودخانه اصلی را پیش از ورود آن به کشورهای پاییندست بدهد یا خیر.
کارشناسان میگویند چنین سد نهاییای – که میتواند شامل یک نیروگاه باشد و در نزدیکی مرز عملی با هند قرار گیرد – به دلیل هزینهها، چالشها و ریسکهای بالقوه، یک گزینه اختیاری برای پروژه اصلی محسوب میشود.
مقالهای از دانشمندان دولتی چین که اوایل سال جاری در نشریه Communications Earth & Environment وابسته به مجله نیچر منتشر شد، ظاهراً تأیید میکند که دو مخزن در بالادست تونلهای انحرافی، میزان آبی را که وارد این تونلها میشود تنظیم خواهند کرد و مخزن سومی در پاییندست، جریان آب بازگشتی به رودخانه اصلی را کنترل میکند. با این حال، کارشناسان تأکید دارند تا زمانی که چین جزئیات بیشتری منتشر نکند، ارزیابیهای مستقل تنها میتواند بر پایه حدسهای محتاطانه باشد.
رافائل یان پابلو اشمیت، کارشناس برقآبی در دانشگاه کالیفرنیا، سانتا باربارا، که این شبیهسازی را با سیانان و اندیشکده استیمسون بررسی کرده، گفت: «با اطلاعاتی که اکنون در دست داریم، تقریباً غیرممکن است بتوان تأثیرات احتمالی این پروژه را درک یا ارزیابی کرد.»
آنچه روشن است این است که برای ساخت این سامانه برقآبی، مهندسان و متخصصان آبشناسی چین باید در شرایطی بسیار دشوار فعالیت کنند. این رودخانه از یکی از لرزهخیزترین مناطق جهان عبور میکند؛ جایی که حتی خود کوهها نیز هر سال چند میلیمتر رشد میکنند و این موضوع میتواند مهندسی دقیق پروژه را با اختلال مواجه کند.
آیلر گفت: «چالش اصلی ساخت سامانهای است که بتواند ریسکهای ایمنی را کاهش دهد یا از آنها اجتناب کند. این سامانه بسیار پیچیده است. حجم عظیمی از بتن برای چندین سد و تونلهایی که از دل کوههای لرزهخیز عبور میکنند استفاده خواهد شد. چین ایمنی سدها را در اولویت قرار میدهد، اما آیا میتوان در هیمالیا ریسک را بهطور کامل مهار کرد؟»
زمینلغزشها، جریانهای آوار و سیلابهای ناشی از شکست دریاچههای یخچالی از ویژگیهای این منطقه هستند که با تغییرات اقلیمی غیرقابل پیشبینیتر شدهاند و در صورت ناتوانی پروژه در مقابله با آنها، میتوانند به زیرساختها آسیب رسانده و جان ساکنان پاییندست را به خطر اندازند.
کارشناسان میگویند مهندسان چینی از بهترینهای جهان هستند و برای زلزله و سایر مخاطرات تدابیر کاهشی طراحی کردهاند، اما این تدابیر در چنین محیطی تاکنون آزموده نشدهاند.
دارین مگی، پژوهشگر برقآبی چین در دانشگاه وسترن واشنگتن آمریکا، گفت: «این واقعاً شگفتانگیز است که (مقامات چینی) متعهد به ساخت چنین پروژهای در چنین فاصلهای و در محیطی با این همه چالش ژئوپلیتیکی و ژئوتکنیکی شدهاند.»
او افزود: «اگر رهبری چین اکنون متقاعد شده که میتواند با پیشرفتهترین توسعهدهندگان هوش مصنوعی جهان رقابت کند، داشتن یک منبع تقریباً نامحدود برق در اختیار، امتیاز بزرگی است.»
به گفته مگی، با تلاش پکن برای جایگزینی نفت وارداتی با برق تولید داخل، «آنها روی بازدهیای شرطبندی میکنند که دههها دوام خواهد داشت».
چین سابقهای طولانی در ساخت سدهای پیچیده و جنجالی دارد.
پروژه «سهدره» – سدی که ارتفاع آن نزدیک به نیمی از ساختمان امپایر استیت است – پیش از آغاز بهرهبرداری در سال ۲۰۰۳ مستلزم جابهجایی بیش از یک میلیون نفر بود و با وجود وعدههایی که درباره نقش آن در کنترل سیلاب داده شده بود، کارنامهای دوگانه در این زمینه داشته است.
امروز، رودخانههای چین مملو از پروژههای برقآبی هستند و خطوط انتقال پیشرفته، برق با ولتاژ بالا را از مناطق روستایی و کوهستانی به آسمانخراشها، سامانههای تهویه مطبوع و خودروهای برقی چین شهری منتقل میکنند.
تا سال ۲۰۲۴، نزدیک به یکسوم از کل ظرفیت نصبشده برقآبی جهان در چین قرار داشت و این کشور در مسیر تحقق زودهنگام اهداف خود برای افزایش ظرفیت جدید قرار گرفته است؛ بخشی از تلاش شی جینپینگ برای برقیسازی چین در راستای اهداف بلندپروازانه اقلیمی و امنیت انرژی.
در تبت، مقامهای چینی قصد دارند این منطقه را به یک قطب انرژی سبز تبدیل کنند. در این چشمانداز، برقآبی با مجموعههای گسترده مزارع خورشیدی و بادی پیوند خورده که برای تأمین انرژی صنعت ابررایانش در ارتفاعات بالا و ارسال برق به شرق کشور به کار گرفته میشوند و همزمان «بهبود معیشت و رفاه مردم محلی» را هدف قرار دادهاند.
اما این برنامه، زیرساختهای مورد نیاز برای گذار فناورانه و انرژی چین را در قلب منطقهای با حساسیت بالای زیستمحیطی قرار میدهد.
در «پیچ بزرگ»، رود یارلونگ تسنگپو از دو سوی به عمیقترین دره جهان محدود شده است؛ درهای که در دل چشماندازی از جنگلهای بکر و در میان کوهستان قرار دارد و بهعنوان یکی از ذخیرهگاههای طبیعی در سطح ملی چین تعیین شده است.
در آنجا، درختان سرو عظیم صدها سال رشد کردهاند و گونههای آسیبپذیر یا در معرض خطر مانند ببر بنگال، پلنگ ابری، خرس سیاه و پاندا قرمز در زیستگاههایی زندگی میکنند که با تغییرات ارتفاعی دگرگون میشوند؛ همچنین گونههای گیاهی و جانوری جدید همچنان در این منطقه کشف میشوند.
روث گمبل، تاریخنگار محیطزیست، فرهنگ و اقلیم تبت در دانشگاه لا تروب استرالیا، گفت: «پیچ بزرگ رود یارلونگ تسنگپو یکی از شگفتانگیزترین پدیدههای زمینشناختی و بومشناختی سیاره است. در فاصلهای چندصد کیلومتری، از قلههایی نزدیک به ۸ هزار متر به جنگلهای گرمسیری میرسید.»
سالهاست که دانشمندان و گروههای مدافع حقوق بشر نسبت به توسعه زیرساختی در این منطقه ابراز نگرانی کردهاند.
در مقالهای که سال گذشته منتشر شد، دانشمندان دانشگاه پکن خواستار انجام فوری بررسیهای گسترده تنوع زیستی «پیش از آغاز پروژه سدسازی» شدند تا «ارزش طبیعت محلی بهطور کافی شناسایی شود و پیامدهای زیستمحیطی سد بهدرستی ارزیابی گردد». نویسندگان مسئول این مقاله به درخواست سیانان برای اظهارنظر پاسخی ندادند.
گروه حقوق بشری «جامعه اقوام در معرض تهدید» مستقر در آلمان، اوایل امسال نامهای به شورای حقوق بشر سازمان ملل ارسال کرد و چین را به نقض مقررات داخلی خود که استقرار تأسیسات تولیدی در هسته یا حریم ذخیرهگاههای طبیعی را محدود میکند، متهم ساخت.
پکن پیشتر در سال جاری اعلام کرد که این پروژه «بهطور کامل به قانون حفاظت اکولوژیک پایبند بوده» و شامل «سامانه پیشرفته پایش محیطزیست» برای جلوگیری از اثرگذاری بر «مناطق کلیدی اکولوژیک و زیستگاههای حیات وحش نادر» است.
اطلاعیهای شرکتی که توسط سیانان بررسی شده نشان میدهد یک نهاد دولتی درگیر ساخت پروژه بهدنبال خدمات مشاوره فنی برای ارزیابی اثرات تنوع زیستی بوده است. در این اطلاعیه که تاریخ آن به اکتبر سال گذشته بازمیگردد، آمده است چنین ارزیابیای «پیششرط» دریافت مجوز ساخت است، زیرا پایگاه برقآبی «نمیتواند از منطقه ذخیرهگاه طبیعی» دره اجتناب کند. نتایج این ارزیابی ظاهراً منتشر نشده است.
لی چیانگ، نخستوزیر چین، در جریان سفر خود به تبت در ماه ژوئیه از دستاندرکاران پروژه خواست «اطمینان حاصل کنند که به محیطزیست آسیب وارد نشود». اما کارشناسان تردید دارند که زیرساختی با این مقیاس بتواند بدون اثرگذاری اجرا شود.
گمبل گفت: «رودخانهها در مرز پارکهای ملی متوقف نمیشوند؛ همانطور که پلنگهای برفی یا سایر جانوران، یا حتی گیاهان و درختان، چنین نمیکنند.»
پرسش بزرگ دیگر این است که پروژه تا چه اندازه زندگی مردم منطقه را مختل خواهد کرد؛ مردمی که برخی از آنان نسلها در گوشهای از کشور زندگی کردهاند که تا حد زیادی از جاهطلبیهای زیرساختی چین دور مانده بود.
چند ده هزار نفر در شهرستانهایی زندگی میکنند که پروژهها در آنجا ساخته خواهد شد؛ از جمله گروههای بومی مانند مونپا و لهوبا که از کوچکترین اقلیتهای قومی بهرسمیتشناختهشده چین هستند.
مقامهای چینی اذعان کردهاند که پروژه مستلزم «جابجایی جوامع محلی» در تبت خواهد بود و گفتهاند «مکانهای جدید عبادت» در نزدیکی «مناطق مسکونی تازهساخت» جانمایی شده است؛ نشانهای از اختلال در زندگی روزمره و فرهنگی ناشی از پروژه.
مقامهای محلی گزارش دادهاند که در حال راستیآزمایی ثبت خانوارها برای جابهجایی نهایی روستاها هستند و میگویند برای ثبت موج کارگران مهاجری که بهواسطه پروژه جذب شدهاند، با شتاب عمل میکنند.
دولتهای شهر مایلینگ و شهرستان مدوگ، که بخش پاییندست پروژه در آنجا ساخته میشود، هر دو هشدار دادهاند که با هرگونه جرمی که بتواند یک «پروژه بزرگ ملی ساختوساز» را مختل کند، «بهشدت برخورد» خواهند کرد.
در شهرستان مدوگ، ویدئوهایی که کاربران در شبکههای اجتماعی منتشر کردهاند، صفهای طولانی خودروها و کامیونها را نشان میدهد که با پرچمهای چین و بنرهای تبلیغاتی، روستاییان را از زادگاهشان به محلهای سکونت جدید، نزدیک به مرز عملی چین و هند، منتقل میکنند.
زنی که گفته میشود در حال جابهجایی است، در شبکههای اجتماعی نوشت: «جابجایی مردم و وسایل را منتقل میکند، اما خاطرهها جا میمانند. وقتی به مکان جدید رسیدم، احساسات متناقضی دارم و نمیدانم چه زمانی دوباره میتوانم به زادگاهم سر بزنم.»
مشخص نیست که آیا خانههای این ساکنان مستقیماً تحت تأثیر ساخت سد قرار میگیرد یا نه، اما این کاربر شبکههای اجتماعی نوشت که بهدلیل «پروژه برقآبی» در حال نقل مکان است. پکن در سالهای اخیر همچنین سیاست جابهجایی روستاها را برای تقویت یا در برخی موارد گسترش ادعای خود در امتداد مرزهای مورد مناقشه دنبال کرده است.
وزارت خارجه چین اوایل امسال اعلام کرد که برنامه اسکان مجدد این پروژه «حقوق، مشارکت و رفاه ساکنان آسیبدیده را در اولویت قرار میدهد» و «با اجتناب راهبردی از اماکن مذهبی، به باورهای دینی و میراث فرهنگی محلی احترام میگذارد». خبرگزاری دولتی شینهوا نیز گفته است این پروژه به اقتصاد کمک کرده و «مشاغل جدید ایجاد خواهد کرد» و از این طریق «احساس بهرهمندی، شادی و امنیت را برای مردم همه اقوام افزایش میدهد».
اما به گفته تمپا گیالتسن زاملا، معاون مؤسسه سیاست تبت در دارامسالا هند، خطرات پروژههای برقآبی برای جوامع محلی «بسیار عظیم» است.
او گفت: «مردم ممکن است با جابهجایی اجباری از خانههای نیاکانی خود روبهرو شوند، منابع درآمد محلی نابود شود، تعادل بومشناختی و زیستگاه حیات وحش آسیب ببیند و هجوم کارگران مهاجر از چین، جمعیت محلی منطقه را جایگزین کند.»
نگرانیها درباره پروژه بهطور ویژه در پاییندست، در هند، احساس میشود؛ جایی که یارلونگ تسنگپو به رود برهماپوترا تبدیل میشود؛ آبراهی عظیم که پیش از ریختن به خلیج بنگال، از ماهیگیری و کشاورزی در هند و بنگلادش پشتیبانی میکند.
مقام ارشد ایالت آروناچال پرادش هند، درست آن سوی مرز عملی با تبت، در ماه ژوئیه هشدار داد که این سد تهدیدی وجودی برای مردم منطقه است و میتواند از سوی چین بهعنوان یک «بمب آبی» مورد استفاده قرار گیرد.
پما خاندو، سروزیر این ایالت، در گفتوگو با خبرگزاری پرس تراست هند گفت: «به چین نمیتوان اعتماد کرد. هیچکس نمیداند چه خواهند کرد و چه زمانی.» او به این نکته اشاره کرد که رهاسازی یا نگهداشت آب میتواند منطقه او را دچار سیلاب یا خشکی کند.
در دهلی نو، مقامها اوایل امسال اعلام کردند که «با دقت» برنامههای برقآبی چین را زیر نظر دارند و وعده دادند «اقدامات لازم برای حفاظت از منافع خود، از جمله اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی برای صیانت از جان و معیشت شهروندان هندی» را انجام دهند. سیانان برای اظهارنظر درباره پروژه و نحوه اشتراکگذاری اطلاعات و دادهها توسط چین، با وزارت امور خارجه هند تماس گرفته است.
این وضعیت همچنین تهدیدی برای برهمزدن توازن دیپلماتیک پیچیده میان چین و هند است؛ در حالی که دو کشور میکوشند تنشها را در امتداد مرز بهشدت نظامیشده خود کاهش دهند. در جریان دیداری در ماه اوت در دهلی نو، مقامهای ارشد دو طرف درباره «همکاری در رودخانههای فرامرزی» گفتوگو کردند و چین موافقت کرد که «در شرایط اضطراری» دادههای هیدرولوژیک را به اشتراک بگذارد؛ بنابر گزارش دولت هند.
چین پیشتر نیز کارنامهای بحثبرانگیز در بهرهبرداری از سدها در رودخانه فرامرزی مکونگ داشته است. اپراتورهای این سدها متهم شدهاند که با استفاده از مخازن و سدها برای حداکثرسازی تولید برق، موجب خشکسالی در ویتنام شدهاند؛ ادعایی که پکن آن را رد میکند.
برای پروژه YX، پژوهشگران و مقامهای چینی بر ظرفیت آن برای کاهش خطر سیلاب تأکید کرده و گفتهاند میتواند با افزایش عدم قطعیت سیلابها بر اثر تغییرات اقلیمی، به حفاظت از مناطق پاییندست کمک کند.
کارشناسان میگویند یک سد بالادست میتواند تأثیر مثبتی بر سیلابها داشته باشد – مشکلی بزرگ در هر دو کشور هند و بنگلادش که در آن سیلابهای شدید موسمی جان انسانها را میگیرد و محصولات و خانهها را در دشتهای سیلابی پرجمعیت ویران میکند – اما تأکید دارند که بدون اطلاعات بیشتر، نمیتوان با قطعیت نظر داد.
آنمیکا باروا، استاد مؤسسه فناوری هند در گواهاتی آسام، گفت: «اگرچه سد میتواند بهطور بالقوه سیلابهای موسمی را تنظیم کند، سوءمدیریت – مانند رهاسازی ناگهانی آب – ممکن است خطر سیلاب را تشدید کند. اشتراکگذاری شفاف دادهها و مدیریت مشارکتی برای کاهش مناقشات حیاتی خواهد بود.»
و در حالی که برهماپوترا بخش عمده آب خود را از شاخهها و بارشهای موسمی میگیرد نه از یارلونگ تسنگپو، تغییر در جریان آب بالادست میتواند ضرباهنگ طبیعی رودخانه و نوع رسوبات و ماهیانی را که حمل میکند مختل سازد؛ عناصری کلیدی برای اکوسیستمهای رودخانهای و دلتا در پاییندست.
برای کسانی که درست آن سوی مرز عملی زندگی میکنند، ابهامهای گسترده درباره پروژه چین هماکنون نیز اثرگذار بوده است.
در آنجا، مقامهای بزرگترین شرکت برقآبی دولتی هند در حال پیشبرد پروژه خود هستند؛ سدی با ظرفیت ۱۱ هزار و ۲۰۰ مگاوات بر روی همان رودخانه که تحت تأثیر توسعه برقآبی بالادست شتاب گرفته است.
این پروژه مستلزم جابهجایی روستاهایی است که محل سکونت گروههای بومی وابسته به کشاورزی معیشتی هستند و بنا به گفته منابع آگاه، با مخالفت و نگرانی محلی روبهرو شده است.
تاگوری مایز، سخنگوی یک گروه محلی کشاورزان بومی، به سیانان گفت: «مدام میگویند ‘چین این’ و ‘چین آن’، اما ما حتی نمیدانیم چین چه میسازد. حتی به ما نمیگویند کجا قرار است زندگی کنیم. هیچچیز روشن نیست.»
در حالی که هر دو کشور در حال آمادهسازی پروژههای خود هستند، کارشناسانی مانند برایان آیلر از مرکز استیمسون پیامد دیگری از فشار چین را میبینند: مسابقه سدسازی.
او گفت: «اگر دو کشور بتوانند بر سر طراحی کلی سامانه ابرسد همکاری کنند، میتوان از بخشی از خطرها کاست.» اما در غیر این صورت، برای این رودخانه، «مسابقه سدسازی میان هند و چین، مسابقهای به سوی قعر خواهد بود.»
جویس جیانگ و آیشواریا اس. آیر از سیانان در تهیه این گزارش مشارکت داشتهاند.
یادداشت سردبیر: چگونه شبیهسازی سامانه برقآبی را ایجاد کردیم
سیانان و کارشناسان برنامه انرژی، آب و پایداری مرکز استیمسون در واشنگتن، شبیهسازی یکی از طرحهای احتمالی پروژه برقآبی در بخش پاییندست یارلونگ تسنگپو را تهیه کردند. این شبیهسازی با استفاده از بیانیههای رسمی و اطلاعات متنباز، از جمله تصاویر ماهوارهای، پستهای شبکههای اجتماعی، مقالات پژوهشی، اسناد رسمی شرکتها و دولتهای محلی، و همچنین تحلیل جغرافیای پیرامونی و ارزیابیهای فنی مرکز استیمسون، همراه با بازخورد کارشناسان مستقل، ساخته شد. برای جنبههای مختلف طراحی، سطوح متفاوتی از اطمینان وجود دارد.
تعیین محل سد مایلینگ:
سیانان پستهای شبکههای اجتماعی از تبت را که مکانهای احتمالی بررسی سایت سد را نشان میداد، بررسی و موقعیتیابی کرد و همچنین تصاویر ماهوارهای از ساختمانها و کارخانههای جدید مشکوک را مورد ارزیابی قرار داد.
یک مناقصه از یک شرکت دولتی درگیر پروژه، توصیف دقیقی از محل سد مایلینگ ارائه داد. سیانان آن را در نزدیکی شهر تاشی رابتن موقعیتیابی کرد که با محلهای نشاندادهشده در پستهای شبکههای اجتماعی و تصاویر ماهوارهای مطابقت داشت.
بر اساس این اطلاعات، سیانان به این نتیجه رسید که سد نخست در درهای نزدیک شهر تاشی رابتن خواهد بود و این یافته را با مرکز استیمسون در میان گذاشت. بعدها، لی چیانگ، نخستوزیر چین، در ماه ژوئیه طبق گزارش رسانههای دولتی چین در مراسم کلنگزنی پروژه YX در محل سدی در مایلینگ شرکت کرد. سیانان موقعیت این مراسم را تعیین کرد که یافتههای پیشین را تأیید نمود.
پیشبینی محل سد دوم در شهر پی:
سیانان پستهای شبکههای اجتماعی و تصاویر ماهوارهای از منطقه را بررسی کرد تا مکان تقریبی بخشی از پروژه که رودخانه را از طریق کوه منحرف میکند، تعیین کند.
چندین نشانه به مکانی نزدیک شهر پی اشاره داشت؛ از جمله لوحی در روستای داتوگکا متعلق به اوایل دهه ۲۰۰۰ که آن را محل آینده سد یارلونگ تسنگپو معرفی کرده بود.
پستهای شبکههای اجتماعی از خوابگاههای کارگران پروژه سد در روستای یوسونگ، پاییندست شهر پی و روستای داتوگکا، خبر میدادند.
یک سند برنامهریزی دولت محلی که توسط سیانان بررسی شد، تأیید میکند که یکی از اهداف شهر پی تبدیل آن به «قطب ملی کلیدی انرژی برقآبی» است و شامل نقشهای است که نشان میدهد بخش عمده شهر فعلی دستنخورده باقی میماند؛ امری که حاکی از پایین بودن سطح آب مخزن شهر پی است.
شی جینپینگ و لی چیانگ در سالهای اخیر از تالاب یانی در سفرهای خود به تبت بازدید کرده و بر اهمیت حفظ محیطزیست تأکید کردهاند؛ امری که نشان میدهد این تالاب دستکم تا حدی حفظ خواهد شد.
پیشبینی محل تونلها و نیروگاههای برقآبی:
سیانان پتنتهای در دسترس عمومی که بهنظر میرسد در جریان طراحی پروژه ثبت شدهاند و همچنین یک مناقصه رسمی از یک شرکت دولتی درگیر پروژه YX و یک مطالعه دانشگاهی سال ۲۰۲۳ را بررسی کرد تا برآوردهایی درباره محل سامانه تونلها و نیروگاههای برقآبی درون آن انجام دهد.
تصاویر ماهوارهای و شبکههای اجتماعی همچنین گسترش و مسدود شدن یک بزرگراه از منطقه شهر پی به شهرستان مدوگ را برای استفاده عمومی نشان میدهند که حاکی از استفاده احتمالی آن برای پشتیبانی از ساخت تونلهای مجاور است.
محل دقیق هر پنج نیروگاه زنجیرهای همچنان نامشخص است. با این حال، تیم سیانان/استیمسون بر این باور است که برخی از آنها در داخل سامانه تونل خواهند بود و ممکن است حدود ۷۰۰ متر اختلاف ارتفاع میان هر نیروگاه وجود داشته باشد؛ بهگونهای که در مجموع سه نیروگاه در زیر کوهها و یک دره مجاور ساخته شود. همراه با یک نیروگاه در سد مایلینگ و یک نیروگاه پیشبینیشده در پاییندست، مجموعاً پنج نیروگاه ایجاد خواهد شد که با افشای رسمی مطابقت دارد.
یک شرکت دولتی بزرگ و زیرمجموعه پاورچاینا که در پروژه نقش دارد، در ماه مه ۲۰۲۴ مناقصهای منتشر کرد که بهطور کلی به محل پنج پایگاه آن اشاره میکرد. این اطلاعات، همراه با بررسی طرحهای پتنت و ارزیابی فنی، مکانهای احتمالی دو نیروگاه درون سامانه تونل را نشان میدهد. سومی نیز ممکن است نزدیکتر به رودخانه اصلی و برای تخلیه آب در آنجا قرار گیرد.
کارشناسان همچنین پیشنهاد کردهاند که سامانه برقآبی جینپینگ II در سیچوان میتواند بهعنوان الگوی آزمایشی برای پروژه YX عمل کند؛ سامانهای که شامل یک سد کوتاه و یک نیروگاه برقآبی در خروجی تونلی است که آب را منحرف میکند.
بررسی نیروگاه نهایی و احتمال احداث سد:
اطلاعات عمومی کمتری درباره محل نیروگاه پنجم و همچنین درباره وجود یا عدم وجود سد نهایی در این سامانه در دسترس است.
مقالهای از دانشمندان چینی که در نشریه Communications Earth & Environment منتشر شده، بیان میکند که یک مخزن سوم وجود خواهد داشت که «آب را پس از سامانه تونلها به رودخانه طبیعی بازمیگرداند».
کارشناسانی که با سیانان گفتوگو کردهاند، معتقدند سد نهایی بر روی رودخانه اصلی ممکن است برای طراحی ضروری نباشد و چالشهای مهندسی بیشتری ایجاد کند، هرچند امکان تنظیم بهتر جریان آب پاییندست را فراهم میکند.
برخی شواهد، از جمله بحثهای شبکههای اجتماعی و تصاویر ماهوارهای از ساختوساز گسترده، پروژههای تعریض جاده و محدودیتهای ورود، نشان میدهد یکی از مکانهای احتمالی میتواند سدی نزدیک روستای زیرانگ، نهچندان دور از مرز عملی با هند، باشد.
ارسال نظر