رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در گفت‌وگو با رکنا:
قطع و وصل آب زاینده رود عامل تشدید ترک ها و شکاف ها در اصفهان است / وجود نمک سدیم در خاک اصفهان باعث ایجاد فروریزش می شود / نرخ فرونشست اصفهان و تهران یکی است
رکنا: رئیس گروه آب‌زمین‌شناسی کشور گفت: فرونشست اصفهان بیش از آنکه فقط ناشی از برداشت آب‌های زیرزمینی باشد، به خاک، چرخه خشک و تر شدن زمین و کشاورزی پرآب‌بر مرتبط است و راهکار اصلی، تعادل‌بخشی مصرف آب و تغییر الگوی کشاورزی است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، ایمان انتظام‌سلطانی، رئیس گروه آب زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، در گفت‌وگو با رکنا درباره فرونشست در اصفهان و راهکارهای مقابله با آن توضیح داد: «آنچه در این استان این روزها مشاهده می‌شود، بیشتر فروریزش‌های سطحی است و نه فرونشست منطقه‌ای البته فرونشست متطقه ای نیز در کنار آن در حال رخ دادن است. فرونشست منطقه‌ای که در نگاه عمومی به آن فرونشست می گویند، ارتباط مستقیمی با وضعیت آبخوان‌ها دارد. برداشت بی‌رویه آب موجب افت سطح آب زیرزمینی و تراکم لایه‌های زیرین زمین می شود و در نتیجه شکاف‌ها و ریزش‌ها رخ می‌دهد؛ اما مواردی که اکنون در اصفهان می‌بینیم، محلی هستند؛ مشابه اتفاقاتی که در تهران و به‌ویژه در منطقه شهران رخ داده است، بدون اینکه به فرونشست جنوب‌غرب تهران مرتبط باشند.»
وجود نمک سدیم در ترکیبات خاک اصفهان باعث سستی و ایجاد فروریزش می شود
او افزود: «در اصفهان خاک‌های مسئله‌دار نیز وجود دارد. برای مثال، در شهرک نیروهوایی که تخلیه شده است، احتمال می‌رود جنس خاک نامناسب بوده باشد. وجود نمک سدیم یا سایر ترکیبات در خاک باعث سستی آن می‌شود و همین امر فروریزش را تسهیل می‌کند.»
نرخ فرونشست اصفهان و تهران یکی است؛ مشکل اصفهان بیشتر مربوط به جنس خاک است
در پاسخ به این پرسش که مگر برای ساخت شهرک‌ها آزمایش خاک انجام نمی‌شود، انتظام‌سلطانی گفت: «شهرک نیروهوایی در اصفهان که تخلیه آن خبرساز شد، در سال ۷۹ ساخته شده است. قوانین جدید ساختمان‌سازی اکنون انجام آزمایش‌های ژئوتکنیک را الزامی کرده‌اند، اما در گذشته چنین الزاماتی گسترده نبود. مطمئناً فرونشست ناحیه ای هم در این آسیب‌ها نقش دارد، اما مقایسه میزان فرونشست تهران و اصفهان نشان می‌دهد که با وجود مشابهت در نرخ، تخریب‌ها در اصفهان بسیار وسیع‌تر است و این احتمالاً به جنس خاک و عوامل دیگر نیز بازمی‌گردد.»
قطع و وصل آب زاینده‌رود، عامل تشدید ترک‌ها و شکاف‌ها در اصفهان است / همه‌چیز را به فرونشست ربط ندهید
رئیس گروه آب زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در ادامه گفت: «برخی به‌سادگی همه‌چیز را به فرونشست ربط می‌دهند، در حالی که اصفهان پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. وجود تنها یک رودخانه (زاینده‌رود) که مدام آب آن قطع و وصل می‌شود، موجب چرخه خشک و مرطوب شدن خاک و خصوصا رس ها می شود و همین مسئله شکاف‌ها و ترک‌های در بناها و ساختمان‌ها را تشدید می کند؛ بنابراین نمی‌توان هر پدیده‌ای را صرفاً به فرونشست نسبت داد.»
او درباره تفاوت ترک‌های ساختمانی و فرونشست توضیح داد: «وقتی شکاف ناشی از فرونشست باشد، معمولاً خطی است و چندین خانه در امتداد هم را درگیر می‌کند. در این حالت، شکاف ها بالای در و پنجره‌ها خود را بیشتر نشان می دهند و مشخص می‌شود که پی ساختمان نشست کرده است. اما ترک‌های منفرد در یک بنا الزاماً به معنای تاثیر فرونشست ناحیه ای نیستند.»
انتظام‌سلطانی همچنین به نقش باغ های شهری اشاره کرد و گفت: «بسیاری از باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی اصفهان دارای چاه‌های کم عمق در سطح شهر هستند که گاهی آب از آنها برداشت می‌شود و گاهی نه. این وضعیت موجب جمع شدن یا تخلیه ناگهانی آب در نزدیکی سطح زمین می‌شود. در رابطه با فرونشست ناحیه ای اکنون برداشت آب بیشتر از اعماق زیاد صورت می‌گیرد و بسیاری از پدیده‌های مشاهده‌شده در سطح، ناشی از همین تغییرات موضعی سطحی است.»
فرونشست، آبخوان‌های اصفهان را نابود می‌کند؛ باران های سیل آسا هم آبخوان ها را تغذیه نمی کند
او درباره نگرانی‌های اصلی خود اظهار کرد: «فرونشست ذاتاً موجب حوادث ناگهانی مثل زلزله یا فروچاله نمی‌شود. بیشترین اثر آن ایجاد شکاف در ساختمان‌ها و کاهش عمر سازه‌هاست و تدریجی و بطئی است. آنچه من را بیشتر نگران می‌کند، آسیبی است که به آبخوان‌ها وارد می‌شود. وقتی از عمق 100 یا ۲۰۰ متری آب برداشت می‌کنیم، لایه‌های بالایی زمین متراکم می‌شوند و دیگر اجازه عبور آب باران به اعماق را نمی‌دهند. حتی اگر باران‌های سیل‌آسا بیاید، این آبخوان‌ها دیگر تغذیه نمی‌شوند. این همان خطری است که در درازمدت آینده اصفهان را تهدید می‌کند.»
مناطقی با بارندگی کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر و بدون رودخانه دائمی، دیگر ظرفیت کشاورزی سنتی ندارند
او تأکید کرد: «راهکار اصلی، تعادل‌بخشی مصرف آب است؛ یعنی میزان برداشت باید متناسب با میزان ورود آب به استان باشد (در واقع بیش از شصت درصد آب ورودی برداشت نشود). در برخی مناطق اصفهان کشاورزی دیگر امکان‌پذیر نیست، اما برخی همچنان اصرار دارند. مناطقی با بارندگی کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر و بدون رودخانه دائمی، دیگر ظرفیت کشاورزی سنتی ندارند.»
به گفته او، باید نوع فعالیت مردم تغییر کند، چرا که کشاورزی پرآب‌بر در اصفهان، یزد و بخش‌هایی از ایران مرکزی دیگر توجیه ندارد.
برداشت آب عمیقِ هزاران ساله در اصفهان برای کاشت محصولات آب بر مثل خیار و هندوانه یعنی تخلیه جبران ناپذیر سرمایه های آبی
رئیس گروه آب زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با اشاره به آب زیرزمینی گفت: «آبی که از عمق ۱۵۰ یا ۲۰۰ متری برداشت می‌شود، محصول هزاران سال تجمع طبیعی است و بارندگی‌های کنونی توان جایگزینی آن را ندارند. متأسفانه این ذخایر ارزشمند امروز صرف کشت محصولات پرمصرفی چون خیار، گوجه‌فرنگی و هندوانه می‌شود. این روند به معنای تخلیه سرمایه‌های آبی غیرقابل جبران است.»
آسیب آثار تاریخی اصفهان فقط مربوط به فرونشست مربوط نیست / خاک و استحکام بناها نیز نقش دارند
او در بخش دیگری از سخنان خود به آثار تاریخی اصفهان پرداخت و گفت: «آسیب به آثار باستانی در کنار فرونشست ناحیه ای دو علت دارد؛ یکی اینکه بسیاری از این بناها استحکام و مقاوم‌سازی کافی را ندارند بعلت زمان ساخت آن ها آسیب پذیرترند و دوم اینکه خاک منطقه نیز می تواند با توجه به دوره های خشکی مشکل‌ساز شده باشد. وقتی بارندگی کم باشد، سدیم خاک شسته نمی‌شود و افزایش آن موجب ضعف خاک و در نتیجه آسیب بیشتر به بناها می‌شود.»
انتظام‌سلطانی تأکید کرد: «برای هر پروژه تاریخی باید مطالعات خاص و جداگانه انجام شود. هر ترک و شکافی الزاماً به فرونشست ناحیه ای مربوط نیست و باید با روش‌های مهندسی مناسب به تقویت و تحکیم بناها پرداخت.»
او افزود: «آثار تاریخی اصفهان اهمیت بسیار زیادی دارند. اگر زاینده‌رود احیا شود و این آثار مقاوم‌سازی شوند، درآمد گردشگری به‌تنهایی می‌تواند جایگزین درآمد کشاورزی شود. اما این امر نیازمند مطالعات دقیق، بودجه و اراده جدی است.»
وی ادامه داد: «فرونشست همه جا رخ می‌دهد، حتی در تهران. اما چرا در اصفهان با وجود نرخ مشابه، آسیب‌های ساختمانی بیشتر است؟ این مسئله نیازمند تحقیقات دانشگاهی، بودجه و برنامه‌ریزی است. هر اثر تاریخی در اصفهان باید شناسنامه‌دار شود تا تهدیدهای بالقوه آن شناخته شود. ما در قرن بیست‌ویکم زندگی می‌کنیم و روش‌های متنوعی برای پایداری ساختمان‌ها وجود دارد که باید از آنها استفاده کنیم.»
جریان آب دائمی در زاینده‌رود هم آبخوان‌های عمیق اصفهان را پر نمی‌کند
او در پاسخ به این پرسش که آیا بازگشت آب به زاینده‌رود می‌تواند بخشی از مشکلات را برطرف کند، گفت: «اگر جریان دائمی برقرار باشد، می‌تواند برخی مشکلات سطحی خاک را حل کند. اما برای تغذیه آبخوان‌های عمیق کافی نیست. حجم آب موردنیاز بسیار زیاد است و زمان بسیار طولانی می‌طلبد تا این آبخوان‌ها دوباره پر شوند.»
انتظام‌سلطانی در پایان خاطرنشان کرد: «وقتی درباره لایه‌های زمین صحبت می‌کنیم، باید توجه داشت که در لایه‌های رسی ممکن است روزها یا ماه‌ها طول بکشد تا یک قطره آب نفوذ و حرکت کند، در حالی که در خاک ماسه‌ای آب به سرعت عبور می‌کند. بنابراین، آبخوان‌داری و آبخیز داری سنتی تنها تا حد مشخصی و برای آبخوان های کم عمق جواب می‌دهد. برای آبخوان‌هایی که در اعماق ۱۵۰ یا ۲۰۰ متری قرار دارند، روش‌های آبخیزداری سنتی نمی‌تواند خیلی مؤثر باشد. کار علمی باید بر پایه مطالعات دقیق و مستند باشد، نه اینکه فقط بر اساس چند عکس و تحلیل های کلی انجام شود هر ساختمان هر فرونشست و هر رخداد شاخص های خاص خود را دارد که باید بدقت مطالعه شود.»
ارسال نظر