فیلم / جان و دل ما برده‌ای، این است رسم دلبری؟/ زیباترین سروده امیرخسرو دهلوی با آوازِ دل‌انگیزِ رشید کاکاوند
در این قسمت با شعرخوانی جانسوز رشید کاکاوند در خدمتتان هستیم. خوشحال میشویم نظراتتان را با ما به اشتراک بگذارید.
امیرخسرو دهلوی، یکی از برجسته‌ترین شعرای تاریخ ایران و هند، در سال ۶۵۱ هجری قمری (۶۳۲ هجری شمسی) در منطقه‌ای به نام مؤمن‌آباد یا پتیالی هند، واقع در ایالت اوتار پرادش کنونی، چشم به جهان گشود. پدر او، امیرسیف‌الدین محمود که یک مسلمان سنی‌مذهب بود، دوران کودکی خود را در روستای کوچک کش در ترکستان گذراند؛ جایی که امروزه جزئی از کشور ازبکستان و نزدیک به سمرقند است. پس از تهاجم مغول به مناطق ترکستان، امیرسیف‌الدین به هند گریخت و مورد استقبال سلطان شمس‌الدین التتمش، حاکم دهلی، قرار گرفت. این سلطان به پناهندگان، ازجمله پدر امیرخسرو، زمین‌ها و مناصبی اعطا کرد. پس از مدت کوتاهی، امیرسیف‌الدین با بی‌بی دولت‌ناز، یکی از دختران اشراف هند ازدواج کرد. به این ترتیب، امیرخسرو با تلفیقی از دو فرهنگ بزرگ منطقه متولد شد.
دوران کودکی و آموزش‌های اولیه
امیرخسرو دهلوی، که دو برادر و یک خواهر داشت، از همان کودکی به سبب تربیت پدر و مادر خود به زبان‌های ترکی، فارسی، عربی و سانسکریت تسلط یافت. او که در سن هشت‌سالگی پدرش را از دست داد، پیش از مرگ پدر به همراه برادرانش به تعلیم نزد شیخ نظام‌الدین اولیا، یکی از بزرگان سلسله چشتیه، راهنمایی شد. این آموزش‌ها تأثیر چشم‌گیری بر شخصیت و طبع شاعرانه او گذاشت.
امیرخسرو نخستین بار در ۹ سالگی پا به عرصه شاعری گذاشت و در ۱۹ سالگی اولین دیوان خود را منتشر کرد. او ابتدا از تخلص «سلطانی» استفاده می‌کرد، اما بعد از مدتی تخلص «خسرو» را برگزید که تا پایان عمرش با او باقی ماند.
فراز و نشیب‌های زندگی امیرخسرو
وقتی امیرخسرو ۲۰ سال داشت، پدربزرگش غیاث‌الدین بلبن، یکی از سلاطین قدرتمند دهلی، درگذشت. پس از این رخداد، او به مدت دو سال در خدمت یکی از اعضای خانواده سلطنتی، علاءالدین کشلی‌خان معروف به ملک چهبو، سپری کرد. این فرصت باعث شد آثار او در میان بزرگان دربار دهلی بیشتر شناخته شود. در ۲۷ سالگی وقتی در حال تکمیل دیوان دوم خود بود، نصیرالدین بغراخان، یکی از فرزندان بلبن و حاکم بنگال، با او ملاقات کرد و به توانایی‌های او پی برد.
در همین زمان، خان‌محمد، پسر بزرگ بلبن که در مولتان اقامت داشت، امیرخسرو را به آن منطقه دعوت کرد. مولتان که در مسیر کاروان‌های تجاری و علمی قرار داشت، محیطی ایده‌آل برای توسعه استعدادهای او فراهم آورد. او همچنین مدتی را در بنگال گذراند و سپس به دربار ملک نصرت‌الدین محمد، از دیگر فرمانروایان وقت، پیوست تا در کنار دوست شاعر خود، حسن دهلوی، فعالیت کند.
در سال ۶۸۶ هجری قمری، پس از کشته‌شدن ملک نصرت‌الدین محمد به دست مغولان، امیرخسرو به پتیالی بازگشت. او کمی بعد به دربار معزالدین کیقباد دعوت شد و به مقام ملک‌الشعرایی دست یافت. با این حال، به دلیل اختلافات با وزیر دربار، از آنجا جدا شد و به لکنهوتی رفت تا نزد ملک اختیارالدین، ملقب به حاتم‌خان، اقامت کند.
پایان زندگی و اندوه بزرگ
در سال ۶۸۹ هجری قمری و پس از مرگ کیقباد، فیروزشاه خلجی به سلطنت رسید. امیرخسرو در آن دوران به یکی از ندیمان برجسته دربار و مشاوران نزدیک سلطان تبدیل شد. اما از دست دادن مادر و یکی از برادرانش در ۴۶ سالگی، او را دچار اندوهی عمیق کرد که نتیجه آن سرایش مرثیه‌هایی قلب‌سوز بود. او که پدر هفت پسر و دو دختر بود، در طول زندگی‌اش شاهد مرگ دو پسر شد.
در سال ۷۲۵ هجری قمری و هنگام بازگشت از سفری به بنگال و اوده، خبر درگذشت مراد و استادش، شیخ نظام‌الدین اولیا، به او رسید. او خود را با شتاب به دهلی رساند و در کنار مرقد استادش سینه‌اش را از غم پر کرد. امیرخسرو تصمیم گرفت از دنیای مادی کناره بگیرد و باقی زندگی خود را به یاد استاد و عبادت بگذراند. در همان سال و در ماه ذی‌القعده، در سن ۷۴ سالگی، دیده از جهان فرو بست. او در کنار مرقد استاد خود به خاک سپرده شد.
غزل شاهکار امیرخسرو
یکی از مشهورترین آثار امیرخسرو، غزلی است که طنین زیبای آن همچنان در قلب‌ها جاودانه مانده است:
ای چهرهٔ زیبای تو رشکِ بتانِ آزری
هر چند وصفت می‌کنم، در حسن از آن زیباتری
هرگز نیاید در نظر نقشی ز رویت خوبتر
شمسی ندانم یا قمر، حوری ندانم یا پری
آفاق را گردیده‌ام، مهر بتان ورزیده‌ام
بسیار خوبان دیده‌ام، اما تو چیز دیگری
ای راحت و آرام جان، با قد چون سرو روان
زینسان مرو دامن کشان، کآرام جانم می‌بری
عزم تماشا کرده‌ای، آهنگ صحرا کرده‌ای
جان و دل ما برده‌ای، این است رسم دلبری
عالم همه یغمای تو، خلقی همه شیدای تو
آن نرگس رعنای تو آورده کیش کافری
خسرو غریب است و گدا، افتاده در شهر شما
باشد که از بهر خدا سوی غریبان بنگری
اگر شما هم خاطره‌ای با شعری از امیرخسرو دارید یا دوست دارید دیدگاه خود را درباره آثار این شاعر بزرگ با ما در میان بگذارید، مشتاقانه منتظر نظرات شما در بخش دیدگاه‌ها هستیم.
ارسال نظر