صفر از هند آمد، ولی عدد از ذهن بشر! / نگاهی به سرگذشت طولانی و پرفراز و نشیب اعداد در روز جهانی عدد

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در دنیایی که همه‌چیز با عدد سنجیده می‌شود، از تپش قلب نوزاد تا نرخ تورم، از شماره موبایل تا تاریخ مرگ ستاره‌ها، یک روز به نام "روز اعداد" شاید در نگاه اول بی‌اهمیت باشد؛ اما کافی‌ست کمی دقیق‌تر شویم تا بفهمیم اعداد فقط ابزار شمارش نیستند، بلکه زبان پنهان جهان‌اند؛ زبانی که تمدن‌ها را ساخته، امپراتوری‌ها را حساب‌ و کتاب‌دار کرده، و دانش را نظم بخشیده است.

اما اعداد از کجا آمدند؟ چه کسی اولین بار گفت "دو" یعنی بیشتر از "یک"؟ و چه شد که امروز با ۰ و ۱ می‌توانیم هوش مصنوعی بسازیم و جهان دیجیتال را به راه بیندازیم؟

آغاز با استخوان و سنگ: وقتی شمارش دردسر داشت

همه‌چیز خیلی ساده و ابتدایی شروع شد: چند سنگ کوچک برای شمردن تعداد گوسفندان. چند خط روی چوب برای ثبت تعداد ظروف آب. استخوانی پیدا شده در آفریقای مرکزی که ۲۰ هزار سال قدمت دارد و روی آن علائم منظمی حک شده، یکی از نخستین شواهد علاقه‌ی بشر به نظم و عدد است. آن زمان، هنوز «عدد» مفهومی نبود؛ فقط چیزی برای "یادآوری".

ریاضیات روی گل

در دشت‌های داغ بین‌النهرین، بابلی‌ها کاری کردند که تا امروز اثرش را در ساعت‌ مچی‌مان داریم. آن‌ها تصمیم گرفتند جهان را با پایه ۶۰ بسنجند. چرا؟ چون ۶۰ عددی‌ست که به آسانی بر بسیاری از اعداد تقسیم می‌شود (۲، ۳، ۴، ۵، ۶...). نتیجه؟ ۶۰ دقیقه، ۶۰ ثانیه، و حتی دایره‌ای با ۳۶۰ درجه! آن‌ها حساب‌ و کتاب را روی لوح‌های گلی می‌نوشتند، با خط میخی. ریاضیات آن‌ها بیشتر برای اداره معابد، محاسبه مالیات و ساخت و ساز بود.

جادوی صفر، تولد عدد مدرن

اما بدون تردید بزرگ‌ترین انقلاب عددی را هندی‌ها رقم زدند. برخلاف رومی‌ها که برای نوشتن عدد ۸۸ باید “LXXXVIII” بنویسند، هندی‌ها گفتند بیایید فقط از ۱۰ نماد استفاده کنیم و آن‌ها را با مکانشان معنی‌دار کنیم. در این سیستم، صفر نقش حیاتی داشت. صفر نه به معنی "هیچ"، بلکه به‌عنوان «جای خالی» که بقیه اعداد را دقیق و قابل تکرار می‌کرد.

نام‌هایی مثل آریابهاتا و براهمگوپتا در تاریخ ریاضیات با اختراع و توسعه این سیستم درخشیدند.

خوارزمی، رسول عدد به غرب

قرن نهم میلادی،.جوانی به نام محمد بن موسی خوارزمی در «بیت‌الحکمه» مشغول ترجمه و نوشتن کتابی بود که بعدها تاریخ ریاضیات را دگرگون کرد. اروپایی‌ها که سال‌ها با عددهای رومی کلنجار می‌رفتند، تازه فهمیدند می‌توانند به‌راحتی ضرب و تقسیم کنند... اگر فقط بپذیرند که «صفر» هم یک عدد است!

 شکاک اما تسلیم

اروپایی‌ها ابتدا با تردید به صفر نگاه کردند. اما تجارت چیز دیگری می‌گفت. حسابدارها، تاجران و بانک‌داران ایتالیا زودتر از بقیه فهمیدند که با اعداد جدید، حساب‌ و کتاب آسان‌تر، سریع‌تر و دقیق‌تر می‌شود.

فیبوناچی، ریاضیدان قرن ۱۳، در سفر به شمال آفریقا با این سیستم آشنا شد و کتاب معروف Liber Abaci را نوشت. او به اروپایی‌ها نشان داد که چگونه با ده رقم ساده، می‌توان جهان را اندازه گرفت.

و امروز، اعداد حرف می‌زنند، تحلیل می‌کنند، تصمیم می‌گیرند

عددها همه‌جا هستند. در تلفن‌مان، بانک‌مان، ترافیک جاده، و حتی در اینکه چه ویدئویی در شبکه اجتماعی ببینیم. عددهای دودویی (۰ و ۱) پایه‌ی دنیای دیجیتال‌اند. الگوریتم‌ها با عدد کار می‌کنند. حتی عشق و سیاست هم این روزها تحلیل عددی دارند!

از نظریه‌های پیشرفته در فیزیک کوانتومی گرفته تا پیش‌بینی‌های اقتصادی، از بیت‌کوین تا هوش مصنوعی، عددها دیگر فقط ابزار نیستند؛ آن‌ها زبان جهان‌اند.

و بالاخره... عدد، آیینه ذهن بشر است