مرگ هزاران بیمار به‌خاطر «نه» خانواده‌ها/ ضعف رضایت اهدای عضو در ایران/تنها ۸.۵ میلیون کارت اهدای عضو در کشور

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در ایران، سالانه حدود ۸۰۰۰ مورد مرگ مغزی ثبت می‌شود؛ آماری که از نظر پزشکی می‌تواند معنایی فراتر از پایان زندگی داشته باشد. در واقع، مرگ مغزی که از منظر علمی به‌مثابه مرگ قطعی و غیرقابل بازگشت تلقی می‌شود ظرفیتی بالقوه برای نجات جان انسان‌های دیگر دارد. اما در عمل، این ظرفیت تنها به‌طور محدود مورد استفاده قرار می‌گیرد. تنها حدود ۲۵ درصد از خانواده‌های بیماران دچار مرگ مغزی، رضایت به اهدای عضو می‌دهند. این بدان معناست که هزاران فرصت برای نجات جان بیماران نیازمند پیوند از دست می‌رود.

این آمار، بیش از آنکه صرفاً یک عدد باشد، نمادی از یک بحران فرهنگی، اجتماعی و حتی نهادی است. مسئله فقط به نبود آگاهی عمومی محدود نمی‌شود، بلکه به مجموعه‌ای از عوامل پیچیده برمی‌گردد که در نهایت منجر به تصمیمی می‌شود که می‌تواند نجات‌بخش یا بازدارنده باشد.

شکاف میان ظرفیت و بهره‌برداری

پزشکان متخصص حوزه پیوند عضو معتقدند که نیمی از موارد مرگ مغزی، از نظر پزشکی قابلیت اهدا دارند. به‌عبارتی، از هر دو بیمار مرگ مغزی، یکی می‌تواند نجات‌بخش باشد. این یعنی تا ۴۰۰۰ نفر در سال در ایران می‌توانند با اهدای اعضای بدن خود پس از مرگ، جان چندین بیمار را نجات دهند.

با این حال، نرخ پایین رضایت خانواده‌ها نشان می‌دهد که هنوز میان ظرفیت بالقوه و استفاده واقعی از آن، فاصله معناداری وجود دارد.

داشتن کارت اهدای عضو، نه‌تنها به عنوان یک سند تصمیم شخصی در زمان حیات عمل می‌کند، بلکه به خانواده‌ها کمک می‌کند تا در لحظات دشوار، تصمیم‌گیری آسان‌تری داشته باشند. اعلام رسمی این تصمیم، نوعی اراده آگاهانه است که مسیر را برای اقدام سریع‌تر و مؤثرتر در شرایط بحرانی باز می‌کند. این مسئله می‌تواند تفاوت میان حفظ اعضای حیاتی و از دست رفتن آن‌ها را رقم بزند.

با وجود سهولت ثبت‌نام برای دریافت کارت (که تنها با مراجعه به وب‌سایت‌های رسمی مانند "ehda.ir" امکان‌پذیر است)، آمار دارندگان کارت همچنان در مقایسه با جمعیت کشور بسیار پایین است. این نشان می‌دهد که گفتمان اهدای عضو هنوز در بطن جامعه نهادینه نشده است.تصمیمی که امروز گرفته می‌شود، شاید فردا جان کسی را نجات دهد.

نقش مهم کارت اهدای عضو در تصمیم‌گیری خانواده‌ها

دکتر امید قبادی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی رکنا اظهار کرد: شاخص اهدای عضو در ایران در سال ۱۳۷۹ تنها ۰.۲ نفر به ازای هر یک میلیون نفر بود. این شاخص تا پایان سال ۱۳۹۸ و پیش از آغاز پاندمی کرونا به عدد ۱۴.۳ رسید که رشدی نزدیک به ۷۰ درصدی داشت و بازتاب گسترده‌ای در سطح بین‌المللی یافت. این رشد چشمگیر نشان از عملکرد مؤثر رسانه‌ها در ترویج فرهنگ اهدای عضو و همچنین تلاش‌ حرفه‌ای تیم‌های تخصصی اهدای عضو دارد.

وی ادامه داد: با شیوع کرونا، همانند بسیاری از کشورهای جهان، شاخص اهدای عضو در ایران نیز با افتی ۵۰ درصدی مواجه شد و به ۷.۶ رسید. با این حال در سال ۱۴۰۲ بار دیگر رشد یافت و به ۱۳.۳ رسید.

سالانه ۵ تا ۸ هزار مرگ مغزی در کشور

قبادی با اشاره به اینکه شایع‌ترین علت مرگ مغزی در ایران تصادفات جاده‌ای است، گفت: سالانه بین ۵ تا ۸ هزار نفر در کشور دچار مرگ مغزی می‌شوند. از این تعداد، حدود ۳ هزار نفر قابلیت اهدای عضو دارند، اما تنها حدود یک‌سوم از آن‌ها (یعنی نزدیک به هزار نفر) در نهایت عضو اهدا می‌کنند. دلیل اصلی این آمار پایین، باورهای فرهنگی است؛ نخست اینکه برخی مرگ مغزی را معادل مرگ نمی‌دانند و دوم، حتی در صورت پذیرش مرگ، به دلیل ناآگاهی از نظر فرد فوت‌شده، خانواده‌ها رضایت نمی‌دهند. با این حال، زمانی که کارت اهدای عضو فرد فوت‌شده به خانواده نشان داده می‌شود، در ۱۰۰ درصد موارد رضایت می‌دهند.

تنها ۸.۵ میلیون کارت اهدای عضو در کشور

قبادی با بیان اینکه کارت اهدای عضو ضمانت اجرایی ندارد، اما نقش مهمی در تصمیم‌گیری خانواده‌ها ایفا می‌کند، گفت: در ایران با جمعیت 90میلیون نفر، تنها حدود ۸.۵ میلیون نفر دارای کارت اهدای عضو هستند که نرخ بسیار پایینی است. برای انجام اهدای عضو، رضایت خانواده همچنان الزامی است، اما وجود کارت می‌تواند روند تصمیم‌گیری را تسهیل کند.

۳۰ هزار بیمار در انتظار پیوند؛ ۱۰ نفر روزانه جان می‌بازند

وی افزود: از سال ۱۳۷۹ تاکنون، بیش از ۱۱ هزار خانواده با اهدای عضو عزیزان خود موافقت کرده‌اند و حدود ۷۳ هزار پیوند انجام شده است. در حال حاضر، سالانه بیش از ۳ هزار عمل پیوند عضو انجام می‌شود، اما همچنان حدود ۳۰ هزار بیمار در لیست انتظار قرار دارند که متأسفانه روزانه ۱۰ نفر از آن‌ها جان خود را از دست می‌دهند.

ایران، پیشتاز اهدای عضو در آسیا و خاورمیانه

قبادی با ابراز خرسندی از صدرنشینی ایران در اهدای عضو در قاره آسیا گفت: سالانه حدود ۷۰۰ عمل پیوند کبد تنها در یک مرکز در شیراز انجام می‌شود که این مرکز از نظر تعداد پیوند کبد، رتبه نخست جهان را دارد. ایران تنها کشور در منطقه خاورمیانه است که پیوند تمامی اعضای حیاتی را انجام می‌دهد و تمامی خدمات پیوند اعضا به‌صورت کاملاً رایگان ارائه می‌شود؛ یعنی هیچ هزینه‌ای نه از گیرنده و نه از دهنده دریافت نمی‌شود. در سطح جهانی، بیشترین افراد در لیست انتظار پیوند، بیماران نیازمند کلیه هستند.

نقش باورهای اعتقادی در تصمیم‌گیری خانواده‌ها

قبادی تأکید کرد: عامل تأثیرگذار اصلی در پذیرش فرهنگ اهدای عضو، باورهای مذهبی، سنتی و اعتقادی خانواده‌هاست. بر اساس مطالعات انجام‌شده بر زندگی‌نامه افراد اهداکننده، بیش از ۹۰ درصد آن‌ها از لحاظ اقتصادی در شرایط سختی قرار داشته‌اند.

توزیع جنسیتی مرگ مغزی در ایران

وی خاطرنشان کرد: از نظر جنسیتی، حدود ۶۵ درصد موارد مرگ مغزی در ایران مربوط به مردان و ۳۵ درصد مربوط به زنان است که عمدتاً به دلیل تصادفات و سکته‌های مغزی اتفاق می‌افتد.