البرز در آستانه فروپاشی آبی؛ ثبت نخستین خشکسالی پنج‌ساله در ۴۰ سال اخیر

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، براساس داده‌های آماری استخراج‌شده از منابع رسمی هواشناسی، استان البرز برای نخستین بار طی چهار دهه اخیر، با پدیده‌ای نادر در حوزه اقلیم و منابع آبی مواجه شده است. بررسی روند بارندگی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این استان از سال آبی ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳، به‌طور متوالی، با بارش‌هایی کمتر از میانگین نرمال اقلیمی روبه‌رو بوده و وارد یک دوره پنج‌ساله خشکسالی پیوسته شده است؛ رخدادی که در چهار دهه گذشته بی‌سابقه بوده و تبعات آن، هم در بخش منابع آبی و هم در حوزه کشاورزی، صنعت و زندگی شهری به شکل محسوسی آشکار شده است.

سه دوره خشکسالی چهارساله در کرج؛ از بحران مقطعی تا روند مزمن

علاوه بر خشکسالی فراگیر استانی، داده‌های مربوط به شهر کرج به عنوان مرکز استان البرز نیز حاکی از بروز سه دوره پیاپی خشکسالی چهارساله طی چهار دهه گذشته است. این دوره‌ها عبارت‌اند از:

    سال آبی ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۰

    سال آبی ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶

    سال آبی ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳

این تکرار نشان از روندی پایدار در اختلالات اقلیمی و کاهش منابع آب تجدیدپذیر در این منطقه دارد؛ موضوعی که نیازمند بازنگری در الگوهای مصرف، سیاست‌گذاری‌های توسعه و نظام مدیریت منابع طبیعی است.

کاهش ورودی به سدها و افت سطح آب‌های زیرزمینی

اطلاعات حاصل از پایش‌های میدانی و گزارش‌های شرکت آب منطقه‌ای البرز، نشان می‌دهد که حجم ورودی آب به سدهای کلیدی استان، از جمله سد امیرکبیر و سد طالقان، طی سال آبی جاری نسبت به میانگین بلندمدت، با کاهش ۲۰ تا ۳۵ درصدی مواجه بوده است. هم‌چنین داده‌های حاصل از مانیتورینگ چاه‌های عمیق و آبخوان‌های دشت کرج، حاکی از افت قابل توجه سطح ایستابی و کاهش ظرفیت تغذیه طبیعی منابع زیرزمینی است.

تراکم جمعیت و فشار مضاعف بر منابع آب

استان البرز  یکی از متراکم‌ترین استان‌های کشور از حیث جمعیت و مهاجرت‌پذیری به شمار می‌رود. افزایش بی‌رویه ساخت‌وساز، توسعه شهرک‌های صنعتی و رشد سریع تقاضا برای آب در بخش‌های شهری، کشاورزی و صنعتی، فشار بی‌سابقه‌ای بر منابع آب این استان وارد کرده است. در چنین شرایطی، تداوم خشکسالی نه تنها یک چالش محیط‌زیستی، بلکه بحرانی چندبعدی در حوزه امنیت آبی، زیست‌پذیری شهری و پایداری اقتصادی تلقی می‌شود.

ضرورت تدوین سیاست‌های سازگار با اقلیم خشک

پژوهش‌های اقلیمی و آینده‌پژوهی در حوزه تغییرات آب‌وهوایی، تداوم روند خشکسالی در مناطق مرکزی و البرز ایران را یکی از سناریوهای غالب اقلیم ایران در دهه‌های آتی می‌دانند. در چنین شرایطی، نهادهای حاکمیتی و سیاست‌گذار، ناگزیرند به‌سوی مدل‌های توسعه سازگار با اقلیم خشک و کم‌آب حرکت کنند و الگوهای سنتی بهره‌برداری از منابع آب، به‌ویژه در بخش کشاورزی، بازطراحی شود.

شرایط اقلیمی استان البرز در سال‌های اخیر نشان از ورود این منطقه به مرحله‌ای جدید و پیچیده از بحران آب دارد. ثبت نخستین دوره خشکسالی پنج‌ساله و تکرار دوره‌های چهارساله خشکسالی در کرج، نه پدیده‌هایی موقتی، بلکه هشدارهایی جدی درباره تغییر بنیادین در الگوهای اقلیمی کشور هستند. با توجه به شدت و تداوم خشکسالی، ضروری است نهادهای مسئول در سطح ملی و استانی، نسبت به بازنگری در برنامه‌های توسعه فضایی، مدیریت منابع آب و سیاست‌های اقلیمی اقدام فوری و مبتنی بر داده‌های علمی اتخاذ کنند.