تندروهای آمریکا در تلاش، آیا مجلس ایران پاسخ می‌دهد؟

اخیراً سناتورهای جمهوری‌خواه آمریکایی، به‌ویژه لیندسی گراهام و تام کاتن، لایحه‌ای را معرفی کرده‌اند که هدف آن ممنوعیت مطلق غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران است. این لایحه به‌گونه‌ای طراحی شده که دولت دونالد ترامپ را از امضای هرگونه توافقی که به ایران اجازه غنی‌سازی حتی در سطح ۳.۷ درصد (سطحی که در توافق برجام مجاز بود) می‌دهد، بازدارد. 

به گزارش فرهیختگان، این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که رئیس‌جمهور آمریکا و وزیر امور خارجه‌اش، مارکو روبیو نیز مواضعی مشابه در راستای برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران مطرح کرده‌اند. این تحولات پس از اظهارات اولیه استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور غرب آسیا رخ داد که تلویحاً غنی‌سازی محدود ایران در چهارچوب برجام را به رسمیت شناخته بود، اما این موضع بعداً توسط روبیو و دیگر مقامات آمریکایی تصحیح و سخت‌گیرانه‌تر شد. این لایحه تلاشی برای محدود کردن انعطاف‌پذیری تیم مذاکره‌کننده آمریکا و وادار کردن ایران به تسلیم کامل است که می‌طلبد ایران نیز در مقابل آن راهبرد هماهنگی اتخاذ کند. 

فعال‌سازی ابزارهای داخلی برای چانه‌زنی

برای مقابله با فشارهای آمریکا، ایران باید ابزارهای داخلی خود را برای چانه‌زنی در مذاکرات فعال کند. مجلس ایران می‌تواند با تصویب قوانینی مشابه آنچه سناتورهای آمریکایی انجام می‌دهند، موضع ایران را تقویت کند. به‌عنوان مثال، مجلس می‌تواند قوانینی تصویب کند که در صورت‌عدم پایبندی طرف مقابل به تعهدات، ایران اقدامات متقابل مانند افزایش غنی‌سازی یا محدود کردن بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در پیش گیرد. با این حال، این نقش باید توسط نمایندگان معتدل مجلس پیش برده شود تا از اقدامات تند و غیرسازنده جلوگیری شود. ایران باید اهرم‌های فشار جدیدی ایجاد کند تا در مذاکرات دست بالا را داشته باشد. 

این اهرم‌ها نباید صرفاً به ایده‌هایی مانند خروج از NPT یا بستن تنگه هرمز محدود شود. در عوض، ایران باید ترکیبی از دیپلماسی فعال، تقویت توانمندی‌های داخلی (مانند پیشرفت در فناوری هسته‌ای)، و ایجاد اتحادهای منطقه‌ای را در پیش گیرد. برای دستیابی به یک توافق پایدار با آمریکا، ایران باید چندین اصل را در نظر بگیرد. هرگونه توافق باید شامل قوانین شفاف و قابل اجرا باشد که حقوق ایران تحت معاهده NPT، از جمله حق غنی‌سازی برای مقاصد صلح‌آمیز را به رسمیت بشناسد. ایران باید مکانیزم‌هایی برای تضمین اجرای تعهدات طرف مقابل، مانند لغو تحریم‌ها، در توافق بگنجاند. 

این مکانیزم‌ها می‌توانند شامل اقدامات متقابل خودکار در صورت نقض توافق توسط آمریکا باشند. برای تحقق این مطالبات اجماع داخلی ضروری است. این امر نیازمند همکاری نزدیک بین دولت، مجلس و دیگر نهادهای نظام است. 

تجربۀ خوب تصویب قانون اقدام راهبردی به کار گرفته شود

قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران، مصوب مجلس شورای اسلامی در آذرماه ۱۳۹۹، یکی از نمونه‌های برجسته ایفای نقش مؤثر مجلس در سیاست خارجی ایران است. این قانون در واکنش به بدعهدی‌های طرف‌های غربی، به‌ویژه خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ وعدم اجرای تعهدات توسط اروپا، تصویب شد. هدف اصلی این قانون، توقف اجرای یک‌جانبه تعهدات برجام توسط ایران و ایجاد اهرم فشار برای وادار کردن طرف‌های مقابل به لغو تحریم‌ها بود. 

این قانون با الزام دولت به کاهش تعهدات هسته‌ای، از جمله توقف اجرای پروتکل الحاقی و افزایش غنی‌سازی اورانیوم به ۲۰ درصد و بالاتر، پیام روشنی به غرب ارسال کرد مبنی‌براینکه خروج از برجام و تداوم تحریم‌ها بدون هزینه نخواهد بود. این اقدام، که پاسخی به نقش مخرب نهادهای قانون‌گذار آمریکایی مانند کنگره و سنا در تحمیل محدودیت‌های جدید علیه ایران بود، توانست تعادل را در مذاکرات احیای برجام به نفع ایران تغییر دهد. تصویب قانون اقدام راهبردی همچنین نشان‌دهنده ظرفیت مجلس ایران برای تقویت دیپلماسی کشور در برابر فشارهای خارجی بود. این قانون نشان داد که ایران نیز می‌تواند از ابزارهای قانونی برای ایجاد توازن در مذاکرات استفاده کند. 

قانون اقدام راهبردی نمونه‌ای موفق از نقش‌آفرینی مجلس در سیاست خارجی است که نه‌تنها اجرای یک‌جانبه برجام را متوقف کرد، بلکه به طرف‌های غربی نشان داد که ایران در برابر بدعهدی‌های بین‌المللی منفعل نخواهد ماند. چنین مدلی در ادامه مذاکرات غیرمستقیم با طرف آمریکایی که به مرور نقش کنگره و سنا نیز برای اثرگذاری در مذاکرات و اعمال فشار به ایران پررنگ می‌شود می‌تواند مؤثر واقع شده و دست تیم مذاکره‌کننده را پرکند.