وزارت جوانان دقیقا دارد چه کار می‌کند؟ / ۲۰ هزار دلار برای هر جوان، هدیه ایران به اقتصاد غرب و شرق ! / از هر ۵ جوان تقریباً یک نفر بیکار است!

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در ایران وزارتخانه‌ای به نام «وزارت ورزش و جوانان» وجود دارد که از همان روز اول تشکیلش، بیشتر از آنکه به عنوان یک نهاد سیاست‌گذار در حوزه جوانان شناخته شود، به بخش ورزشی‌اش مشهور بوده است. نام «جوانان» در تابلوی این وزارتخانه، بیشتر شبیه یک ضمیمه است تا محور اصلی فعالیت‌ها. امروز، با گذشت بیش از یک دهه از تأسیس این نهاد، هنوز مشخص نیست بخش جوانان آن چه برنامه و عملکردی برای بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و روانی نسل جوان کشور داشته است.

در حالی که دنیا در حال رقابت بر سر نگه داشتن و سرمایه‌گذاری روی جوانان خود است، ایران در عمل شاهد نوعی «فرار سرمایه انسانی» است؛ سرمایه‌ای که نه در قالب دلار و طلا، بلکه در قالب نیروی کار متخصص و خلاق از کشور خارج می‌شود.

وزارت ورزش و جوانان در ایران سال‌هاست که «جوانان» را در نام دارد، اما در عمل، خروجی مشخصی در بهبود شرایط زندگی، اشتغال و آینده این قشر ارائه نکرده است. وقتی به آمار رسمی خود دولت نگاه می‌کنیم، تصویر بسیار روشن است: جوانان، پرانرژی‌ترین و تحصیل‌کرده‌ترین بخش جمعیت، عملاً بیشترین سهم را از بیکاری، مهاجرت و ناامیدی دارند.

از هر ۵ جوان تقریباً یک نفر بیکار است

طبق گزارش رسمی مرکز آمار ایران، در بهار ۱۴۰۴ نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله ۱۹.۷ درصد است. این رقم یعنی از هر ۵ جوان فعال در بازار کار، تقریباً یک نفر بیکار است. حالا این را با نرخ بیکاری عمومی کشور که ۷.۳ درصد است مقایسه کنید: جوانان تقریباً ۲.۷ برابر بیشتر از کل جمعیت کشور در معرض بیکاری‌اند.

حتی اگر کمی خوش‌بین باشیم و بگوییم نرخ بیکاری این گروه سنی نسبت به سال قبل (بهار ۱۴۰۳) ۰.۳ درصد کاهش یافته، این کاهش به معنای واقعی پیشرفت نیست. کاهش ۰.۳ درصدی یعنی در مقیاس کل کشور، تنها چند هزار نفر از این جمعیت چند میلیونی توانسته‌اند وارد بازار کار شوندعددی که حتی نمی‌تواند جبران رشد سالانه جمعیت جوان جویای کار را بکند.

در گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ سال، نرخ بیکاری ۱۴.۵ درصد اعلام شده است. این گروه شامل بخش بزرگی از تحصیل‌کرده‌ها، نیروی کار ماهر و حتی کارگران نیمه‌ماهر می‌شود. باز هم مقایسه کنیم: این نرخ تقریباً دو برابر میانگین کل کشور است. به زبان ساده، اگر شما یک جوان در ایران باشید، شانس بیکار ماندنتان دو برابر یک فرد میانسال یا سالمند است حتی اگر هر دو در یک رشته تخصص داشته باشید.

حدود سه میلیون جوان آماده کار در ایران، در حال حاضر هیچ شغل پایداری ندارند

اگر جمعیت فعال ۱۵ تا ۲۴ ساله را حدود ۵ میلیون نفر در نظر بگیریم، نرخ بیکاری ۱۹.۷ درصد یعنی نزدیک به یک میلیون نفر بیکار در این گروه سنی. برای گروه ۱۸ تا ۳۵ سال، با فرض جمعیت فعال حدود ۱۵ میلیون نفر، نرخ بیکاری ۱۴.۵ درصد به معنای بیش از دو میلیون و صد هزار بیکار است.

این یعنی مجموعاً حدود سه میلیون جوان آماده کار در ایران، در حال حاضر هیچ شغل پایداری ندارند. این جمعیت، همان‌هایی هستند که یا در صف آزمون‌های مهاجرت‌اند، یا در مسیر تغییر رشته و مشاغل غیرمرتبط قرار گرفته‌اند، یا حتی به مشاغل کاذب و غیررسمی (بدون بیمه و امنیت شغلی) پناه برده‌اند.

تربیت یک فارغ‌التحصیل دانشگاهی برای دولت، حداقل ۲۰ هزار دلار هزینه مستقیم و غیرمستقیم دارد

هرچند آمار رسمی سالانه برای مهاجرت جوانان به تفکیک وجود ندارد، اما داده‌های غیررسمی و آمار ویزای کشورهای مقصد نشان می‌دهد که روند خروج جوانان تحصیل‌کرده ایرانی در دهه اخیر تقریباً دو برابر شده است.

طبق گزارش‌های بین‌المللی، ایران در فهرست کشورهایی با بالاترین «نرخ فرار مغزها» قرار دارد. برآوردها می‌گویند سالانه هزاران نفر از متخصصان، دانش‌آموختگان دانشگاهی و جوانان ماهر کشور را ترک می‌کنند. اگر حتی نیمی از این عدد را بگیریم، یعنی سالانه معادل یک دانشگاه بزرگ کشور خالی می‌شود.

از منظر اقتصادی، تربیت یک فارغ‌التحصیل دانشگاهی برای دولت، حداقل ۲۰ هزار دلار هزینه مستقیم و غیرمستقیم دارد. وقتی این افراد مهاجرت می‌کنند، این سرمایه‌گذاری به‌طور کامل به اقتصاد کشورهای مقصد منتقل می‌شود و این یعنی ضرری که در مقیاس ملی به میلیاردها دلار در سال می‌رسد.

چرا جوانان در تله بیکاری مانده‌اند؟

در ۱۰ سال گذشته، رشد اقتصادی ایران به‌طور میانگین کمتر از ۱ درصد بوده است. بازار کار عملاً توان جذب ورودی‌های جدید را ندارد.بیش از ۶۰ درصد فارغ‌التحصیلان رشته‌هایی خوانده‌اند که یا تقاضای داخلی ندارد یا اشباع شده است.سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای ایجاد شغل پایدار به دلیل تورم، نرخ ارز و قوانین متغیر ریسک بالایی دارد.

 وزارت ورزش و جوانان که باید در حوزه جوانان نقش راهبردی داشته باشد، عملاً در حوزه اشتغال هیچ اختیار یا ابتکار عمل یا گفتمان موثر و نتیجه بخشی با وزارتخانه های اجرایی ایجاد نکرده است و بیشتر به رویدادهای نمادین و فعالیت‌های پراکنده محدود شده است.

پنج سال آینده جوانان ایران؛ سه سناریو عددی

سناریوی خوش‌بینانه (در صورت اصلاحات ساختاری و سرمایه‌گذاری هدفمند)

فرض کنیم از سال ۱۴۰۵ سیاست‌های فعال‌سازی بازار کار و اصلاحات آموزشی آغاز شود:

نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله: کاهش از ۱۹.۷٪ به حدود ۱۲٪ تا سال ۱۴۰۹.

 جمعیت بیکار گروه ۱۸ تا ۳۵ سال: کاهش از حدود ۲.۱ میلیون به ۱.۲ میلیون نفر.

مهاجرت سالانه جوانان تحصیل‌کرده: کاهش به حدود ۸۰ هزار نفر در سال (با ایجاد فرصت‌های شغلی و جذابیت اقتصادی داخلی).

 سهم اشتغال جوانان از کل بازار کار: افزایش از حدود ۳۰٪ فعلی به ۴۰٪.

 اثر اقتصادی در این شرایط احتمالا  افزایش بهره‌وری نیروی کار، رشد اقتصادی پایدار حدود ۳٪ سالانه، و توقف روند خروج سرمایه انسانی خواهد بود.

 سناریوی میانه (ادامه روند فعلی بدون تغییر جدی)

اگر سیاست‌ها همین مسیر را ادامه دهند:

نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله: باقی ماندن در بازه ۱۸ تا ۲۰٪.

جمعیت بیکار گروه ۱۸ تا ۳۵ سال: افزایش جزئی به حدود ۲.۵ میلیون نفر.

مهاجرت سالانه جوانان تحصیل‌کرده: حدود ۱۵۰ هزار نفر در سال.

سهم اشتغال جوانان از کل بازار کار: ثابت ماندن در حدود ۳۰٪.

اثر اقتصادی این شرایط احتمالا  ادامه رکود نسبی، کمبود تدریجی نیروی متخصص و افزایش وابستگی به نیروی کار خارجی در برخی بخش‌ها خواهد بود.

سناریوی بدبینانه (تشدید بحران و بی‌عملی کامل)

اگر بحران‌ها تشدید شوند و هیچ برنامه کارآمدی اجرا نشود:

 نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله: افزایش به حدود ۲۳ تا ۲۵٪ تا سال ۱۴۰۹.

جمعیت بیکار گروه ۱۸ تا ۳۵ سال: رسیدن به حدود ۳ میلیون نفر.

مهاجرت سالانه جوانان تحصیل‌کرده: جهش به بیش از ۲۰۰ هزار نفر در سال (خروج گسترده نخبگان و متخصصان).

سهم اشتغال جوانان از کل بازار کار: کاهش به کمتر از ۲۵٪.

اثر اقتصادی این شرایط احتمالا افت محسوس بهره‌وری، کمبود نیروی کار ماهر، کاهش رشد اقتصادی به زیر صفر، و تشدید نارضایتی اجتماعی و سیاسی خواهد بود.

اعداد نشان می‌دهند که فاصله بین آینده‌ای که می‌تواند نسبتا موفق باشد و آینده‌ای که به بحران می‌انجامد، در ایران کمتر از پنج سال است. در سناریوی خوش‌بینانه، اصلاحات سریع می‌تواند نرخ بیکاری جوانان را تا یک‌سوم کاهش دهد. در سناریوی بدبینانه، بی‌عملی می‌تواند نرخ بیکاری را تا یک‌چهارم کل جمعیت جوان فعال برساند. تفاوت بین این دو آینده، فقط به «تصمیم‌های امروز» برمی‌گردد.