تلاش برای تدوین تعرفه رسمی؛ گامی برای رسمیت‌ بخشی به دیزاین در ساختار اقتصادی کشور

طراحی گرافیک به‌عنوان یکی از شاخه‌های دیزاین، نقشی کلیدی در تعریف هویت بصری، تولید معنا، و سامان‌دهی به فضاهای دیداری دارد. با این‌همه، در ایران، گرافیک همچنان بی‌ساختار، بی‌تعارف و بی‌جایگاه رسمی در نظام اقتصادی باقی مانده است.

در چنین بستری، تلاش اخیر انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران برای تدوین و تثبیت یک تعرفه جامع و قابل استناد را باید گامی مهم در مسیر رسمیت‌بخشی حرفه‌ای به گرافیک دیزاین دانست؛ تلاشی که نه‌فقط در حمایت از طراحان، بلکه در جهت شفاف‌سازی روابط اقتصادی میان طراح و سفارش‌دهنده اهمیت دارد.

عبور از گرافیک‌آرت به دیزاین؛ پایان یک سوءتفاهم تاریخی

یکی از نکات مغفول‌مانده در تحلیل‌های رایج درباره گرافیک در ایران، ابهام در درک جایگاه این حرفه در نظام‌های نوین شهری و توسعه‌یافتگی است. امروز دیگر از گرافیک با عنوان گرافیک آرت یا هنر گرافیک یاد نمی‌شود. گرافیک آرت، فعالیتی نیمه‌هنری بود که در آتلیه‌ی شخصی یک گرافیست یا آرتیست، به‌صورت انفرادی و گاه با نادیده‌انگاشتن نقش و حضور سفارش‌دهنده شکل می‌گرفت.

اما در دنیای امروز، گرافیک در بستر دیزاین تعریف می‌شود. دیزاین، زبانی مشترک برای حل مسئله در زندگی شهری‌ست؛ همان‌گونه که مد دیزاین، نور دیزاین، پارک‌دیزاین یا دیزاین مبلمان شهری به‌عنوان نیازهای زیرساختی شهروندی در جهان مدرن به‌رسمیت شناخته می‌شوند، گرافیک دیزاین نیز به‌مثابه ضرورتی ساختاری، بخشی از فرایند تولید معنا در جامعه‌ی دیداری ماست.

در همین چارچوب، تغییر نام اتحادیه جهانی طراحان گرافیک از «ایکوگرادا» به «ایکو-دیزاین» (Ico-D) نه فقط یک تغییر اداری، بلکه دگرگونی معرفتی در جایگاه گرافیک در نظام دیزاین جهانی بود. این تغییر، تأکید بر آن دارد که طراحی گرافیک دیگر نه یک هنر مستقل و خودبسنده، بلکه یکی از اجزای دیزاین جامع در خدمت روابط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی‌ست.

تعرفه: ضرورتی فراتر از عدد و رقم

در چنین شرایطی، تدوین یک تعرفه‌ی مشخص برای خدمات گرافیک دیزاین، فقط یک جدول قیمت نیست؛ بلکه تلاشی است برای قراردادن این حرفه در جایگاه واقعی خود در نظام تولید، مصرف و بازآفرینی معنا. سال‌هاست نبود تعرفه‌ی روشن، موجب بی‌ثباتی در روابط شغلی، قیمت‌گذاری سلیقه‌ای و آشفتگی در بازار کار طراحان شده است.

انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران با همراهی بخشی از طراحان پیشکسوت و جوان، کوشیده است تا سندی قابل اتکا تهیه کند که هم ارزش کار طراح را پاس بدارد و هم ابزار شفاف‌سازی مناسبات میان طراح و کارفرما باشد. این سند اگر با اراده جمعی و باور عمومی همراه شود، می‌تواند آغاز حرکتی مؤثر برای حضور رسمی دیزاین در نظام اقتصاد ایران باشد.

فقدان حمایت نهادی؛ مایوس‌کننده اما واقعی

اما این حرکت، بدون پشتیبانی نهادهای دولتی و عمومی، به تنهایی قادر به تغییر وضعیت نخواهد بود. در ایران، برخلاف کشورهای توسعه‌یافته، مایه‌های دولتی از حوزه گرافیک دیزاین در روزگار ما تقریباً هیچ است. نه وزارت فرهنگ، نه شهرداری‌ها و نه نهادهای اقتصادی، هیچ‌کدام جایگاه راهبردی دیزاین را به رسمیت نشناخته‌اند.

این خلأ سیاست‌گذاری، نه‌تنها موجب بی‌ثباتی در وضعیت شغلی طراحان شده، بلکه باعث شده بخش زیادی از توان حرفه‌ای آنان در سازوکارهای فردی و غیرنهادی هدر رود. چنین وضعیتی به‌ویژه برای نسل جوان، که مشتاق ورود به بازار رسمی، مشارکت ساختاری و فعالیت در قالب قراردادهای روشن هستند، نگران‌کننده است.

دیزاین، شریک توسعه است

آنچه امروز به نام دیزاین شناخته می‌شود، شریک توسعه است؛ نه زینت‌بخش آن. اگر قرار است جامعه‌ی ایرانی در زیست‌بوم شهری خود از گرافیک بهره بگیرد، چاره‌ای نیست جز آن‌که گرافیک دیزاین را به رسمیت بشناسد: در قوانین، در قراردادها، در آموزش، در شهرداری، در رسانه، و در اقتصاد.

در مقام یکی از اعضای هیئت مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، و در تماس دائم با طراحان جوان و حرفه‌ای، آن‌چه بیش از همه به چشم می‌آید، نیاز این نسل به ساختار است. این نسل، با وجود توانایی چشمگیر، در خلأ پشتیبانی و نبود ضمانت‌های شغلی، به آسانی از میدان خارج می‌شود یا وارد مسیرهای ناصحیح می‌گردد.

در این میان، تعرفه‌نامه‌ی رسمی انجمن می‌تواند نخستین سند برای بازسازی اعتماد میان طراح و جامعه باشد؛ سندی که طراح را به جایگاه شایسته‌اش بازگرداند و دیزاین را به بخشی رسمی از نظام اقتصادی کشور تبدیل کند.

حسین نوروزی