گزارش میدانی از وضعیت مدارس قم بعد از معمای مسمومیت های سریالی

به گزارش رکنا، «اصلا نیومده بودن که برن»! این را پیرمرد خوش‌صحبتی با لهجه قمی می‌گوید که مقابل هنرستان سیدحسن برقعی یک سوپرمارکت جمع‌وجور دارد. البته تأکید می‌کند که مدیر و معلم‌ها داخل مدرسه حضور دارند ولی خبری از بچه‌ها نیست. ساعت حوالی ۱۲:۳۰ است و در این ساعت باید صدای بچه‌هایی که تازه از مدرسه به خانه برمی‌گردند، محله باغ‌پنبه قم را پر کند؛ اما خبری از حضور پررنگ بچه‌ها روی سنگفرش این محله قدیمی نیست. این وضعیت در برخی از مدارس قم در این روزها جریان دارد. بعد از مسمومیت ‌های سریالی در مدارس دخترانه قم تقریبا بخشی از خانواده‌ها تصمیم گرفتند بچه‌های‌شان را به مدرسه نفرستند. پیش از مدرسه سیدحسن برقعی سری هم به مدرسه شاهد رضویه زدم. هر دو این مدارس در ۱۷ بهمن‌ماهی که گذشت با مسمومیت گسترده دانش‌آموزانشان مواجه شده بودند. در مدرسه شاهد رضویه هم خبری نبود. چراغ‌های مدرسه خاموش بود و چند ماشین جلوی آن پارک بود که برای معلم‌ها بود. حوالی ساعت ۱۲ آخرین معلم هم از مدرسه بیرون آمد و حتی یک دانش‌آموز هم حد فاصل ساعت ۱۱ تا ۱۲ از مدرسه خارج نشد. از معلمی که بیرون آمده بود پرسیدم بچه‌های کی تعطیل می‌شوند و در پاسخ گفت که تقریبا کسی به مدرسه نمی‌آید. اگرچه معلم‌ها وظیفه دارند در مدرسه حاضر باشند و به هر دانش‌آموزی که آمد درس بدهند. دانش‌آموزان هنرستان نور یزدانشهر قم هم که اولین‌بار مسمومیت در آنجا اتفاق افتاده، می‌گویند بعد از رخ‌دادن دومین مسمومیت پیاپی در این مدرسه در ۲۲ آذرماهی که گذشت، دیگر به مدرسه نرفته‌اند. به این ترتیب می‌توان گفت برخی مدارس دخترانه قم به‌صورت غیررسمی به حالت تعطیل و نیمه‌تعطیل درآمده‌اند. درعین‌حال یکی از معلم‌های مدارس دخترانه قم در گفت‌وگو با «شرق» گفت سیاست‌های آموزش و پرورش قم بر این قرار گرفته که به هر شکلی دانش‌آموزان را به مدارس بکشاند. او می‌گوید که به معلم‌ها تأکید شده حتی برای تدریس به یک دانش‌آموز هم باید سر کلاس درس حاضر باشند و به دانش‌آموزانی که حضوری به کلاس‌ها می‌آیند هم گفته شده جزوه‌هایشان را در اختیار دیگران قرار ندهند تا آنها هم به‌صورت حضوری در کلاس‌ها حاضر شوند.

کسی پاسخ نمی‌دهد

واقعیت این است که در قم پیداکردن کسی که بخواهد در‌این‌باره حرف بزند، خیلی سخت است. معلم‌ها و کادر مدارس دراین‌باره ملاحظات خاصی دارند و کسانی که در ارتباط مستقیم با این ماجرا هستند، واهمه دارند درباره آن سخن بگویند. همه کسانی که در این گزارش حاضر به صحبت با ما شده‌اند با گرفتن قول‌های چندباره درخصوص عدم افشای نام، محل کار یا تحصیل‌شان با ما مصاحبه کرده‌اند. اگر به‌صورت رسمی به مدارس مراجعه کنید با جمله‌ای مبهم به شما می‌گویند که تنها با داشتن نامه‌ای از آموزش و پرورش می‌توانید سؤال بپرسید که اصلا معلوم نیست چنین رویه و روالی واقعی است یا برساخته و برای از سر بازکردن بیان می‌شود. حتی وقتی به بیمارستان بهشتی قم مراجعه کردیم که در آن چند نفر از دانش‌آموزان بستری هستند هم کسی همراهی نکرد. آن‌چنان که کارمندان علوم پزشکی گفته‌اند، بنا بر نامه ‌شورای تأمین، امکان صحبت با خبرنگاران در این زمینه وجود ندارد. معلم یکی از مدارس دخترانه قم می‌گوید اگر در گروه‌های کاری پیامی انتقادی در این زمینه گذاشته شود، بلافاصله مسئولان مدرسه با ما تماس می‌گیرند که پیام را پاک کنیم. این در حالی است که نه ما می‌دانیم در مدارس واقعا چه خبر است و نه این اطمینان را داریم که اگر به مدارس برویم سالم برمی‌گردیم. در چنین شرایطی چه اصراری وجود دارد که خودمان و بچه‌های مردم را در معرض خطر قرار دهیم؟

واقعا نمی‌دانیم در قم چه خبر است؟

تا اینجای کار معلوم شده که علوم پزشکی قم پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای در پیداکردن واقعیت ماجرا نداشته است. عصر روز ۳۰ بهمن‌ اعلام شد علوم‌ پزشکی قم قرار است نتیجه نهایی آزمایش‌ها در‌خصوص منشأ مسمومیت دانش‌آموزان دختر را اعلام کند؛ اما تا اول اسفند خبری از این گزارش نشد تا نهایتا عصر روز گذشته مسئولان محلی اعلام کردند از آزمایش‌های صورت گرفته هیچ نتیجه‌ای کسب نکرده‌اند. این در حالی است که چهارشنبه گذشته وزیر بهداشت به قم سفر کرده بود و با دانش‌آموزان مسموم و بستری در بیمارستان بهشتی دیدار کرد و بعد از آن خبر رسید یک تیم پزشکی از تهران هم مشغول بررسی ماجراست. عصر روز یکشنبه ۳۰ بهمن خبری منتشر شد مبنی بر اینکه تا ساعاتی دیگر نتیجه کامل تیم تحقیقاتی وزارت بهداشت درباره مسمومیت‌های اخیر دانش‌آموزان قمی منتشر می‌شود. حالا چنان‌ که دکتر محبی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی قم اعلام کرده، بررسی‌های وزارت بهداشت از ماجرای مسمومیت‌های مدارس قم به نتیجه نرسیده است. محبی می‌گوید در این بررسی‌ها نمونه‌های مختلفی که لازم به بررسی بود، حتی لباس دانش‌آموزان و نمونه‌های محیطی، تنفسی و خونی مورد آزمایش قرار گرفت اما نتیجه‌ای حاصل نشد. حالا علوم پزشکی یک نمونه‌برداری جدید در این زمینه انجام داده تا ببیند از سری آزمایش‌های جدید می‌تواند به نتیجه‌ای برسد یا خیر.

این در حالی است که صورت‌مسئله در معرض دید همه قرار دارد. اخبار مسمومیت‌ها تقریبا روزانه منتشر می‌شود و در صورت بازبودن مدارس خبر مسمومیت هم ادامه دارد. مسئله‌ای که از ۹ آذرماه امسال از دبیرستان دخترانه‌ای در یزدانشهر قم شروع شد، در بهمن چنان شدتی گرفت که حالا دوره تکرارش به یک روز رسیده است. یکی از دخترانی که در جریان اتفاقات یک ماه اخیر دچار مسمومیت شده، می‌گوید که بعد از اولین هفته مدرسه یک هفته تعطیل بود. در اولین روز بازگشت به مدرسه بعد از این تعطیلی بار دیگر بچه‌ها دچار مسمومیت شدند و از آن تاریخ به بعد آموزش در مدرسه ما به‌صورت آنلاین برگزار می‌شود. او همچنین می‌گوید که شدت اولین حمله در مدرسه زیاد بود و بچه‌های زیادی در آن روز آسیب دیدند. از آنجایی که در اولین موج مسمومیت‌ها چندان توجهی به ماجرا نمی‌شد، خدمت‌رسانی مسئولان اورژانس خیلی ضعیف بود و مدام بچه‌ها را به مصرف مواد مخدر متهم می‌کردند درحالی‌که هر کسی که وضعیت بچه‌ها را آن روز می‌دید می‌فهمید که اصلا وضعیت بچه‌ها شباهتی به کسانی که ماده مخدری مصرف کرده‌اند، ندارد. او همچنین می‌گوید که یکی از بچه‌های مدرسه که در جریان مسمومیت اول دچار آسیب شده بود، هنوز با واکر رفت و آمد می‌کند و با گذشت بیش از یک ماه از این حادثه همچنان بهبود نیافته است.

احتمال عمدی بودن ماجرا تأیید شد

پنج روز بعد از آنکه وزیر اطلاعات در جلسه هیئت دولت گزارشی از ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان دختر در مدارس قم ارائه داد، دادستان کل کشور از احتمال عمدی‌بودن این ماجرا سخن گفت. محمدجعفر منتظری در نامه‌ای به دادستان عمومی و انقلاب قم نوشت که «اخبار واصله از یک جریان نگران‌کننده نوعی مسمومیت در بعضی از مراکز آموزشی قم نشان از احتمال اقدامات مجرمانه عمدی دارد که قابل توجه و پیگیری دقیق می‌باشد». از روزهای نخست شکل‌گرفتن این اتفاق و نشانه‌های تکرار‌شونده آن، برخی از اجرای ایده‌هایی مشابه ایده‌های طالبان توسط برخی افراد سخن گفتند. هدف قراردادن مدارس دخترانه و به حالت تعطیل و نیمه‌تعطیل درآوردن آن موجب شده بود در فضای غیررسمی برخی از احتمال فعالیت یک گروه تندرو که مخالف تحصیل دختران است، حرف بزنند. اگر در فضای مجازی هم جست‌وجو کنید، می‌بینید که بسیاری از گروهی حرف می‌زنند که در پیام‌رسان ایتا اعلام موجودیت کرده‌اند و مسئولیت کار را بر عهده گرفته‌اند. بااین‌حال با جست‌وجو در ایتا هیچ نشانی از این گروه پیدا نمی‌کنیم که یا به این معنی است که اساسا چنین گروهی وجود نداشته و این موضوع از اساس شایعه است یا در صورت وجودداشتن از سوی نهادهای نظارتی حذف شده است. بااین‌حال همه از شب‌نامه این گروه حرف می‌زنند که هیچ نسخه‌ای از آن درحال‌حاضر در فضای مجازی دیده نمی‌شود. همچنین صحبت‌های ما با دانش‌آموزان و معلم‌های حداقل هفت مدرسه‌ای که محل حادثه بوده‌اند، نشان می‌دهد هیچ‌گونه تهدیدی مبنی بر برعهده‌گرفتن مسئولیت این اتفاق از سوی گروهی صورت نگرفته است. بااین‌حال در روزهای گذشته یادداشت یک استاد دانشگاه الزهرا در این زمینه واکنش‌های زیادی را به همراه داشت. نفیسه مرادی، پژوهشگر مطالعات اسلامی و دانش‌پژوه دکترای علوم قرآن و حدیث، در یادداشتی که در رسانه‌‌های داخلی منتشر شد، نوشته بود‌: «تمرکز این وقایع بر مدارس دخترانه، ظن خرابکاری منبعث از دیدگاه‌های طالبانی را تقویت می‌کند».

در مقابل تا پیش از اینکه دادستان کل کشور احتمال عمدی‌بودن این حادثه را تأیید کند، تنها یک ‌بار مجتبی ذوالنوری درباره امنیتی‌بودن این حادثه سخن گفته بود. تلاش‌های بیش از دوهفته‌ای ما برای ارتباط با مجتبی ذوالنوری برای پی‌بردن به جزئیات بیشتر این ماجرا بی‌نتیجه بود. با این‌حال سایر مسئولان مربوطه تا پیش از این با اظهارنظرهای عجیب و غریبی، هم در حال پاک‌کردن صورت‌مسئله بودند و هم به خانواده‌ها فشار وارد می‌کردند که عصبانیت آنها را در پی داشت. برای نمونه یکی از مسئولان استان قم رخ‌دادن این حادثه را به استرس دانش‌آموزان نسبت داده بود و وزیر آموزش‌ و پرورش هم آن را بیشتر شایعه خوانده بود. یکی از معلم‌هایی که با او صحبت کردیم نیز معتقد بود اگرچه این اتفاق در میان بچه‌ها رخ داده است، اما بسیاری از دانش‌آموزان هم با تلقین یا از سر شوخی چنین اقداماتی انجام می‌دهند که برخی از متخلفان در مدارس تنبیه هم شده‌اند. در مقابل این ادعاها اما دانش‌آموزانی که با آنها صحبت کردیم، معتقدند اگر این یک شوخی از سوی دانش‌آموزان برای تعطیلی مدارس است، چرا در مدارس پسرانه پیگیری نمی‌شود و نمی‌شنویم که کسی در مدرسه پسرانه چنین اقدامی را برای تعطیلی مدرسه انجام داده است. همچنین دلیل مهم‌تر دیگری که دانش‌آموزان به آن اشاره می‌کنند، درگیرشدن معلم‌ها با این ماجراست. آنها می‌گویند اگر این فقط یک شوک یا استرس یا هیجان بی‌جا از سوی دانش‌آموزان است، چرا معلم‌ها درگیر ماجرا می‌شوند. یکی از دانش‌آموزانی که ۲۰ روز پیش در یکی از مدارس دخترانه مسموم شده و سه شب را هم در بیمارستان بستری بود، می‌گوید: اولا در ابتدا خیلی اصرار داشتند که بعد از چند ساعت بستری در بیمارستان، من را مرخص کنند تا در آمار نهایی مسمومیت‌ها قرار نگیرم. دیگر اینکه هنوز بعد از ۲۰ روز از ماجرا همچنان در پاهایم ضعف احساس می‌کنم و حرکت‌دادن پاهایم با مشکلاتی همراه است. او همچنین می‌گوید که دو نفر از دوستانش ۲۰ روز بعد از حادثه همچنان در بیمارستان بستری هستند.

سامان موحدی‌راد -- روزنامه شرق