چگونه شبکه‌های اجتماعی آرام‌آرام ذهن ما را تسخیر می‌کنند؟
رکنا: پژوهش‌ها نشان می‌دهد شبکه‌های اجتماعی با ایجاد وابستگی دوپامینی، کاهش تمرکز و عزت‌نفس، اختلال خواب و افزایش اضطراب می‌توانند بر مغز و سلامت روان اثرات جدی بگذارند.
به گزارش رکنا، نتایج بررسی‌های روانشناسی و علوم اعصاب نشان می‌دهد استفاده گسترده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند اثرات قابل توجهی بر ساختار و عملکرد مغز بگذارد؛ از سیستم پاداش و تمرکز گرفته تا عزت‌نفس و کیفیت خواب.
۱. اعتیاد به پاداش‌های فوری
مطابق پژوهش‌ها، دریافت لایک و کامنت در شبکه‌های اجتماعی موجب ترشح دوپامین، هورمون لذت و انگیزش، می‌شود. تکرار این چرخه «پاداش سریع»، مغز را شرطی کرده و نوعی وابستگی رفتاری مشابه بازی‌های آنلاین یا قمار ایجاد می‌کند. کاربران در نتیجه، به‌صورت ناخودآگاه تمایل بیشتری برای چک‌کردن مداوم نوتیفیکیشن‌ها پیدا می‌کنند.
۲. مقایسه اجتماعی و افت عزت‌نفس
روان‌شناسان هشدار می‌دهند مشاهده تصاویر زندگی به ظاهر بی‌نقص دیگران، افراد را وارد چرخه مقایسه ناخواسته می‌کند. این روند با کاهش عزت‌نفس، نارضایتی از ظاهر و احساس ناکافی بودن همراه است. حتی آگاهی از وجود فیلترها نیز مانع این تأثیرات منفی نمی‌شود.
۳. کاهش تمرکز و حافظه
پیمایش سریع میان پست‌ها و ویدئوهای کوتاه، مغز را عادت می‌دهد اطلاعات را سطحی پردازش کند. نتیجه این روند، کاهش توانایی تمرکز عمیق، دشواری در مطالعه طولانی‌مدت و تضعیف حافظه کاری عنوان شده است.
۴. روابط اجتماعی و احساس تعلق
کارشناسان معتقدند شبکه‌های اجتماعی دو اثر متضاد دارند؛ از یک‌سو حس ارتباط و تعلق ایجاد می‌کنند—به‌ویژه برای افراد تنها—اما از سوی دیگر ممکن است روابط واقعی را تضعیف کرده و منجر به سطحی شدن تعاملات انسانی شوند.
۵. پیامدهای روانی
افزایش اضطراب، افسردگی و «ترس از دست دادن» (FOMO) از پیامدهای استفاده بی‌رویه از شبکه‌های اجتماعی است. در مقابل، استفاده هدفمند و کنترل‌شده می‌تواند احساس رشد، یادگیری و رضایت روانی را تقویت کند.
۶. اختلال در خواب
نور آبی صفحه نمایش و تحریک ذهنی هنگام شب باعث کاهش ترشح ملاتونین می‌شود. این امر اختلال خواب، بی‌خوابی و خستگی روز بعد را به‌دنبال دارد.
۷. توصیه‌های روانشناسی برای استفاده سالم
کارشناسان پیشنهاد می‌کنند کاربران برای مدیریت بهتر، زمان استفاده را مشخص کنند، نوتیفیکیشن‌ها را خاموش کنند، صفحات آموزشی و مثبت را دنبال کنند و هر از گاهی «دیجیتال دیتاکس» انجام دهند.
به گفته متخصصان، شبکه‌های اجتماعی همچون «ابزار دو لبه» عمل می‌کنند؛ می‌توانند زمینه‌ساز رشد و یادگیری باشند یا به منبعی برای اضطراب و اعتیاد بدل شوند. شیوه استفاده، تعیین‌کننده‌ترین عامل در این میان است.
سمیه یقینی دانشجوی دکترا روانشناسی معاونت اجتماعی کلانتری 113 بازار
ارسال نظر