سرمایه‌گذاری عظیم چین در ایران / آینده اقتصاد چگونه تغییر می‌کند؟

روابط تجاری میان ایران و چین که سابقه‌ای بیش از سه هزار سال دارد، همچنان یکی از جنبه‌های کلیدی در منطقه اوراسیا به شمار می‌آید. در سال‌های اخیر و هم‌زمان با اجرای سیاست «نگاه به شرق» ایران و «برنامه همکاری جامع ایران و چین»، اهمیت این روابط بیش از پیش افزایش یافته است.

انجمن چینی‌های مقیم ایران که به تازگی فعالیت خود را در تهران آغاز کرده است، یکی از نهادهایی است که در راستای تسهیل ارتباطات مردمی، افزایش تعاملات تجاری و ارتقای شناخت متقابل میان دو کشور تلاش می‌کند تا مسیر برای همکاری‌های اقتصادی هموارتر شود.

حجم مبادلات تجاری میان ایران و چینانجمن چینی‌های مقیم ایران با پشتیبانی سفارت جمهوری خلق چین در ایران و همکاری انجمن‌های ایرانی مرتبط، پس از شش ماه برنامه‌ریزی در تاریخ ۲ ژانویه ۲۰۲۴ (۱۲ دی ۱۴۰۲) در تهران آغاز به کار کرد. این انجمن می‌کوشد تا به‌عنوان پلی میان مردم و تجار دو کشور، نقش پررنگی در همکاری‌های اقتصادی ایفا کند. اعضای این انجمن از میان مقامات و بازرگانان چینیِ ساکن ایران انتخاب شده‌اند.

بر طبق داده‌ها، در سال ۲۰۲۴ حجم کل تجارت میان ایران و چین به ۱۳٫۳۷۲ میلیارد دلار رسید. از این میزان، صادرات چین به ایران ۸٫۹۲۸ میلیارد دلار و واردات چین از ایران ۴٫۴۴۴ میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که در سال‌های گذشته، ارقام تجاری میان دو کشور بالاتر بوده است؛ برای مثال، در سال ۲۰۲۲ حجم تجارت دوجانبه ۱۶٫۲۸ میلیارد دلار بوده است.

هرچند در سال‌های گذشته چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران بوده، اما به‌طور کلی حجم کل مبادلات تجاری کاهش یافته است. به عنوان مقایسه‌ای جهانی، در سال ۲۰۲۴، حجم کل مبادلات تجاری چین رقم ۶۱۶۰ میلیارد دلار و مازاد تجاری آن نیز ۹۹۲ میلیارد دلار بوده است، در حالی که سهم ایران تنها ۰٫۲۱۸ درصد از تجارت جهانی چین را تشکیل می‌دهد.

حجم تجاری ایران و چین را می‌توان با تجارت چین با دیگر کشورها مقایسه کرد:

قزاقستان: ۴۳٫۸ میلیارد دلار

ترکیه: ۴۲٫۸ میلیارد دلار

عراق: ۵۴٫۲ میلیارد دلار

عربستان سعودی: ۱۰۷٫۵ میلیارد دلار

پاکستان: ۲۳ میلیارد دلار

ویتنام: ۲۶۰٫۶ میلیارد دلار

این در حالی است که جمعیت ویتنام تقریباً با ایران برابر است، اما حجم تجارت آن با چین حدود ۲۰ برابر بیشتر از ایران است.

اهمیت ایران در تجارت جهانیبا وسعت ۱٫۶۵ میلیون کیلومترمربع و جمعیتی حدود ۹۲ میلیون نفر، ایران با داشتن منابع غنی همچون نفت، گاز و معادن، موقعیتی مناسب برای گسترش تجارت با چین دارد. اگر دو کشور سیاست‌های مناسبی را در پیش گیرند، امکان افزایش تجارت دوجانبه تا بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار کاملاً وجود دارد.

چند دلیل برای این دیدگاه عبارت‌اند از:

۱. وجود منابع طبیعی غنی در ایران

۲. زیرساخت‌های صنعتی مناسب و پوشش کامل شاخه‌های صنعتی

۳. درصد بالای تحصیلات جوانان ایرانی که پشتوانه توسعه اقتصادی کشور است

۴. موقعیت ژئوپولیتیکی ایران در مرکز چندین منطقه از جمله دریای خزر، خلیج فارس و دریای عرب

ایران به دلیل تمدن کهن و روابط دیرینه با جهان، از دیرباز توانسته نظام‌های علمی، صنعتی و اقتصادی قدرتمند ایجاد کند. این ویژگی‌ها فرصت‌هایی عالی برای گسترش همکاری‌های تجاری، علمی و فرهنگی فراهم می‌کند. حتی اگر حجم تجارت دوجانبه ده برابر شود، تنها به نصف تجارت کنونی چین با ویتنام خواهد رسید، اما این رشد برای ایران دستاوردی بسیار ارزشمند خواهد بود.

با وجود سیاست‌های «نگاه به شرق ایران» و «برنامه همکاری جامع ایران و چین»، دیدگاه‌های سیاسی باید به پروژه‌هایی عملی و مشخص تبدیل شود. موانع عمده شامل شناخت ناکافی دو طرف از بازارهای یکدیگر و مشکلات در تسویه حساب مالی است. با ایجاد کارگروه‌های ویژه و استفاده از ارزهای ملی، این مشکلات احتمالاً قابل حل خواهند بود.

فرصت‌ها و چالش‌ها در همکاری تجاری ایران و چین

صنایع مختلف ایران نیاز به بازنگری جدی در زمینه به‌روزرسانی تجهیزات دارند. شرکت‌های چینی نه تنها از نظر فناوری پیشرفته‌اند، بلکه توانایی انطباق سریع با نیاز بازار ایران را نیز دارند. همچنین بسیاری از تولیدکنندگان چینی در زمینه‌هایی چون هوش مصنوعی و ارتباطات کوانتومی پیشرو هستند.

برداشت عمومی درباره کیفیت کالاهای چینی باید اصلاح شود. راه‌حل آن، معرفی برندهای معتبرتر و ایجاد یک نظام استانداردسازی گسترده است. همچنین اختلافات تجاری عمدتاً بر سر قراردادها و استانداردهای کیفی است. با ایجاد سازوکار میانجی‌گری مسائل تجاری، بسیاری از این چالش‌ها حل‌شدنی هستند.

نمایشگاه‌های تجاری و رویدادهای مشترک نقش مهمی در تقویت ارتباطات اقتصادی دارند. برگزاری نمایشگاه در سطح استانی با تمرکز بر نیازهای ایران می‌تواند زمینه‌ساز روابط هدفمندتر باشد.

اگرچه تحریم‌ها چالش‌هایی ایجاد کرده‌اند، اما فرصت‌های جدیدی نیز برای همکاری نمایان شده است. پیشنهاد می‌شود ایران بر جذب شرکت‌های خصوصی و دولتی استانی چین متمرکز شود.

نتیجه‌گیری

همکاری اقتصادی ایران و چین در صورت رفع موانع مدیریتی و تقویت سیاست‌های همگرا می‌تواند به نقطه‌ای قابل توجه برسد. همکاری میان بخش‌های خصوصی و دولتی دو کشور و سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد تجاری، نقطه قوتی برای تسریع توسعه خواهد بود.