جدیدترین سامانه پدافند موشکی ایران کابوس آمریکا و اسرائیل می شود

در هفته‌های اخیر نام « سامانه پدافند هوایی موشکی صیاد تاکتیکی » بارها به گوش خورده است (خصوصاً پس از نمایش ماکتی از آن در نمایشگاه امسال آرمیا در روسیه)، این سامانه به‌عنوان یکی از جدیدترین طراحی‌های صورت‌گرفته در صنایع هوافضای وزارت دفاع و با مشارکت نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، دارای چندین ویژگی جدید است که آن را به گزینه اصلی جایگزینی سامانه‌های فعلی عرصه دفاع هوایی کشور تبدیل می‌کند، در این گزارش به مشخصات و ویژگی‌های سامانه صیاد تاکتیکی پرداخته‌ایم.

سابقه سامانه‌های پدافند هوایی بومی

قدمت فعالیتهای نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در زمینه پدافند هوایی همچون حوزه موشکی زمین به زمین به چند دهه قبل بازمی‌گردد.

در دهه 1370 موشکهای دوش‌پرتاب ، موشک بُرد کوتاه «شهاب ثاقب» و بُرد متوسط «صیاد‌ـ‌1» محصولات حوزه پدافندی بودند. دوش‌پرتاب‌ها با جست‌وجوگر حرارتی نیازی به سامانه‌های جانبی نداشتند و شهاب ثاقب هم تحت سامانه «یازهراء» کنار سامانه راداری «اسکای گارد» به‌کار گرفته می‌شد.

طبق اطلاعات در دسترس، در صیاد‌ـ‌1 هم صرفاً «موشک» ساخت ایران بود و سایر اجزای سامانه خارجی بودند. صیادـ‌1 که در فروردین 1378 با موفقیت علیه هدف پرنده آزمایش شد، موشکی با طول حدود 11 متر، جرمی بالغ بر 2300 کیلوگرم و سرعت حدود 4 ماخ (4 برابر سرعت صوت) و برد 34 کیلومتر و ارتفاع پرواز 24 کیلومتر بود که به‌صورت تکی از روی پرتابگر ثابت شلیک می‌شد.

از آنجا که بررسی‌ها نشان می‌داد که 40 تا 50 درصد تهدیدات هوایی در آن مقطع، در برد متوسط دسته‌بندی می‌شوند، در دهه 1380 فعالیتها برای بومی‌سازی سامانه «هاوک» که آن هم در برد متوسط عمل می‌کرد، شدت گرفت.

قبل از آن، فعالیتهای مختلفی برای تعمیر و نگهداری و متحرک‌سازی آن در جهاد خودکفایی پدافند هوایی ارتش (نیروی هوایی وقت) انجام شده بود که شناخت بالایی از این سامانه ایجاد می‌کرد.

در فروردین 1388 موشک «شاهین» به‌عنوان نمونه بومی موشک سامانه هاوک اما با سامانه‌های الکترونیکی و جست‌وجوگر راداری پیشرفته و به‌روز ساخته شد.

اجزاء اصلی سامانه پدافند هوایی مرصاد

 یک سال بعد هم سامانه «مرصاد» به‌عنوان نمونه بومی سامانه هاوک مشتمل بر رادار کشف، رادار ردگیری و رادار جست‌وجوی ارتفاع پایین و سایر اجزاء کنترل و فرماندهی سامانه رونمایی شد که موشک شاهین را به‌کار می‌گرفت.

در شهریور سال 1390 هم موشک «شلمچه» با تغییراتی نسبت به شاهین به تولید رسید. این موشک‌ها امکان عملیات با سامانه هاوک را هم داشتند. موشک‌های شاهین و شلمچه بردی بین 40 تا 45 کیلومتر، ارتفاع هدف 14 تا 18 کیلومتر، طول بدنه حدود 5 متر و جرمی در حدود 637 کیلوگرم و سرعت کمتر از 3 ماخ داشتند.

جست‌وجوگر راداری موشک شلمچه

در ادامه، ضمن تولید سامانه مرصاد و تحویل آن به نیروی پدافند هوایی ارتش، کار ارتقاء و به‌روزرسانی آن هم به‌صورت مستمر ادامه پیدا کرد و از «مرصاد‌ـ‌2» با بهبود در برد رادار خصوصاً در برابر اهداف با سطح مقطع راداری کم رونمایی شد که تا امروز هم این روند ادامه داشته است و سامانه «مرصاد‌ـ‌21» هم ساخته شده است.

در این سیر تحول، «مرصاد‌ـ‌16» نقش شاخصی دارد که در آن تمام اجزاء سامانه به‌صورت کاملاً متحرک در آمده و موشکهای «شلمچه‌ـ‌2» که دارای طراحی بال متفاوتی هستند به‌خدمت گرفته شدند.

 شلیک موشک شلمچه‌ـ‌2 از پرتابگر سامانه مرصاد‌‌ ـ‌16

این موشک‌ها به‌واسطه دهانه بال کمتر، قابلیت شلیک از محفظه (کنیستر) را پیدا کرده‌اند. گفته می‌شود که سامانه مرصاد امکان استفاده از رادارهای آرایه فازی پیشرفته «حافظ» و گونه‌ای از «نجم‌ـ‌804» را هم دارد که می‌تواند جایگزین تمام رادارهای آن شود و در نتیجه، سامانه در کمترین حالت ممکن به یک خودروی رادار و یک خودروی پرتابگر موشک تقلیل یافته است که چابکی فراوانی به آن می‌دهد، البته امکان متصل شدن به چندین پرتابگر برای هر رادار ممکن است.

 ورود به عرصه سامانه‌های مدرن با 15 خرداد

در خرداد ماه سال 1398، سامانه سلاح پدافند هوایی موشکی «15 خرداد» رونمایی شد که در ادامه سیر تکاملی استفاده از موشک‌های صیاد 2 و 3 به تولید رسید.

این دو موشک در ابتدا تحت سامانه «تلاش» با سامانه سلاح روسی «اس‌ـ‌200» مورد استفاده قرار می‌گرفتند که قابلیت درگیری با یک تا دو هدف را به آنها می‌داد.

این موشک‌ها بعداً از سامانه اس‌ـ‌200 استقلال پیدا کردند و در نهایت در قالب سامانه 15 خرداد به یک سامانه جدید با قابلیت‌های بسیار بیشتر ملحق شدند.

صیاد 2 و 3 موشک‌هایی با طول 6.1 متر، قطر بدنه 40 سانتی‌متر، جرم حدود 1000 کیلوگرم و بردهای به‌ترتیب 75 و 120 کیلومتر هستند که اولی در سال 1392 و دومی در سال 1396 به بهره‌برداری رسیدند.

این موشک‌ها دارای سوخت جامد پیشرفته‌اند و هر دو قابلیت انهدام اهداف در ارتفاع 27 کیلومتر را دارند و از پرتابگر متحرک دارای محفظه (کنیستر) پرتاب می‌شوند.

سامانه 15 خرداد شامل رادار نجم‌ـ‌804 و پرتابگر موشکهای صیاد‌ـ‌3

اما در سامانه 15 خرداد به‌واسطه گونه پیشرفته رادار بومی آرایه فازی نجم‌ـ‌804، قابلیت درگیری همزمان با 6 هدف شامل اهداف آیرودینامیک مانند هواپیما و بالگرد و پهپاد و موشک و نیز برخی انواع موشک‌های بالستیک ایجاد شده است.

این سامانه قابلیت کشف اهداف معمولی را در برد بیش از 150کیلومتری و اهداف پنهانکار را در برد 85کیلومتری دارد. به‌واسطه طراحی پیشرفته سامانه، امکان آماده عملیات شدن از حالت حرکت یا خارج شدن عملیات و حاضربه‌راه شدن آن در زمان حدود 5 دقیقه ممکن است.

سامانه 15 خرداد همچون نسل‌های جدید مرصاد در کمترین اجزاء شامل یک رادار نجم و یک پرتابگر 4تایی موشک است اما قابلیت افزوده شدن یک رادار جست‌وجوی اولیه هم ضمن امکان اتصال به شبکه یکپارچه پدافند هوایی برای آن ایجاد شده است. سامانه 15 خرداد با مجهز شدن به رادار پسیو (غیرفعال) جوشن به قابلیت جدید دیگری دست پیدا کرد. این سامانه در رزمایش‌های سالهای اخیر مورد استفاده قرار گرفته است.

 رادار جوشن که کنار موشکهای صیاد‌ـ‌3 به‌کار گرفته شده است

تجربه گرانبهایی با توسعه سامانه «باور373» به دست آمد که شامل تشکیل دفتر طراحی مشترک بین سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و نیروی پدافند هوایی ارتش برای اجرای هرچه دقیق‌تر و صحیح‌تر فرایند تحقیق و طراحی و ساخت و آزمایش سامانه باور بود و بار دیگر برای توسعه یک سامانه میان‌برد با مفاهیم منطبق بر نیازهای صحنه نبردهای مدرن به‌کار گرفته شد.

حاصل کار در قدم اول، سامانه‌ای بود که بازخوردهای مختلف آن چه از نظر تعداد نفرات کاربر، سرعت عمل در جابه‌جایی و قابلیت‌های نرم‌افزاری با نیاز نیروی پدافند هوایی کمی فاصله داشت، در نتیجه گام‌های تکاملی بر اساس موارد مدنظر خصوصاً سرعت عمل و قدرت تحرک و واکنش سریع تعریف شد تا سامانه اصلاح‌شده بتواند خیلی سریع در محل مورد نیاز عملیات مستقر و آماده فاز درگیری شود یا هرچه سریع‌تر و در کوتاه‌ترین زمان ممکن بعد از شلیک موشک بتواند جمع‌آوری و به موقعیت جدید منتقل شود.

همچنین با دستاوردهای جدید حوزه نرم‌افزار و الکترونیک و پردازش سیگنال و بهبود کشف اهداف، ارتقاءهایی به دست آمد و در نهایت حاصل تبدیل به سامانه‌ای با نام «صیاد تاکتیکی» شد.

موشک صیاد‌ـ‌3 جدید مشاهده‌شده همراه صیاد تاکتیکی

کنار این سامانه، موشکی شبیه به «صیاد‌ـ‌3» دیده می‌شد که تفاوت‌هایی در شکل و موقعیت بال‌های میانی و بالک‌های کنترلی آن قابل تشخیص بود، همچنین یک موشک کوچک و کوتاه‌برد که هیچ اطلاعاتی از آن و حتی مرتبط بودن آن با صیاد تاکتیکی هم منتشر نشد.

همین سامانه در رزمایش پدافند هوایی «مدافعان آسمان ولایت 1401» در اسفند ماه هم حاضر شد و تصاویر خروج آن از تونل‌های زیرزمینی پدافند هوایی کنار سایر سامانه‌ها ارائه شد.

 حضور صیاد تاکتیکی با رادار جدید شبیه به جوشن در رژه روز ارتش در سال 1402

کنار این جزء اصلی سامانه، پرتابگرهای متحرک بدون رادار اما حامل 6 موشک عمودپرتاب قابل اتصال به سامانه هستند. معاون تحقیقات صنعتی وزارت دفاع در گفتگوی اختصاصی با تسنیم اشاره‌ای هم به یک قابلیت خاص سامانه صیاد تاکتیکی داشت.

وی ضمن تصریح برد کشف هدف 180کیلومتری و قابلیت درگیری 24 هدف امکان درگیری این سامانه را 6 تا 12 هدف بسته به نوع برنامه‌ریزی آن اعلام کرد، در نتیجه در صورت محقق شدن قابلیت درگیری با 12 هدف که طبعاً نیازمند اتصال دست‌کم 2 پرتابگر 6تایی به تلار سامانه است می‌توان گفت توانایی این سامانه دوبرابر سامانه 15 خرداد و بالاتر از تمامی سامانه‌های برد متوسط دیگر مانند سوم خرداد در حوزه حجم درگیری همزمان خواهد بود.

منبع : تسنیم