ترکیه و اسرائیل: چرا این دشمنی ناگهان اوج گرفت؟

آسلی آیدین تاش باش کارشناس ارشد مسائل بین الملل شورای روابط خارجی آمریکا

به گزارش فرارو به نقل از روزنامه فایننشال تایمز، جنگ دوازده‌روزه ایران و اسرائیل، توازن قدرت را در خاورمیانه به‌کلی دگرگون کرده است. اکنون با اسرائیلی طرف هستیم که بی‌پروا در پی گسترش مرزهای نفوذ خود است؛ اما شاید مهم‌ترین و در عین حال پرمخاطره‌ترین پیامد این بحران، نه صرفاً کشمکش تهران و تل‌آویو، بلکه شکل‌گیری رقابت آشکار و بی‌سابقه میان ترکیه و اسرائیل باشد؛ چالشی که می‌تواند ژئوپلیتیک منطقه را تا سال‌ها متلاطم و غیرقابل پیش‌بینی کند.

از متحد استراتژیک تا دشمن اصلی؛ چرخش خطرناک ترکیه علیه اسرائیل

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، در نشست اخیر سازمان همکاری اسلامی با لحنی بی‌سابقه اعلام کرد: «مسئله اصلی ما نه فلسطین است، نه لبنان، نه سوریه، نه یمن و نه حتی ایران؛ تنها مشکل، اسرائیل است.» این اظهارات به‌وضوح حکایت از چرخش راهبردی آنکارا در قبال اسرائیل دارد؛ کشوری که روزگاری شریک استراتژیک ترکیه به حساب می‌آمد، سپس جایگاه رقیب منطقه‌ای را به خود گرفت و حالا به صراحت در جایگاه دشمن شماره یک ترکیه قرار گرفته است.

اقتدار روزافزون اسرائیل و تلاش این کشور برای تحکیم جایگاه هژمونیک خود در خاورمیانه، دقیقاً همان سناریویی است که رجب طیب اردوغان سال‌ها نگران وقوع آن بود. حتی دولت باغچلی، متحد سرسخت و نزدیک اردوغان، اخیراً اسرائیل را متهم کرده که هدفش «محاصره آناتولی» و بی‌ثبات‌سازی ترکیه است؛ اتهامی که تا همین چندی پیش تنها در حاشیه رسانه‌ها مطرح می‌شد، اما حالا به گفتمان غالب سیاستمداران و رسانه‌های اصلی ترکیه تبدیل شده است.

در سوی دیگر، اسرائیلی‌ها نیز با نگاهی مشکوک و نگران به تحرکات ترکیه می‌نگرند. برخی نهادهای امنیتی اسرائیل، اکنون رشد نفوذ آنکارا را تهدیدی راهبردی و حتی جدی‌تر از ایران ارزیابی می‌کنند. حمایت آشکار اردوغان از حماس، واکنش تند تل‌آویو را در پی داشته و باعث شده اسرائیل هرچه بیشتر به همکاری با کردهای سوریه روی آورد؛ گروهی که همواره از دید آنکارا یک خطر امنیتی بزرگ به حساب می‌آمده‌اند. در این فضای آکنده از تنش و بی‌اعتمادی، تقابل احتمالی دو ارتش قدرتمند و البته هر دو متحد آمریکا، می‌تواند نظم شکننده خاورمیانه را بیش از همیشه تا مرز فروپاشی پیش ببرد.

ترامپ در میانه میدان؛ آیا آمریکا می‌تواند دو متحد خود را آشتی دهد؟

این رقابت جدید، ریشه‌هایی عمیق در ایدئولوژی و منافع ژئوپلیتیک دو کشور دارد. دولت رجب طیب اردوغان با ترکیبی از اسلام‌گرایی سنی پوپولیستی و ملی‌گرایی ترک، مسیر جاه‌طلبانه «قرن ترکیه» را دنبال می‌کند و سودای تبدیل آنکارا به قدرتی فرامنطقه‌ای را در سر می‌پروراند. در سوی مقابل، ائتلاف راست‌گرای افراطی اسرائیل به دنبال تحقق یک آرمان ایدئولوژیک برای سرزمین یهود است و به دنبال سلطه نظامی بر لبنان، غزه و سوریه است. همین شکاف بنیادین در رویکرد و جهان‌بینی دو طرف، عملاً راه را بر هر نوع سازش و مصالحه بسته است.

امروز سوریه به مهم‌ترین میدان رقابت قدرت میان ترکیه و اسرائیل تبدیل شده است. پس از سقوط نظام بشار اسد در اواخر سال ۲۰۲۴، هر دو کشور با تمام ظرفیت به‌دنبال شکل‌دهی آینده سوریه به نفع خود هستند. ترکیه با تکیه بر گروه‌های هم‌پیمانش که حالا زمام امور را در دمشق در دست گرفته‌اند، نفوذ خود را به طور قابل توجهی در خاک سوریه گسترش داده و برای ایجاد حکومتی متمرکز و وفادار به منافع آنکارا تلاش می‌کند. استقرار نیروهای نظامی ترکیه در شمال سوریه و برنامه‌ریزی برای تقویت حضور اقتصادی و نظامی در دیگر نقاط این کشور، بخش مهمی از همین راهبرد جاه‌طلبانه به شمار می‌رود.

در نقطه مقابل، اسرائیل با افزایش حملات هوایی، از خودمختاری کردها و دروزی‌ها در سوریه حمایت می‌کند؛ زیرا به نیروهای جدید و عمدتاً جهادی که قدرت را در دمشق به دست گرفته‌اند، بی‌اعتماد و نگران است. نقطه اوج این تقابل، زمانی رقم خورد که اسرائیل موضعی را که قرار بود به پایگاه نظامی ترکیه تبدیل شود، هدف قرار داد. اکنون اگرچه میان تل‌آویو و آنکارا یک کانال ارتباطی نظامی برای جلوگیری از تنش‌های مستقیم فعال است، اما هرگونه گفت‌وگوی سیاسی و دیپلماتیک بین دو کشور عملاً متوقف شده است.

در این فضای پرتنش، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، که با هر دو رهبر یعنی نتانیاهو و اردوغان ارتباطی نزدیک و شخصی دارد، ناچار است بخش بزرگی از اعتبار سیاسی خود را صرف مهار این رقابت خطرناک کند. اگرچه پایان احتمالی جنگ غزه می‌تواند تا حدی از دغدغه‌های ترکیه بکاهد، اما باید پذیرفت که رقیبی سرسخت همچون اسرائیل، به این سادگی میدان را خالی نمی‌کند.

سال‌هاست که واشنگتن، ترکیه و اسرائیل را به عنوان دو متحد راهبردی و ستون‌های ثبات خاورمیانه می‌شناخت؛ حال آنکه امروز همین دو پایه، رو در روی یکدیگر ایستاده‌اند. آمریکا و شرکای غربی باید با این واقعیت کنار بیایند که اصلی‌ترین تهدید برای آینده منطقه، نه از سوی دشمنان دیرینه، بلکه از دل رقابت آشکار میان دو متحد قدیمی‌شان سر برآورده است.