تکرار تاریخ / جنگ روسیه با اوکراین انتقال غلات را متوقف کرده است

به گزارش رکنا، پس از شکست نیروی دریایی قوای متفقین به فرماندهی وینستون چرچیل در فوریه ۱۹۱۵ و ناکامی نیروی زمینی پس از ۸ ماه جنگ و ۲۵۰ هزار کشته، در نهایت عملیات متوقف شد. شکستی که آینده نظامی چرچیل را نابود کرد و پس از ۸ سال ترکیه امروز را توسط مصطفی کمال از فرماندهان جنگ گالیپولی پایه ریزی کرد.

پس از یک قرن غرب دوباره به دنبال آن است که غلات اوکراین را به بازار جهانی برساند. اگر اقدام اساسی صورت نگیرد بزودی اوضاع  وخیم تر خواهد شد. علیرغم اینکه اوکراین بیشتر محصول سال قبل خود را صادر کرد ولی باز هم سیلوهای غلات عمدتاً پر هستند و جایی برای ذخیره کردن محصول امسال نیست. می توان گفت اهمیت باز کردن بندر اُدسا کمتر از رساندن تجهیزات نظامی به اوکراین برای جنگیدن با نیروهای روسیه نیست.

تا قبل از آغاز حمله نظامی، روسیه و اوکراین روی هم ۲۸% تجارت گندم، ۲۹% جو، ۱۵% ذرت و ۷۵ % روغن آفتابگردان جهان را در اختیار داشتند. برخی کشورها از جمله لبنان و تونس نیمی از غلات خود را از طریق روسیه و اوکراین وارد می کردند. رقمی که در مصر برابر دوسوم است. در شرایطی که ۲۵۰ میلیون نفر از جهانیان در آستانه گرسنگی قرار دارند، صادرات غلات اوکراین برای سیر کردن شکم ۴۰۰ میلیون نفر کافی بود.

قیمت گندم در بازار جهانی از ابتدای سال میلادی جاری ۵۳% افزایش یافته و پس از اینکه دولت هند، دومین تولیدکننده گندم جهان، اعلام کرد به دلیل موج گرما صادرات این محصول را متوقف کرده است، ۶% دیگر بالا رفت. حتی قبل از لشکرکشی روسیه به اوکراین، برنامه جهانی غذاWFP  پیش بینی کرده بود که ۲۰۲۲ سال بسیار بدی خواهد بود. تولید گندم چین، بزرگترین تولید کننده جهان، به دلیل بارش باران و تاخیر در کاشت به پایین ترین مقدار خواهد رسید. کشورهای منطقه شاخ آفریقا با شدیدترین خشکسالی در ۴ دهه اخیر دست و پنجه نرم می کنند. به دوران تغییرات اقلیمی خوش آمدید!

کمبود غذا جمعیت فقیر جهان را در معرض خطر گرسنگی و مرگ قرار خواهد داد. ۲۵% درامد خانوار در کشورهای در حال توسعه و ۴۰% در صحرای آفریقا صرف غذا می شود. مردم مصر ۳۰% کالری مورد نیاز خود را از طریق نان تامین می کنند.

با کاهش قابل توجه امنیت غذایی، ۲۳ کشور جهان محدودیت های جدی برای صادرات محصولات غذایی ایجاد کرده و۲۰% از تجارت کود شیمیایی متوقف شده است. در صورت تداوم این روند قحطی در برخی نقاط جهان قطعی خواهد بود. در چنین شرایطی۱۳% از گندم جهان صرف تهیه خوراک دام می شود و تنها در سال ۲۰۲۱ چین ۲۸ میلیون تن ذرت یعنی بیشتر از صادرات اوکراین برای خوراک خوک وارد کرده است.

اما مشکل کجاست؟ جنگ روسیه با اوکراین انتقال غلات را متوقف کرده است. اوکراین برای جلوگیری از حمله نیروی دریایی روسیه آبهای اطراف بزرگترین بندر خود را مین گذاری کرده و ناوهای جنگی روسیه با محاصره بندر اُدسا اجازه ورود و خروج هیچ کشتی را نمی دهند. حدود ۲۵ میلیون تن ذرت و گندم برابر مصرف همه کشورهای توسعه نیافته جهان در سال، بر زمین مانده و قابل انتقال نیست.

در حال حاضر اتحادیه اروپا به دنبال آن است که غلات اوکراین را از طریق جاده و راه آهن به بنادر رومانی یا حوزه بالکان برساند. ولی در بهترین حالت تنها ۲۰% صادرات از این طریق قابل انتقال است و کماکان تجارت دریایی تنها راه رساندن محصولات کشاورزی اوکراین به سایر نقاط جهان است. اما چگونه؟ برخی به دنبال آنند که نیروی دریایی کشورهای غربی کشتی های تجاری ورودی و خروجی به بندر اُدسا و سایر بنادر را اسکورت کند. روش مشابه اسکورت تانکرهای نفتی به بیرون خلیج فارس در دوران جنگ ایران و عراق. اما فرمانده سابق ناتو در مدیترانه می گوید این بار ماجرا فرق می کند. روسیه قدرتی بزرگ و از تسلیحات هسته ای برخوردار است و ریسک چنین عملیاتی بسیار بالاست. وی ادامه می دهد، جنگ نفتکشها در جنگ ایران-عراق هم تجربه موفقیت آمیزی نبود. چون برخی ناوهای جنگی نیروی دریایی آمریکا مورد اصابت قرار گرفته و هواپیمای مسافری ایران با شلیک ناو وینسنت سرنگون شد. لذا راه انداختن اسکورت نظامی برای کشتی های تجاری در دریای سیاه با چالش های نظامی، حقوقی و سیاسی مواجه خواهد بود.

در حال حاضر هم اوکراین و هم روسیه بخش بزرگی از آبهای نزدیک به اوکراین در دریای سیاه را مین گذاری کرده و ۸۰ کشتی تجاری خارجی گیر افتاده اند. اما مین گذاری نسبتاً ساده ولی جمع آوری ان بسیار دشوار است. اوکراین قابلیت مین روبی تمام منطقه و ایجاد مسیر امن دریایی را ندارد و به قول یک دیپلمات غربی مشکل اینجاست که اگر مینها برای فراهم آوردن امکان خروج غلات اوکراین جمع آوری شوند راه برای حمله روسها و تصرف اُدسا نیز باز می شود. در هر حال رئیس جمهور اوکراین در سفر برخی نمایندگان مجلس آمریکا به این کشور گفته است که در صورت تامین موشک، اوکراین قادر خواهد بود عملیات مین روبی را آغاز کند. از طرفی محافظت از کشتی های تجاری در دریای سیاه نیاز به حضور گسترده نیروهای ناتو دارد و این در تناقض با توافق مونترو سال ۱۹۳۶ است که حضور کشتی های نظامی در آبهای ترکیه را محدود می کند. ترکیه با اعمال بند ۱۹ این توافق اقدام به محدود کردن حضور نیروهای نظامی سایر کشورها در دریای سیاه کرده است.

برخی محتاطانه امیدوارند فشارهای بین المللی به ویژه از طرف کشورهای غیر غربی باعث شود پوتین راهی برای عبور کشتی های تجاری از جنوب اوکراین باز کند. دبیر کل سازمان ملل پیشنهاد داده است که روسیه اجازه انتقال غلات از اوکراین را بدهد و در مقابل غرب تا حدودی محدودیت های صادرات کود شیمیایی از روسیه و بلا روس را کاهش دهد. اما بسیاری بر این عقیده اند که در پی عدم کامیابی نیروهای روسیه در اوکراین، ولادیمیر پوتین عزم خود را جزم کرده تا با اعمال فشار اقتصادی، اوکراین را به زانو درآورد. کارشناسان غربی بر این عقیده اند که بازگشایی بنادر اوکراین ۶ ماه زمان خواهد برد و یک دیپلمات اوکراینی با صراحت تمام گفته است که اسکورت کشتی های تجاری چه فایده ای دارد وقتی کشتی های نظامی حاضر نیستند شلیک کنند. تنها راه برای ما شکست روسیه است.

به نظر می رسد عملی ترین راه مذاکره برای رسیدن به توافقی سه جانبه است. توافقی که بر مبنای ان اوکراین مینها را جمع کند، روسیه اجازه عبور کشتی های تجاری از بنادر اوکراین در دریای سیاه را بدهد و ترکیه امکان عبور کشتی ها از تنگه بسفر را فراهم کند.

مسئولیت سیر کردن شکم گرسنگان جهان به دوش همه جهانیان است و نمی توان به تماشا نشست.       

دکتر هاشم اورعی، استاد دانشگاه صنعتی شریف

منبع: روزنامه جهان اقتصاد