ششمین سال خشکسالی برای مردم / مسئولان در خواب باران !

به گزارش رکنا، در حالی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، از شهروندان تهرانی خواسته است تا با صرفه‌جویی 20 درصدی در مصرف آب، به عبور از ششمین سال خشکسالی پیاپی کمک کنند، پرسش اساسی اینجاست که نقش دولت، وزارت نیرو و شرکت‌های آب و فاضلاب در مدیریت کلان منابع آب چیست؟

تهران وارد ششمین سال پیاپی خشکسالی شده و طبق آمار رسمی، میزان بارش‌ها در مقایسه با میانگین بلندمدت صد درصد کاهش یافته است اما در کنار دعوت‌های مکرر به صرفه‌جویی خانگی، بسیاری از کارشناسان این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا بحران آب کشور تنها با کم‌مصرفی مردم حل خواهد شد؟

آیا دولت و نهادهای مسئول، سهم خود را در مدیریت منابع، بازسازی شبکه‌های فرسوده، بهبود بهره‌وری کشاورزی و استفاده از فناوری‌های نوین ایفا کرده‌اند و اگر اقداماتی در این خصوص انجام شده است، این نهادها و سازمان ها اقدامات انجام شده را به صورت شفاف و دقیق منتشر کنند.

وزارت نیرو و شرکت آبفای کشور و استان تهران در سالهای اخیر درخصوص هدررفت آب در شبکه های فرسوده  توزیع آب چه اقداماتی انجام داده اند و چقدر از هدررفت آب جلوگیری کرده اند؟

وزارت نیرو و شرکت آبفای کشور و استان تهران به طور دقیق اعلام کنند که درخصوص اصلاح زیرساخت‌ها، بازچرخانی آب و مدیریت منابع چه کرده اند؟

سهم مردم در برابر ساختارهای ناکارآمد

طبق آمارهای رسمی، بخش خانگی کمتر از 10 درصد از کل آب مصرفی کشور را به خود اختصاص می‌دهد؛ در حالی‌که بیش از 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که هنوز در بسیاری از مناطق، روش‌های سنتی و غیربهینه آبیاری در آن رایج است.

با این وجود، تمرکز اصلی سیاست‌های وزارت نیرو و شرکت‌های آب و فاضلاب تهران و حتی استان های دیگر که شرایط بحران آبی دارند، همچنان بر تغییر الگوی مصرف خانوارهاست؛ در حالی‌که اصلی‌ترین محل هدررفت آب در شبکه‌های فرسوده شهری و سیستم سنتی آبیاری است.

برآوردها نشان می‌دهد که بین 25 تا 30 درصد از آب شرب در شبکه توزیع شهری تهران به دلیل نشت لوله‌ها و فرسودگی تاسیسات از بین می‌رود؛ عددی که اگر به نصف کاهش یابد، می‌تواند معادل چندین سد بزرگ کشور، ذخیره آب به همراه داشته باشد.

تجربه جهانی؛ وقتی دولت‌ها مسئولیت را می‌پذیرند

در کشورهای درگیر با بحران آب، مدیریت منابع صرفاً بر دوش مردم نیست. تجربه جهانی نشان می‌دهد دولت‌ها و نهادهای حاکمیتی با اجرای سیاست‌های کلان و فناورانه، نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ منابع آبی دارند:

برخی کشورهای توسعه یافته در منطقه خاورمیانه، با بازیافت بیش از 85 درصد از فاضلاب شهری برای مصارف کشاورزی، در مدیریت بحران آب به الگویی جهانی تبدیل شده است. استرالیا در دوره خشکسالی هزاره (Millennium Drought) با اعمال تعرفه‌های پلکانی، بازچرخانی آب صنعتی و توسعه تصفیه‌خانه‌های هوشمند، توانست مصرف آب شهری را تا 40 درصد کاهش دهد. اسپانیا با سرمایه‌گذاری در شیرین‌سازی آب دریا و اصلاح شبکه انتقال، سهم آب هدررفته را به زیر 10 درصد رسانده است. 

امارات و عربستان نیز با بهره‌گیری از فناوری‌های هوش مصنوعی در پایش مصرف و نشت‌یابی شبکه‌ها، سیاست‌های مدیریت تقاضا را با فناوری‌های نوین پیوند داده‌اند. در مقابل، در ایران هنوز بخش زیادی از پساب شهری بدون تصفیه و بازچرخانی به محیط‌زیست بازمی‌گردد و طرح‌های نوین مدیریت هوشمند آب در مرحله آزمایشی یا محدود اجرا شده‌اند.

کارشناسان حوزه منابع آب معتقدند برای عبور پایدار از بحران، باید به جای تمرکز صرف بر تغییر رفتار مصرف‌کنندگان، مدیریت ساختاری و فناورانه در دستور کار قرار گیرد. 

از جمله اقدامات ضروری که می‌تواند از تجربه جهانی اقتباس شود عبارتند از:

*توسعه سیستم‌های بازچرخانی و تصفیه پساب شهری و صنعتی

*اصلاح و نوسازی شبکه‌های توزیع فرسوده شهری

*اجرای طرح‌های هوشمند پایش و کنترل نشت با استفاده از فناوری اینترنت اشیاء (IoT)

*مدرن‌سازی آبیاری کشاورزی و کاهش وابستگی این بخش به منابع زیرزمینی

*توسعه همکاری بین وزارت نیرو، شهرداری‌ها، وزارت جهاد کشاورزی و بخش خصوصی برای مدیریت یکپارچه منابع آب

بنابراین دعوت از مردم به صرفه‌جویی، ضرورتی انکارناپذیر است اما تکرار این مطالبه بدون پاسخ‌گویی شفاف از سوی نهادهای مسئول، نمی‌تواند بحران آب تهران را مهار کند. در حالی که شهروندان تهرانی با کاهش 10 درصدی مصرف خود همراهی کرده‌اند، انتظار می‌رود دولت و وزارت نیرو نیز با شفاف‌سازی عملکرد خود در زمینه اصلاح زیرساخت‌ها، بازچرخانی آب و مدیریت منابع، سهم واقعی خود را در عبور از بحران بپذیرند. زیرا مدیریت آب، نه فقط وظیفه مردم، بلکه آزمونی برای کارآمدی حاکمیت در مواجهه با بحران‌های زیست‌محیطی است.

گفتگوی اخیر مدیرعامل آبفای استان تهران به شرح زیر است:

محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران گفت: هم‌اکنون 34 درصد مشترکان این شرکت، الگوی مصرف را رعایت می‌کنند که مشمول دریافت برچسب خوش‌مصرفی شده‌اند.

محسن اردکانی با اشاره به تداوم خشکسالی در کشور، اظهار داشت: سال آبی گذشته، پنجمین خشکسالی پیاپی را پشت سر گذاشتیم و با توجه به کم‌بارشی‌ها از ابتدای پاییز تاکنون، وارد ششمین خشکسالی متوالی شده‌ایم. 

به‌گفته وی، در 20 روز ابتدایی پاییز سال گذشته حدود 16 میلی‌متر و در دوره مشابه درازمدت 10 میلی‌متر بارش در تهران ثبت شده بود که با توجه به این آمار، تاکنون از نظر میزان بارندگی در مقایسه با میانگین بلندمدت و همچنین نسبت به سال گذشته، 100 درصد عقب هستیم و عملاً ششمین سال خشکسالی آغاز شده است.

وی با بیان اینکه آب کالایی حیاتی  و بدون جایگزین است و باید شیوه مصرف خود را تغییر دهیم، تصریح کرد: اگر با تغییر اقلیم که موجب تداوم خشکسالی‌ها شده است سازگار نشویم، با مشکلات جدی مواجه خواهیم شد؛ بنابراین راهکار اصلی، تغییر الگوی مصرف است و خوشبختانه شهروندان تهرانی در یک سال اخیر حدود 10 درصد از میزان مصرف خود را کاهش داده و به سمت مصرف بهینه حرکت کرده‌اند.

اردکانی اظهار کرد: در ابتدای سال 1404 درخواست ما از شهروندان تهرانی صرفه‌جویی 20 درصدی در مصرف آب بود که در شش‌ماهه نخست امسال، 65 میلیون مترمکعب معادل 10 درصد یعنی 50 درصد از درخواست صرفه‌جویی محقق شده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران با بیان اینکه همکاری مردم نقش تعیین‌کننده‌ای در عبور از تنش آبی دارد، تاکید کرد: تقاضا داریم شهروندان تهرانی همکاری بیشتری داشته باشند چراکه اگر مدیریت مصرف به درستی انجام نشود، بروز مشکلات اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. 

وی تصریح کرد: تمامی اقدام‌های لازم در زمینه مدیریت تامین و توزیع آب در طول پنج سال گذشته و در شرایط خشکسالی انجام شده است ضمن آنکه تجربه جهانی نشان می‌دهد که تنها راهکار موثر، مدیریت مصرف آب است.

مدیرعامل آبفای استان تهران در ادامه از اجرای طرح اعطای برچسب خوش‌مصرفی آب به شهروندان تهرانی خبر داد و گفت: در شهر تهران در گذشته 29 درصد از مشترکان زیر الگو آب مصرف می‌کردند، یعنی کمتر از 12 هزار لیتر در ماه که خوشبختانه این رقم اکنون با پنج درصد افزایش به 34 درصد رسیده ضمن آنکه شمار مشترکانی که تا دو برابر الگو آب مصرف می‌کردند، از 64 به 61 درصد و همچنین مشترکانی که بیش از دو برابر الگو آب مصرف می‌کردند، از 7 درصد به 5 درصد کاهش یافته ‌است.

اردکانی در ادامه توضیح داد: به خانوارهایی که تا حد الگو آب یعنی تا 12 هزار لیتر در ماه و به عبارتی هر فرد در خانواده حدود 130 لیتر در شبانه‌روز، آب مصرف می‌کنند، افزون‌بر آنکه از طریق قرعه‌کشی جوایزی اهدا می‌شود، برچسب‌های خوش‌مصرفی نیز اعطا خواهد شد که بر دربِ مجتمع‌های و منازل مسکونی آنان نصب می‌شود. 

وی این برچسب را نشانه‌ای از همراهی شهروندان تهرانی در شرایط خشکسالی دانست و گفت: از همه شهروندان درخواست می‌شود مصرف خود را در حد الگوی مجاز نگه دارند همان‌گونه که 34 درصد از مشترکان الگوی مصرف را رعایت می‌کنند و ضمن همراهی با خادمان خود در شرکت آب و فاضلاب استان تهران، در شرایط تغییر اقلیم، هزینه کمتری نیز پرداخت می‌کنند.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران در ادامه با اشاره به منابع تامین آب گفت: آب از دو منبع سطحی و زیرزمینی تامین می‌شود که منابع سطحی به طور مستقیم با میزان بارش‌ها در ارتباط هستند و پس از جمع‌آوری در پشت سدها، انتقال و تصفیه، وارد شبکه توزیع می‌شوند و منبع دیگر، آب‌های زیرزمینی است که این منابع برای سال‌های آینده نیز اهمیت حیاتی دارند ضمن آنکه حفر مکرر چاه و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی اقدام بهینه‌ای نیست و گرچه در شرایط خاص ناگزیر به استفاده از این منابع بوده‌ایم، اما راهکار اصلی، مدیریت مصرف است.

وی افزود: در همین راستا، استفاده از لوازم کاهنده مصرف آب از تابستان امسال در دستورکار قرار گرفته است و بر اساس برنامه پیش‌بینی‌شده، شهروندان می‌توانند با تماس با سامانه 122، درخواست خود را ثبت کنند تا همکاران شرکت آب و فاضلاب به دربِ منازل آنان مراجعه کرده و بدون دریافت هیچ‌گونه هزینه‌ای، این لوازم را نصب کنند که. هزینه آن طی 12 قسط بر روی قبض آب خانوار درج و پرداخت می‌شود.

اردکانی از شهروندان تهرانی درخواست کرد: با ثبت درخواست خود در سامانه 122، از این امکان استفاده کنند چراکه نصب این لوازم هیچ‌گونه اختلالی در آسایش خانواده یا فشار آب منازل ایجاد نمی‌کند و این تجهیزات با مخلوط کردن آب و هوا به گونه‌ای طراحی شده‌اند که ضمن حفظ کیفیت جریان آب، از هدررفت حجم قابل‌توجهی از آن جلوگیری می‌کنند.