وزارت کشاورزی: باید محصولات پرآب با کم آب جا به جا شوند/ وزارت نیرو باید جریمه کشت‌های آسیب رسان را افزایش دهد

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، کاهش بارش و افزایش بی رویه‌ی استفاده از منابع آب زیر زمینی، رو به اتمام بودن ذخایر آبی در کشور می تواند از جمله دلایلی بر پیشرفت روند خشکسالی باشد. همچنین تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی که در نتیجه فعالیت‌های انسانی و انتشار گازهای گلخانه ای اتفاق می افتد، عاملی برای شدت و فراوانی وقوع بلایای طبیعی از جمله خشکسالی است.

حال در این شرایط، حدود 90 درصد کل آب مصرفی در بخش کشاورزی صرف می شود. این یعنی تحول در بخش کشاورزی، می تواند کشوری مثل ایران را که درگیر با ابر بحران خشکسالی است را نجات دهد و در حفظ ذخایر آبی، کمک کننده باشد؛ اما تا کنون چقدر به این سمت گام برداشته ایم؟

اصلاح شیوه آبیاری ، کاشت محصولاتی که آب بری کمتری دارند، حرکت به سمت واردات محصولات آب بر، جایگزین کردن محصولات با آب بری کمتر با محصولات با آب بری زیاد و کاشت محصولات آب بر در مناطق پر بارش از جمله اقداماتی است که می تواند مصرف بالای آب در کشور در حوزه کشاورزی را میزان زیادی کاهش دهد.

حسین اصغری، مدیرکل دفتر سبزی ها و گیاهان جالیزی وزارت جهاد کشاورزی در گفت و گو با رکنا گفت: ورود تکنولوژی به بخش کشت و کار، سبزی و صیفی جات بیشتر از پیش شده است. در واقع کشاورزی در ایران، منطبق ترین بخش اقتصادی با سرزمین است؛ چراکه اگر اینگونه نباشد و کشاورز آمایش سرزمینی را در نظر نگیرد، در نهایت تولیدی هم نخواهیم داشت. به همین دلیل است که تولید بسیاری از محصولات در مناطق خاص اتفاق می افتد؛ مثلا وقتی راجع به سبزی و صیفی صحبت می شود، ذهن افراد به سمت جنوب کرمان، بوشهر و خوزستان و... می رود.

وی در پاسخ به اینکه چرا در حوزه کشاورزی تغییرات بنیادین ایجاد نمی شود تا روند خشکسالی به واسطه مصرف بی رویه آب در این حوزه کاهش پیدا کند، تاکید کرد: در حوزه کشاورزی نباید روند تولید محصول تغییر کند؛ چراکه رشد محصول به اقلیم وابسته است. در اینجا باید تکنولوژی استفاده از آب تغییر کند. کشاورزها تمایل زیادی برای بهینه کردن سیستم های آبیاری دارند. از آبیاری زیرسطحی گرفته که خیلی جدید است تا سیستم آبیاری موضعی. امروز در سطح گسترده ای، استفاده از این تکنولوژی ها را در تولید محصولاتی همچون ذرت، چغندر، سبزیجات و صیفی جات شاهد هستیم. همچنین سیستم آبیاری موضعی را در بسیاری از باغات داریم.

بیش از 60 درصد سطح زیرکشت سبزی و صیفی کشور با روش های جدید آبیاری می شود

حسین اصغری در ادامه افزود: توسعه در بخش آبیاری کشاورزی باید خیلی سریعتر باشد ولی این سرعت که نیاز به سرمایه گذاری دارد. بیش از 60 درصد سطح زیرکشت سبزی و صیفی کشور از روش های آبیاری جدید از جمله بارانی و موضعی بهره می برند که سالانه این رقم در حال افزایش است. خشکسالی یک پدیده همیشگی است؛ لذا باید برنامه ریزی های مدونی جهت حفظ آب محدود کشور داشته باشیم.

باید محصولات پرآب با کم آب جا به جا شوند

اصغری گفت: در حوزه کشاورزی می بایست محصولات پرآب را با محصولات کم آب جا به جا کنیم که همزمان هم شغل و ساختارهای اجتماعی حفظ شوند و هم کشت و کار ادامه داشته باشد. این موضوع در حال اتفاق افتادن است؛ مثلا ذرت دانه ای، یکی از محصولات پرآب است؛ ولی سیاست گذاری دولت بر تولید ذرت پایه گذاری نشده است. علی رغم اینکه می توانیم در تولید ذرت دانه ای از تکنولوژی هم استفاده کنیم؛ اما آنقدر مقدار آب برای تولید آن زیاد است که ترجیح می دهیم فقط ذرت علوفه ای را به طور صد در صدی در کشور تولید کنیم ولی ذرت دانه ای را از طریق واردات تامین می کنیم.

مدیرکل دفتر سبزی ها و گیاهان جالیزی وزارت جهاد کشاورزی افزود: شاید یکی از روش های مدیریت کشت، حرکت به سمت کشت قراردادی است. به این شکل که در زمان تولید به طور مشخص بدانیم که این کالا را برای چه بازار هدفی تولید می کنیم. یعنی بدانیم به چه کشوری در چه زمانی قرار است چه محصولی را صادر کنیم. اینگونه نه بازار داخلی را دچار تنش می شود و نه بازار خارجی را از دست می دهیم. 

او تاکید کرد: باید زنجیره ارزش، از زمین تا سفره و صنعت تکمیل شود و به طور همزمان، با توسعه زنجیره ارزش، تکنولوژی هم جای خودش را پیدا کند. با این روش می توان نیروی کاری که در بخش کشاورزی قبلا حذف شده بود را در جای دیگری استفاده کرد. اینکه بگوییم کشت با هدف حفظ ظرفیت آب انجام نشود، تامین غذا را دچار چالش می کند و همچنین نیروی کار در بخش کشاورزی نیز بیکار می شوند که تبعات خودش را دارد.

مردم در استان های هرمزگان و خوزستان به سمت استفاده از آب شور برای پرورش گیاهان رفته اند

این مقام مسئول در وزارت جهادکشاورزی افزود: مثلا در استان های هرمزگان یا خوزستان می بینیم که منابع آب کم شده است و مردم به بهره بردن از منابع آب نامعتارف روی آورده اند و گیاهانی می کارند که با آب شور پرورش پیدا می کند. یعنی خودشان با امکاناتی که امروز در اختیارشان است کار می کنند؛ ولی این نیاز به حمایت دارد تا پیشرفت کند.

تغییر فصل کشت برخی محصولات در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی

حسین اصغری، مدیرکل دفتر سبزی ها و گیاهان جالیزی وزارت جهاد کشاورزی در ادامه تاکید کرد: در وزارتخانه، چند پروژه ملی را در حال پیگیری داریم که یکی از آنها، تغییر فصل کشت است. در حال تلاش هستیم تا با توجه به اینکه بیشترین میزان تبخیر در فصل تابستان است، کشت بسیاری از محصولات را از فصل بهار و تابستان به پاییز و زمستان منتقل کنیم. مثلا در حال آزمایش هستیم تا چغندرقند، علوفه هایی مثل یونجه، ذرت و... را در اقلیم جنوبی کشور و در فصول پاییز و زمستان بکاریم که آب بسیار کمتری مصرف می کند. یا اینکه کشت این محصولات را به استان هایی که بارش بیشتری دارند منتقل کنیم. این کار را روی خیلی از گیاهان تست کرده ایم در بعضی از آنها، پاسخ های خوبی دریافت کرده ایم.

اصغری همچنین افزود: بخش زیادی از آب کشور، در بخش دامداری و مرغداری مصرف می شود برای همین در تلاش هستیم تا علوفه های غالب مثل یونجه و جو را با علوفه های کم آب مثل چغندر علوفه ای و سورگوم عوض کنیم. همچنین در وزارت جهادکشاورزی، یک سری تغییر تکنیکی هم در دستور کار داریم؛ از جمله نشا کاری در تولید سبزیجات و صیفی جات است. 

افزایش بهره وری و کاهش سطح زیرکشت؛ دو راهکار مهم برای کاهش مصرف آب در کشاورزی

او با اشاره به اینکه افزایش بهره وری و کاهش سطح زیرکشت راهکار دیگر در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی است، افزود: در حوزه سبزی و صیفی کاری، سطح زیرکشت در 10 سال قبل، نزدیک به 800 هزار هکتار بود که این رقم را تا سطح 600 هزارهکتار کاهش و عملکرد در واحد سطح را افزایش دادیم تا تامین غذا دچار مشکل نشود. برای مثال سال 92-93، سطح زیرکشت هندوانه 152 هزار هکتار بوده است و سال1401-1402، این رقم به 70 هزار هکتار رسیده است. جمعیت کشور افزایش پیدا کرده است، صادرات هم داشتیم ولی کمبودی از نظر وجود هندوانه نداشتیم چراکه متوسط عملکرد افزایش پیدا کرده است. 

اصغری در ادامه تاکید کرد: در بسیاری از موارد، کشاورزان به دلیل منافع اقتصادی خودشان در افزایش بهره وری از وزارت جهادکشاورزی نیز جلوتر هستند. ما به کشاورزان هیچ یارانه ای نمی دهیم و همه کارها را خودشان انجام می دهند. در بخش توجه به خشکسالی، لازم است که میزان ذخیره سازی آب در خاک بالا برده شود. مهم ترین کار، توسعه آبخیزداری و آبخوان داری است. بارانی که خدا با لطفش به ما می دهد، به جای اینکه سفره های بالادستی را پر کند و مانع از فرونشست شود، یا به سیلاب تبدیل می شود یا به دریا می ریزد. 

این مقام مسئول تاکید کرد: الان یکی از چالش ها، شوری آب است که با استفاده از ترکیبات کاهنده شوری داریم آب مناسب کشاورزی را تامین می کنیم؛ یعنی برای مناطقی که امکان پذیربوده، از دستگاه های آب شیرین کن استفاده می کنیم. 

او با اشاره به اینکه هیچ نیازی به واردات سبزیجات در کشور وجود ندارد و حدود 26 الی 27 میلیون تن تولید سبزی و صیفی داریم، گفت: از این رقم، نزدیک به چهار میلیون تن سبزی و صیفی جات به بازارهای هدف صادر می شود و تلاش بر این است که به شیوه ای تولید این محصولات را مدیریت کنیم که اضافه کشت نداشته باشیم.

برنج فقط در دو استان گیلان و مازندران باید کشت شود / بقیه کشاورزانی که در استان های برنج می کارند تخلف می کنند

اصغری افزود: بیش از 95 درصد کشاورزی در ایران کاملا خصوصی است و تنها منبع درآمد بخش زیادی از نیروی کار در کشور همین است. برای همین بعضی وقت ها کشاورزان به سمتی می روند که بیشترین درآمد را از کشاورزی کسب کنند که این موجب زیرپا گذاشتن برخی مصوبات می شود. برای مثال، مصوبه هیئت وزیران این است که برنج، فقط در دو استان گیلان و مازندران کشت شود؛ ولی شاهد این موضوع هستیم که در بقیه نقاط کشور به صورت محدود این کار را انجام می دهند. علتش هم این است که کشت برنج درآمد اقتصادی خوبی برای کشاورزان دارد. در این میان، ما باید راهکارهای حمایت اجتماعی داشته باشیم تا کشاورزان را قانع کنیم این کار را انجام ندهند. همچنین باید این اطمینان را به آنها بدهیم که اگر درآمد شما کم می شود، به جایش ما به شما کمک می کنیم. این در حالی است که وزارت جهاد، چنین بودجه ای برای کمک ندارد.

جریمه ها برای کشاورزانی که خلاف قانون عمل می کنند بازدارنده نیست

اصغری در پایان گفت: برای مثال کشاورزی که در خوزستان کشت برنج انجام می دهد کار خلاف کرده است و با پرداخت حقابه بیشتر، که به عنوان جریمه در نظر گرفته می شود، کشت برنج را هم خواهند داشت. این فرایند جریمه شدن، در حوزه کاری وزارت جهاد نیست چراکه تخصیص و دریافت آب در حوزه کاری وزارت نیرو است. ما می گوییم نباید فلان محصول در فلان جا نباید کشت شود. وزارت نیرو بر اساس قانون پیگیر این موضوع است ولی بازدارنده نیست چون قیمت ها تغییر کرده اند و برای کشاورز می صرفد که حقابه بیشتری پرداخت کند و برنج گران قیمت را بکارد. این دستورالعمل در حال بازنگری است و الزامات الگوی کشت راهکارهای تشویقی و تنبیهی دارد.