3 نقطه از بخش عراقی هورالعظیم در حال سوختن است / دود در مسیر اهواز
رکنا: تابستان گرم و خشک خوزستان، طولانی و کشدار است. هورالعظیم چندماهی می‌شود که در برزخ مرگ و زندگی است. حالا خودسوزی این آخرین بازمانده تالاب‌های بین‌النهرین بازهم گریبان خوزستانی‌ها را گرفته است. آتش‌سوزی در نیزارهای هور، درحالی از چند روز پیش آغاز شده که این تالاب مرزی سومین سال خشک را سپری می‌کند. هورالعظیم امسال هم، نه از رود کرخه سهمش را گرفته است و نه از دجله. دود غلیظ خودسوزی هور تا کیلومترها آنسوتر، نفس خوزستانی‌ها را بند آورده است. آتش‌سوزی در سه نقطه از بخش عراقی هورالعظیم از چهارم شهریور آغاز شده است و همچنان ادامه دارد. معاون محیط زیست استان خوزستان می‌گوید محل آتش‌سوزی در نزدیکی منطقهٔ «أم‌النعاج» است که در فاصلهٔ هفت کیلومتری مرز ایران و روبه‌روی مخزن شماره ۲ بخش ایرانی این تالاب واقع شده است.
به گزارش رکنا به نقل از روزنامه پیام ما، هورالعظیم با بیش از ۳۰۰ هزار هکتار مساحت در جنوب‌غربی کشور در خوزستان قرار دارد که یک‌سوم آن در ایران و دوسومش در عراق است. بخش ایرانی هور به‌وسیلهٔ یک دایک مرزی که نوعی سد بتنی است از بخش عراقی (موسوم به هورالهویزه) جدا شده است. در روزهای اخیر دود غلیظ و بوی نامطبوع این آتش سوزی ، هوای چندین شهر خوزستان را آلوده کرده است.
«عادل مولا»، معاون محیط زیست طبیعی حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان، می‌گوید: «این دود بخش‌های وسیعی از جنوب غربی استان را فراگرفته و با توجه به جهت باد، حتی تا اهواز هم رسیده است. فعالیت کانون‌های حریق بعضی مواقع کمتر و برخی روزها بیشتر است که از روز دوشنبهٔ گذشته بیشتر شده. با توجه به اینکه تمام منطقه را دود غلیظی فراگرفته، امکان احصای مساحت آتش‌سوزی وجود ندارد و در صورت فروکش کردن دود، می‌توان وسعت آن را برآورد کرد.»
گرمای شدید هوا، خشک‌شدن نیزارهای تالاب و وجود گاز مرداب (گاز متان) عوامل خودسوزی هورالعظیم است که پیش از این از سوی معاون حفاظت محیط زیست خوزستان مطرح شده است. نقش عامل انسانی و در وقوع این آتش‌سوزی‌ها و عمدی بودن آنها نیز از سوی برخی دیگر از مسئولان مطرح شده بود. این در حالیست که حریق در عمق هورالعظیم و محلی رخ می‌دهد که دسترسی به آن بسیار دشوار است.
نگرانی از ادامهٔ خودسوزی
خودسوزی هورالعظیم از چالش‌های این تالاب در سال‌های خشک است. در تابستان‌های ۱۳۹۷، ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ آتش‌سوزی‌های وسیعی به‌ویژه در بخش عراقی هورالعظیم رخ داد. پارسال این خودسوزی‌ها از اواخر خرداد تا مهرماه طول کشید و حدود ۲۳ هزار هکتار در بخش عراقی و نزدیک به ۶۰۰ هکتار در بخش ایرانی دچار حریق شد.
معاون حفاظت محیط زیست خوزستان علت این آتش‌سوزی‌ها را خشک بودن قسمت‌های وسیعی از بخش عراقی هورالعظیم می‌داند و به تأمین نشدن حقابه اشاره می‌کند: «طبق برآوردها اکنون کمتر از ۵۰ درصد بخش ایرانی هورالعظیم آب‌دار یا مرطوب است. ورودی آب به تالاب به‌دلیل رهاسازی آب به‌صورت موجی از سد کرخه و کاهش برداشت آب کشاورزی نسبت به ماه‌های گذشته بهتر شده است، اما گرما و تبخیر بالا در منطقه، شرایط را بحرانی می‌کند و باعث شده قسمت بسیار زیادی خشک شود که درصورت ادامهٔ این شرایط نگرانی از وقوع آتش‌سوزی در بخش ایرانی هورالعظیم نیز وجود دارد.»
ویدئوهای صیادان محلی از مرگ‌ومیر پراکندهٔ ماهی‌ها در هورالعظیم و در نهر «شط‌علی» حکایت دارد. مولا اما این گزارش‌ها را رد می‌کند: «اثرات خشکی تالاب، بر روی زیستمندان بسیار وسیع است. افزایش دما و کاهش اکسیژن در آب، باعث مرگ‌ومیر آبزیان می‌شود. اما امسال گزارشی از مرگ‌ومیر ماهی در هورالعظیم نداشتیم که برای ما هم عجیب بود و شاید به این دلیل است که دیگر در این مناطق ماهی‌ای وجود ندارد.»
دود آتش‌سوزی‌های هور، بسته به جهت باد، گاهی تا بیش از ۱۰۰ کیلومتر منتشر می‌شود و شهرستان‌های هویزه، دشت‌آزادگان، حمیدیه، اهواز، کارون، شادگان و خرمشهر را درگیر می‌کند و نارضایتی بسیاری را موجب می‌شود. خاموش کردن این حریق، از راه زمینی نیز امکانپذیر نیست. در سال ۱۳۹۷ اعزام بالگرد آبپاش به خاک عراق برای اطفای حریق موفقیت‌آمیز نبود و آتش‌سوزی تا بارش‌های پاییزی ادامه پیدا کرد. کارشناسان معتقدند که آتش‌سوزی‌ها درصورتی خاموش می‌شود که آب از طریق بارندگی یا رودخانه‌ها (کرخه و دجله) به هور برسد؛ این در‌حالی‌‌است که با سدسازی در بالادست این رودها، تأمین حقابه بسیار دشوار است.
مولا می‌گوید: «از زمان آغاز آتش‌سوزی، مکاتباتی با سازمان حفاظت محیط زیست انجام شده است تا هماهنگی با وزارت امور خارجه و اعلام به کشور عراق برای چاره‌اندیشی و اطفای حریق صورت گیرد.»
اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان مردادماه پارسال نیز برای خاموش کردن حریق در بخش عراقی هورالعظیم درخواست هواپیمای آبپاش داده بود. «خلیلیان»، استاندار سابق خوزستان، ۲۷ مهر از استقرار این هواپیمای آبپاش با ظرفیت ۴۰ تن آبگیری خبر داد، اما این عملیات هیچ‌گاه انجام نشد. مولا در این باره توضیح می‌دهد که «عراق مجوز پرواز هواپیمای آبپاش را نداد، به همین دلیل، بعد از یک روز به مأموریت دیگری اعزام شد و خوزستان را ترک کرد.»
دردسرهای هورنشینان
دود آتش‌سوزی هورالعظیم بیش از همه اهالی شهرها و روستاهای مرزی خوزستان را درگیر کرده است. شهر «رُفیِع» از توابع شهرستان هویزه نزدیک‌ترین محل به کانون‌های آتش‌سوزی در هور است و در تابستان‌های سه سال گذشته تقریباً هر روز با دودگرفتگی مواجه بوده است. این شهر یکی از قطب‌های گاومیش‌داری است که با خشک شدن هورالعظیم خسارت‌های بسیاری متحمل شده است. «محمد سواری»، عضو شورای شهر رفیع می‌گوید: «دود غلیظ این آتش‌سوزی معمولاً از عصر تا صبح روز بعد شدت می‌گیرد و در روزهای اخیر مشکلات بسیاری برای مردم به‌وجود آورده است. بستن در و پنجره‌ها هیچ فایده‌ای ندارد و باز هم دود به خانه‌ها نفوذ می‌کند و هیچ مفری از آن نیست؛ حتی امکان دید در جاده را کاهش می‌دهد. تاکنون بارها از طریق مسئولان شهرستان و استان و ستاد بحران این مسئله را پیگیری کردیم و درخواست کردیم چاره‌اندیشی کنند، اما هنوز حل نشده است.»
«روزانه ۵۰ تا ۶۰ نفر به‌دلیل مشکلات تنفسی ناشی از دود به درمانگاه شهر مراجعه کرده‌اند.» این آمار را «سواری» که از کارکنان مرکز درمانی رفیع است، پارسال اعلام کرده بود. او اکنون می‌گوید: «روزهای دوشنبه و سه‌شنبهٔ گذشته مراجعاتی به‌دلیل مشکلات تنفسی داشتیم، اما با توجه به اینکه فقط یک هفته از شروع آتش‌سوزی می‌گذرد، تعداد مراجعان هنوز به‌شدت پارسال نیست. با این حال مرکز درمانی به حالت آماده‌باش درآمده و تجهیزات پزشکی اعم از اکسیژن و اسپری مهیا کرده است.»
او تنها راهکار خاموش شدن آتش را رهاسازی حقابهٔ هور می‌داند و ادامه می‌دهد: «ما در انتهای رود کرخه هستیم. امسال هیچ آبی برای کشاورزی نداشتیم. هور خشک است، گاومیش‌دارها مشکلات زیادی دارند و ماهیگیران هم نتوانستند امرار معاش کنند. بنابر گزارشی که ادارهٔ محیط زیست شهرستان داده ماهیگیران برای دریافت مجوز صید اقدام نکرده‌اند؛ چراکه آبی در تالاب نیست. شرکت‌های نفتی هم جوانان ما را استخدام نمی‌کنند. آیا فریادرسی هست؟»
شهرهای بی‌دفاع
دود خودسوزی هورالعظیم در حالی آلودگی هوای شهرهای خوزستان را رقم زده که این روزها میزان گردوغبار کاهش یافته است. با وجود این مشکل چندساله، امکانات کافی برای پایش و مقابله با آن به‌ویژه در شهرهای درگیر وجود ندارد. چنانکه «علیرضا آذریان»، مسئول آزمایشگاه اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان می‌گوید: «ایستگاه پایش هوا در شهر هویزه که فروردین راه‌اندازی شده بود، به‌دلیل مشکل فنی، چندماهی است که غیرفعال شده است.»
به گفتهٔ او هیچ شاخصی برای اندازه‌گیری دود در ایستگاه‌های پایش هوا تعریف نشده و میزان آلودگی هوا از روی تغییراتی که در شاخص غبار کمتر از 2.5 میکرون (PM 2.5) رخ می‌دهد، ارزیابی می‌شود. «با توجه به جهت باد و انتشار دود در اهواز، از طریق ایستگاه‌های موجود در این شهر می‌توان وضعیت هوا را پایش کرد. مثلاً آلودگی ناشی از دود باعث شد هوای اهواز پنجم شهریور در شرایط ناسالم و ششم شهریور در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گیرد.»
از خاک تا دود
فعالیت میادین نفتی، حیات هورالعظیم را همچنان تهدید می‌کند. از سوی دیگر سدهای ترکیه بر روی دجله و سدهای ایران روی کرخه حقابهٔ هورالعظیم را بلعیده‌اند. قانون حفاظت و احیای تالاب‌ها، وزارت نیرو را مکلف به تأمین حقابهٔ تالاب‌ها کرده و اولویت آن را در ردهٔ دوم بعد از تأمین آب شرب قرار داده است. با همهٔ اینها، هورالعظیم در سال‌های گذشته همیشه بحران آب داشته و بیشتر از نیمی از آن خشک بوده است. این تالاب که پیش از این به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی گردوغبار شناخته شده بود، حالا یکی از کانون‌های انتشار دود نیز شده است. آیا هور تشنه باید در انتظار باران‌های پاییزی بماند؟
ارسال نظر