توسعه انرژی های پاک، راهی برای نجات اقتصاد ایران/ تولید تنها 1.1 درصد برق کشور با انرژی های تجدیدپذیر + صوت

در این میان البته با وجود بی توجهی عمومی مسئولان کشور در دهه های گذشته به مساله تغییر اقلیم و لزوم گسترش استفاده از انرژی های پاک، اخیرا سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق ایران (ساتبا) اعلام کرده است که براساس وعده سال گذشته وزیر نیرو، برنامه هایی را برای توسعه نیروگاه های تجدیدپذیر در سراسر کشور دارد، ولی به نظر می رسد هنوز باید گام های زیادی برای عملیاتی شدن این برنامه ها برداشته شود؛ زیرا در حالی که مطابق اظهارات جعفر محمدنژاد، سخنگوی سازمان ساتبا در گفت و گو با رکنا، در بهترین حالت تا دو سال دیگر با اضافه شدن حدود 4 هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی جدید به شبکه برق کشور، سهم منابع انرژی تجدیدپذیر از تولید برق ایران به حدود 5 درصد خواهد رسید که در ایالات متحده تا دو سال پیش، 21 درصد از برق تولیدی با استفاده از انرژی های پاک تامین می شد.

تنها 1.1 درصد برق ایران با  انرژی های تجدیدپذیر تولید می شود

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در شرایطی که حدود 70 است بسیاری از کشورهای توسعه یافته به دلیل مزایای متعدد انرژی های تجدیدپذیر نسبت به سوخت های فسیلی به سمت توسعه استفاده از این انرژی ها رفته اند، اما با وجود پتانسیل های طبیعی بسیار ایران برای گسترش انرژی های پاک، نه تنها کشورمان هنوز هم به شدت در زمینه انرژی های تجدیدپذیر از پیشرفت های جهانی عقب مانده است، بلکه در یک دهه گذشته، مسئولان دستگاه اجرایی حتی به قوانین کشور برای گسترش استفاده از انرژی های تجدیدپذیر پایبند نبوده اند.

به نحوی که با وجود این که در برنامه های پنجم و ششم توسعه مکررا تاکید شده بود که دولت باید ظرفیت تولید برق با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر را به 5 هزار مگاوات برساند، اما با بی توجهی دولت های قبل به این قانون، هم اکنون تنها 939 مگاوات از برق کشور در نیروگاه های تجدیدپذیر تولید می شود و سهم این نیروگاه ها از کل تولید برق در ایران فقط 1.1 درصد است. این در حالی است که گسترش انرژی های پاک نه فقط از نظر زیست محیطی بلکه از نظر اقتصادی نیز می تواند برای آینده ایران مفید باشد.

بی توجهی ایران به توسعه انرژی های تجدیدپذیر در شرایطی رخ داده است که در چند دهه گذشته نه تنها کشورهای توسعه یافته برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای توسط نیروگاه های فسیلی به سمت گسترش انرژی های پاک رفته اند، بلکه کشورهای منطقه خاورمیانه نیز با وجود این که منبع سرشار نفت و گاز محسوب می شوند، به دنبال توسعه نیروگاه های تجدیدپذیر هستند؛ به نحوی که عمده کشورهای عربی حوزه خلیج فارس برنامه دارند که تا سال 2030 سهم انرژی های تجدیدپذیر در تولید برق خود را به 15 تا 30 درصد برسانند.

توسعه انرژی های پاک، راهی برای نجات اقتصاد ایران

با وجود این که در افکار عمومی این طور نقش بسته که دلیل اصلی کشورهای پیشرفته جهان برای توسعه استفاده از انرژی های پاک، روند کاهشی ذخایر سوخت های فسیلی است، اما باید توجه داشت با توجه به روند فزاینده گرمایش جهانی و لزوم هماهنگی جهان برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، نه تنها به این دلیل بلکه به ده ها علت دیگر، چاره ای جز توسعه انرژی های تجدیدپذیر نیست. به همین دلیل، چند سالی است که مطابق توافقنامه پاریس و سایر معاهدات زیست محیطی بین المللی، کشورهای مختلف در حال ارائه برنامه های خود برای توسعه انرژی های پاک هستند، اما ایران هنوز این مساله را چندان جدی نگرفته است.

از جمله توافقات زیست محیطی جهان که در آینده ای نه چندان دور اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد، احتمال وضع عوارض گمرکی سبز بر واردات کالاهای مختلف است؛ به عبارت دیگر، کشورهای توسعه یافته در حال حرکت به این سمت هستند که برای الزام کشورهای دیگر به گسترش انرژی های پاک، بر واردات کالا از کشورها یا صنایعی که توجهی به لزوم کاهش انتشار گازهای گلخانه ای ندارند، عوارض شدیدی وضع کنند تا تمام دولت و کارخانجات بزرگ ناچار شوند که برای حفظ بازار کالاهای خود در کشورهای مختلف، ناچار به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای شوند.  

همچنین باید توجه داشت که اساسا صنعت انرژی های تجدیدپذیر از انرژی خورشیدی گرفته تا بادی، زمین گرمایی، زیست توده و ... جزو صنایع «های-تک» محسوب می شود که هنوز کشورهای زیادی به آن دسترسی ندارند. به همین دلیل هم برخی کشورهای پیشرفته در تلاش هستند تا با توسعه انرژی های پاک نه تنها نیاز کشور خود به این انرژی ها را رفع کنند، بلکه به صادرات انرژی های تجدیدپذیر بپردازند. در چنین شرایطی هم با توجه به پتانسیل های طبیعی سرشار ایران برای گسترش زیرساخت های انواع انرژی های پاک، قطعا توسعه این انرژی ها در ایران می تواند منجر به درآمدزایی بسیار برای کشور شود.

نیاز مبرم محیط زیست ایران به توسعه انرژی های تجدیدپذیر

صرف نظر از مسائل اقتصادی، فواید زیست محیطی توسعه انرژی های پاک نیز بر هیچ کس پوشیده نیست، از صرفه جویی در مصرف آب گرفته تا کاهش آلودگی هوا؛ زیرا نیروگاه های فسیلی از جمله مهمترین منابع مصرف کننده آب کشور محسوب می شوند و این در حالی است که تولید برق با استفاده از انرژی خورشیدی یا بادی به مصرف آب بسیارکمی نیاز دارد، آن هم در شرایطی که نیروگاه های خورشیدی یا بادی عمدتا در مناطق بیابانی کشور قابل تاسیس هستند و با توجه به کمبود منابع آبی در این مناطق، صرفه جویی در مصرف آب در تولید برق کمک زیادی به محیط زیست آنها می کند.

همچنین مطابق اظهارات مسئولان وزارت نیرو، کمبود توان نیروگاه های کشور برای تولید برق مورد نیاز مشترکان خانگی و صنایع با استفاده از گاز طبیعی منجر به آن شده است که ده درصد تولید برق کشور با استفاده از سوخت مازوت انجام شود. این در حالی است که سوزاندن مازوت در برخی نیروگاه های ایران منجر به آلودگی هوای بسیاری از شهرهای اطراف نیروگاه ها می شود و خطرات بسیاری را برای سلامت مردم به همراه دارد؛ خطراتی که هم اکنون اهالی بسیاری از شهرهای ایران از جمله نکا، قزوین، اراک، کرمانشاه، اهواز و بندرعباس با آن مواجه هستند.

همچنین باید توجه داشت که انرژی های تجدیدپذیر یکی از منابع انرژی پایدار و مطمئن برای مناطق روستایی و کم برخوردار تلقی می شوند و اساسا اگر نگاه اقتصادی در کنار دیدگاه زیست محیطی قرار گیرد، انرژی های تجدیدپذیر به عنوان یک منبع انرژی پاک و بسیار در دسترس، می توانند نقشی مهم در توسعه پایدار ایران ایفا کنند؛ بخصوص که استفاده بیشتر از این انرژی ها منجر به کاهش مصرف سوخت های فسیلی و انتشار کمتر گازهای گلخانه ای می شود و کشورمان را در برابر تبعات ناشی از تغییرات اقلیمی مقاوم تر می کند. به همین دلیل است که گفته می شود محیط زیست ایران نیاز مبرمی به توسعه استفاده از انرژی های تجدیدپذیر دارد.

عقب ماندگی شدید ایران در توسعه انرژی های پاک

با توجه به تمام فوایدی که برای توسعه انرژی های تجدیدپذیر با وجود پتانسیل های طبیعی سرشار ایران برشمرده شد، در ماه های اخیر مسئولان دولت سیزدهم بالاخره به این نتیجه رسیده اند که باید عقب ماندگی دولت های قبل در استفاده از انرژی های تجدیدپذیر را جبران کرد و هرچه زودتر به توسعه این انرژی ها در سراسر ایران پرداخت. به همین دلیل مهرماه سال گذشته، علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو در هفته های اول تصدی این وزارتخانه اعلام کرد که تا پایان سال 1404 به میزان 10 هزار مگاوات به ظرفیت تولید برق با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر اضافه خواهد کرد.

همچنین اسفند 1400، معاون اول رئیس جمهور به وزارت نیرو دستور داد که با کمک نهادهای حمایتی از جمله کمیته امداد، بهزیستی، بسیج سازندگی و معاونت توسعه روستایی رئیس جمهور تا پایان 1404 به احداث 550 هزار نیروگاه‌ خورشیدی کوچک مقیاس یا خانگی با ظرفیت مجموع 2 هزار و 750 مگاوات در مناطق محروم کشور بپردازد. حال اگر وزارت نیرو بتواند صرفا همین دو برنامه را در راستای توسعه استفاده از انرژی های پاک در ایران به نتیجه برساند، با توجه به ظرفیت کنونی حدودا یک هزار مگاواتی تولید برق با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در ایران، مجموع ظرفیت انرژی های پاک کشور تا پایان 1404 به نزدیک 14 هزار مگاوات و سهم انرژی ها در تولید برق به بیش از 13 درصد خواهد رسید.

اما در حالی در صورت تحقق وعده های دولت سیزدهم تا پایان سال 1404، سهم تولید برق با استفاده از انرژی های پاک در کشورمان به حدود 13 درصد می رسد که مطابق نمودار زیر در سال 2020، سهم منابع انرژی تجدیدپذیر شامل باد، برق آبی کوچک، خورشید، زیست توده و زمین گرمایی در تولید برق ایالات متحده حدود 21 درصد بود. ضمن این که حرکت به سمت استفاده از انرژی های پاک در تولید برق آمریکا عملا از دهه 1950 آغاز شده و همه این مسائل حاکی از عقب ماندن ایران در توسعه انرژی های تجدیدپذیر است؛ البته امیدواریم که این عقب ماندگی در سال های آتی با حرکتی بسیارپرشتاب به سمت گسترش انرژی های پاک جبران شود.

جانمایی 152 ساختگاه برای احداث 4 هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی جدید

در همین راستا، جعفر محمدنژاد، مدیرکل دفتر توسعه نیروگاه های کوچک مقیاس و سخنگوی سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق (ساتبا) درباره آخرین برنامه های وزارت نیرو برای گسترش استفاده از انرژی های پاک در کشورمان به خبرنگار رکنا توضیح داد: با توجه به برنامه اعلامی وزیر نیرو برای احداث 10 هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر تا پایان سال 1404، خوشبختانه در ماه های اخیر اقدامات زیربنایی جدی زیادی برای ایجاد زیرساخت های مورد نیاز احداث این نیروگاه ها انجام شده و مجوز تاسیس 4 هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی مربوط به این طرح از شورای اقتصاد دریافت شده است.

وی افزود: در طرح 10 هزار مگاواتی قرار است 7 هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی به همراه نزدیک 3 هزار مگاوات نیروگاه بادی و مقداری هم نیروگاه زیست توده، زمین گرمایی و ... در سراسر کشور تاسیس شود. در همین راستا با کمک سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان منابع طبیعی کشور، 152 ساختگاه برای احداث مجموعا 4 هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی جانمایی شده است و با توجه به اسناد منتشرشده توسط سازمان ساتبا، قرار است شرکت های خصوصی پیشنهادات خود را برای این 152 ساختگاه اعلام کنند تا تفاهم نامه اجرای هرکدام از این نیروگاه ها با شرکت های مختلف به امضا برسد.

سخنگوی سازمان ساتبا تاکید کرد: ما پیش بینی می کنیم که تا سال 1402 مجموعا به میزان 4 هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی جدید توسط شرکت های خصوصی و با هدایت سازمان ساتبا تاسیس شود. در واقع، ما امید داریم که به احتمال قریب به یقین، تا پایان 1402، به میزان 4 هزار مگاوات به ظرفیت انرژی خورشیدی ایران اضافه شود، زیرا اولا ما به شرکت های خصوصی فعال در این زمینه اعتماد داریم و ثانیا ما ساختگاه ها و مجوزهای لازم برای احداث نیروگاه های خورشیدی را در اختیار شرکت های طرف قرارداد خواهیم گذاشت تا با توجه به مجوز دریافت شده از شورای اقتصاد، حتما این پروژه به نتیجه برسد.  

نیروگاه های تجدیدپذیر جدید فقط توسط شرکت های خصوصی تاسیس می شوند

محمدنژاد با تاکید بر این که تمام شرکت های فعال در طرح احداث 10 هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در سراسر کشور، خصوصی خواهند بود، اظهار داشت: با توجه به این که طبق قانون، شرکت های دولتی امکان حضور در قراردادهای خرید تضمینی برق را نخواهند داشت و برق نیروگاه هایی هم که در این طرح فعالیت خواهند کرد، به صورت تضمینی خریداری خواهد شد، بنابراین شرکت های دولتی اساسا امکان حضور در طرح 10 هزار مگاواتی را نخواهند داشت. یعنی چون طبق قانون طرح های خرید تضمینی برق باید سرمایه گذار دولتی نداشته باشند، ما نمی توانیم از شرکت های دولتی برای حضور در طرح 10 هزار مگاواتی قائل شویم.

سخنگوی سازمان ساتبا ادامه داد: ما به جز در نظر گرفتن صلاحیت لازم شرکت ها برای فعالیت در طرح 10 هزار مگاواتی، هیچ محدودیت دیگری برای حضور شرکت ها در این طرح در نظر نگرفته ایم. همچنین ما هیچ امتیاز ویژه ای برای هیچ شرکتی در این طرح قائل نشده ایم تا عملا هیچ گونه رانتی در واگذاری پروژه ها در طرح 10 هزار مگاواتی وجود نداشته باشد. تنها محدودیتی هم که ما برای حضور شرکت های خصوصی در این طرح قائل شدیم، صلاحیت سنجی علمی، بررسی توانمندی های فنی و برخورداری از تجهیزات و منابع مالی لازم برای اجرای پروژه های ذیل طرح 10 هزار مگاواتی بوده است.

وی در ادامه تاکید کرد: بدون تعارف باید گفت که در دولت های قبل، توجه لازم به ضرورت گسترش انرژی های پاک در کشورمان وجود نداشت، اما در دولت سیزدهم خوشبختانه دیدگاه کلان ضرورت توسعه نیروگاه های تجدیدپذیر در کشورمان شکل گرفته است و ما در ماه های اخیر شاهد تاکید سازمان محیط زیست، همراهی وزارت نفت و سازمان برنامه و بودجه بر لزوم گسترش انرژی های پاک در کشورمان بوده ایم. همچنین وزیر نیرو نیز هر هفته از سازمان ساتبا درباره پیشرفت های ایران برای احداث ظرفیت های جدید استفاده از انرژی های تجدیدپذیر پیگیری می کنند و رئیس جمهور نیز توجه ویژه ای به این مساله دارند.

برنامه احداث 550 هزار مگاوات سامانه خورشیدی کوچک مقیاس تا پایان 1404

محمدنژاد با اشاره به برنامه وزارت نیرو برای توسعه نیروگاه های کوچک مقیاس خورشیدی گفت: با وجود این که در حال حاضر هم امکان احداث سامانه کوچک مقیاس خورشیدی یا همان سامانه های پشت بامی وجود دارد، اما پیرو دستوری که اخیرا معاون اول رئیس جمهور صادر کرده است، سازمان ساتبا برنامه دارد که با همراهی کمیته امداد، بهزیستی، بسیج سازندگی و معاونت توسعه روستایی رئیس جمهور تا پایان 1404 به احداث 550 هزار سامانه خورشیدی کوچک مقیاس در مناطق محروم کشور بپردازد. این طرح با طرح 10 هزار مگاواتی تفاوت دارد و قرار است این دو طرح در کنار یکدیگر، به افزایش ظرفیت تولید برق با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در ایران کمک کنند.

مدیرکل دفتر توسعه نیروگاه های کوچک مقیاس سازمان ساتبا ادامه داد: ظرفیت هرکدام از سامانه های کوچک مقیاسی که قرار است در مناطق محروم کشور احداث شود، 5 کیلووات است و مجموع ظرفیت این سامانه ها به 2 هزار و 750 مگاوات خواهد رسید. همچنین باید توجه داشت که نیروگاه های کوچک مقیاس این طرح در واقع سامانه های حمایتی محسوب می شوند که به طور مشخص برای خانواده های تحت پوشش نهادهای حمایتی در مناطق کم برخوردار کشور اجرایی خواهند شد و نصب هرکدام از آنها می تواند به منبع درآمدی برای اقشار آسیب پذیر جامعه تا 20 سال آینده تبدیل شود.

وی در پایان تصریح کرد: شیوه نامه طرح احداث 550 هزار سامانه کوچک مقیاس در هفته گذشته به تصویب رسید و در حال حاضر هم ما سه استان اصفهان، خراسان رضوی و کرمان را برای اجرای این طرح به صورت پایلوت انتخاب کرده ایم و امیدواریم در همین تیرماه 1401 اجرای این طرح را در استان های پایلوت آغاز کنیم. دلیل انتخاب این سه استان به عنوان محل پایلوت طرح نیروگاه های کوچک مقیاس نیز پتانسیل طبیعی مناسب این استان ها برای توسعه نیروگاه های خورشیدی و فراهم بودن بخش زیادی از زیرساخت های نصب پنل های خورشیدی خانگی در این استان ها بوده است.