56 سد حق آبه دریاچه ارومیه را خوردند / با برنامه جامع امکان زنده شدن دریاچه در 15 سال آینده وجود دارد

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، خبر تلخ خشک شدن دریاچه ارومیه، این نگین زیست‌محیطی و تاریخی شمال غرب ایران، بار دیگر زنگ هشدار بحران‌های جدی محیط‌زیستی و مدیریتی در کشور را به صدا درآورد. اما چرا دریاچه‌ای که زمانی سومین دریاچه شور بزرگ جهان بود به این وضعیت دچار شده است؟ پاسخ را باید در تلفیقی از عوامل کشاورزی، سدسازی‌های بی‌رویه، و مدیریت نادرست منابع آبی جست‌وجو کرد.

سدهایی که آب دریاچه را بلعیدند

یکی از اصلی‌ترین دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه، ساخت بیش از ۵۰ سد در حوضه آبریز آن است که حجم عظیمی از آب‌های ورودی را به خود اختصاص داده‌اند. این سدها نه تنها حجم ورودی آب به دریاچه را کاهش داده‌اند، بلکه باعث اختلال در اکوسیستم طبیعی رودخانه‌ها و تالاب‌ها شده‌اند.

فهرست کامل سدهای بهره‌برداری شده در حوضه اصلی ارومیه:

    سد پارام (آذر شرقی) — ۵ میلیون مترمکعب

    سد چوغان (آذر شرقی) — ۳ میلیون

    سد آمند (آذر شرقی) — ۴ میلیون

    سد اردلان (آذر شرقی) — ۵ میلیون

    سد تاجیار (آذر شرقی) — ۳ میلیون

    سد تیل (آذر شرقی) — ۱ میلیون

    سد حسنلو (آذر غربی) — ۱۱۲ میلیون

    سد ده گرچی (آذر غربی) — ۵ میلیون

    سد زولا (آذر غربی) — ۸۵ میلیون

    سد ساروق (آذر غربی) — ۱۰ میلیون

    سد شهرچایی (آذر غربی) — ۲۲۰ میلیون

    سد علویان (آذر شرقی) — ۶۰ میلیون

    سد بوکان (آذر غربی) — ۷۶۲ میلیون

    سد قاضی کندی (آذر شرقی) — ۱.۵ میلیون

    قلعه چای (آذر شرقی) — ۵۵ میلیون

    سد قوریچای (آذر غربی) — ۱ میلیون

    سد قیصرق (آذر شرقی) — ۳ میلیون

    سد کردکندی (آذر شرقی) — ۶ میلیون

    سد مقصودلو (آذر شرقی) — ۲ میلیون

    ملا یعقوب (آذر شرقی) — ۳ میلیون

    سد ملکیان (آذر شرقی) — ۳ میلیون

    سد مهاباد (آذر غربی) — ۲۰۰ میلیون

    سد نهند (آذر شرقی) — ۳۰ میلیون

    سد هاچهسو (آذر غربی) — ۳ میلیون

    سد هفت چشمه (آذر شرقی) — ۳ میلیون

    سد ینگجو (آذر شرقی) — ۳ میلیون

    سد فاضل گلی (آذر شرقی) — ۲.۵ میلیون

    وانق علیا (آذر شرقی) — ۲ میلیون

    سد سنجاق (آذر غربی) — ۵ میلیون

    سد سفیدان عتیق — ۶ میلیون

    سد کانسپی (آذر غربی) — ۵ میلیون

    سد قوشخانه — ۳ میلیون

    سد اوغان (آذر شرقی) — ۲ میلیون

    سد عبدال آباد (آذر شرقی) — ۵ میلیون

    سد مینق خاکی — ۳ میلیون

    سد حسنجانکوه

    سد ورگیل

    سد احمد

    سد آمند 1

    سد آمند 2

    سد باروق هریس

    سد پیره یوسفان

    سد خرمالو

    سد خونیق

    سد گاودوش آباد

    سد ینگجه 1 هریس

    سد مینق سنگی

    سد هریس

    سد چناغ بلاغ

    سد سرای

    سد گل تپه مراغه

    سد چپر آباد (آذر غربی)

    سد چراغ ویس کردستان

    سد امام چای (آذر شرقی) — ۳ میلیون

    سد خراسانه (آذر غربی) — ۶ میلیون

حجم آب انباشت شده در این سدها به میلیاردها مترمکعب می‌رسد و به وضوح نشان می‌دهد که چه بخشی از آب‌های حیاتی دریاچه ارومیه در مسیر سدها مسدود شده‌اند.

کشاورزی پرمصرف؛ بلای جان منابع آبی

فرهاد سرخوش دبیر استانی سابق ستاد احیای دریاچه ارومیه به خبرنگار رکنا گفت: ۹۰ درصد منابع آبی حوزه ارومیه صرف بخش کشاورزی می‌شود که اغلب با روش‌های سنتی و پرمصرف مدیریت می‌شود. محصولاتی مانند سیب و گندم که نیاز آبی بالایی دارند، به جای جایگزین شدن با محصولات کم‌مصرف‌تر مثل جو و زعفران، کماکان کاشته می‌شوند. همچنین عدم توسعه کافی سیستم‌های آبیاری نوین نظیر آبیاری قطره‌ای باعث هدررفت بی‌رویه آب شده است.

کارشناسان بر این باورند که احیای دریاچه ارومیه در بازه زمانی ۱۵ ساله (۱۴۰۵ تا ۱۴۲۰) نیازمند برنامه‌ای جامع، سرمایه‌گذاری حداقل ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلاری، و اراده سیاسی جدی است.

وی افزود: مهم‌ترین اقدامات پیشنهادی عبارتند از: کاهش مصرف آب در کشاورزی با جایگزینی محصولات کم‌مصرف،توقف سدسازی‌های جدید و بازنگری در مدیریت سدهای موجود،جلوگیری از انحراف آب رودخانه‌های اصلی (زرینه‌رود، سیمینه‌رود، آجی‌چای)،استفاده از آب تصفیه‌شده برای آبیاری،برخورد جدی با چاه‌های غیرمجاز و مدیریت دقیق منابع آبی،

فرهاد سرخوش برنامه احیا را در سه مرحله  عنوان کرد و گفت:مرحله اول (۱۴۰۵ تا ۱۴۱۰): اقدامات اضطراری برای توقف خشک شدن و افزایش ۱۰ تا ۲۰ درصدی حجم آب دریاچه،مرحله دوم (۱۴۱۰ تا ۱۴۱۵): تثبیت سطح دریاچه در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد سطح تاریخی،مرحله سوم (۱۴۱۵ تا ۱۴۲۰): بازسازی کامل اکوسیستم، کاهش شوری، بازگشت حیات وحش و بهره‌برداری پایدار از منابع آبی.

دریاچه‌ای در آستانه فراموشی

سرخوش تاکید داشت :اگر برنامه‌ای جدی و فوری تدوین و اجرا نشود، دریاچه ارومیه که زمانی نماد هویت و طبیعت این منطقه بود، به خاطره‌ای تلخ تبدیل خواهد شد؛ خاطره‌ای از بی‌تدبیری، سدسازی‌های بی‌رویه، و کشاورزی پرمصرف .