کم‌بارشی و کاهش ذخایر سدها از تهران تا هرمزگان/ موجب افزایش بی برقی، طلاق و خشونت خانگی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، سال آبی جاری با کاهش بی‌سابقه بارش‌ها، کشور را در آستانه یک بحران آبی جدی قرار داده است. قاسم‌زاده، مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، با اعلام کاهش ۳۹ درصدی بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت و ۴۰ درصد کاهش نسبت به سال گذشته، هشدار داده است که بسیاری از سدهای کشور در وضعیت بحرانی قرار دارند. این وضعیت، نه تنها تهدیدی برای منابع آب کشور است، بلکه پیامدهای گسترده‌ای در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و انرژی خواهد داشت.

کاهش بارش‌ها در استان‌های کلیدی کشور از جمله تهران، البرز، مرکزی، هرمزگان، خوزستان و خراسان رضوی به شکل جدی ادامه دارد. موجودی فعلی سدهای کشور به ۲۶.۵۶ میلیارد مترمکعب رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۴ درصد کاهش یافته است. این عدد اگرچه به نظر شاید بزرگ بیاید، اما در مقیاس نیازهای آبی کشور و با توجه به جمعیت رو به افزایش و توسعه بخش‌های کشاورزی و صنعتی، عددی بسیار نگران‌کننده است.

مثلاً سد کرج که آب تهران و بخش‌هایی از البرز را تامین می‌کند، به علت کاهش بارش‌ها و افزایش مصرف، این روزها با افت محسوس سطح ذخایر آبی مواجه است؛ به گونه‌ای که کاهش فشار آب در مناطق حاشیه‌ای شهر تهران به شکل ملموسی حس می‌شود. این کمبود مستقیماً به مشکلات زندگی روزمره شهروندان، به ویژه در فصل تابستان که نیاز آبی به اوج خود می‌رسد، دامن زده است.

از کمبود آب شرب تا مهاجرت اجباری

کاهش ذخایر سدها، پیش‌زمینه‌ای برای بروز بحران‌های اجتماعی است. به عنوان مثال، کم‌آبی در استان خوزستان موجب شده که بسیاری از کشاورزان و دامداران مجبور به ترک روستاهای خود و مهاجرت به شهرها شوند. این مهاجرت‌های اجباری فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های شهری و بازار کار وارد می‌کند و فقر و نابرابری‌های اجتماعی را تشدید می‌کند.

مطالعات میدانی در خراسان رضوی نشان می‌دهد که کم‌آبی شدید، موجب کاهش درآمد کشاورزان شده و به افزایش میزان طلاق و خشونت خانگی در مناطق روستایی دامن زده است. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که بحران آب فراتر از یک مشکل فنی، مسئله‌ای پیچیده با ابعاد اجتماعی است که نیازمند واکنش‌های جامع و چندجانبه است.

 کاهش تولید برق و افزایش هزینه‌ها

سدهای کشور نه تنها منبع تأمین آب شرب و کشاورزی هستند، بلکه نقش حیاتی در تولید برق آبی ایفا می‌کنند. کاهش ذخایر آبی سدها مستقیماً به کاهش توان تولید برق آبی منجر می‌شود که می‌تواند کمبود برق را در فصل‌های گرم سال تشدید کند.

نمونه بارز این چالش، وضعیت سد کرخه در استان خوزستان است که به دلیل کاهش شدید ذخیره آب، تولید برق آن به میزان قابل توجهی کاهش یافته و موجب افزایش فشار بر شبکه برق و استفاده بیشتر از سوخت‌های فسیلی و نیروگاه‌های گازی شده است. این موضوع هم هزینه‌های انرژی را بالا برده و هم تبعات زیست‌محیطی بیشتری به همراه دارد.

ضرورت اقدامات فوری و مدیریت جامع منابع آب

با توجه به وضعیت فعلی ذخایر سدها و کاهش بارش‌ها، لازم است دولت و نهادهای مرتبط در کوتاه‌مدت و بلندمدت برنامه‌ریزی‌های جامع و عملیاتی را برای مدیریت مصرف آب، بهینه‌سازی شبکه‌های آبیاری، اصلاح الگوی کشت، و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین آب مانند آب‌شیرین‌کن‌ها انجام دهند.

به عنوان مثال، موفقیت طرح‌هایی همچون آبیاری قطره‌ای در استان‌های مرکزی می‌تواند به میزان قابل توجهی مصرف آب در کشاورزی را کاهش دهد و به حفظ ذخایر آبی کمک کند. همچنین، آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی در زمینه صرفه‌جویی آب در زندگی روزمره شهروندان، باید در اولویت برنامه‌های رسانه‌ای و آموزشی قرار گیرد.

کاهش ۲۴ درصدی ذخایر آبی سدها نسبت به سال گذشته و افت چشمگیر بارش‌ها، کشور را در آستانه بحران آب قرار داده است. این بحران، تهدیدی چندوجهی برای امنیت غذایی، انرژی، و ثبات اجتماعی کشور است و بدون اتخاذ سیاست‌های پیشگیرانه و مدیریت هوشمندانه منابع آب، می‌تواند به مشکلات عمیق‌تر و گسترده‌تری منجر شود. اکنون زمان آن است که با درک ابعاد پیچیده این بحران، اقدامات عاجل و هوشمندانه‌ای صورت گیرد تا از پیامدهای جبران‌ناپذیر آینده جلوگیری شود.