فیلم / رقص و آواز آرون افشار در مراسم ختم لاکچری در تالار عروسی تهران / از حلوا تا دف و نی و آهنگ آرون افشار / به کجا داریم میریم؟

به نظر می‌رسد زمان آن رسیده که دیدگاه خود را نسبت به مراسم خاکسپاری و ترحیم بازنگری کنیم؛ زیرا این مراسم‌ها در ایران از قالب‌های سنتی فاصله گرفته و به اشکال جدیدتری تبدیل شده‌اند. در مراسم‌های سنتی ایرانی، پس از تدفین، آیین‌های قرائت قرآن و روضه‌خوانی تا سه روز ادامه دارند و سومین و هفتمین روز در خانه یا مسجد برگزار می‌شوند. در این جلسات، فردی به شرح ویژگی‌های متوفی می‌پردازد و خوراکی‌های سنتی مانند خرما و حلوا که به طور نمادین به بهشت اشاره دارند، توزیع می‌شوند.

اما رسومات دینی در سایر نقاط جهان، به‌ویژه در مسیحیت، کاملاً متفاوت است. به‌طور نمونه، در این فرهنگ‌ها مراسم خاکسپاری معمولاً چند روز تا یک هفته پس از مرگ برگزار می‌شود. فرد متوفی در بهترین لباس‌هایش قرار داده می‌شود و اقوام و آشنایان به دیدار و وداع با او می‌آیند. این مراسم همراه با سخنرانی‌های خانوادگی درباره ویژگی‌ها و خاطرات متوفی است و سپس تدفین انجام می‌شود.

دگرگونی مراسم ترحیم در ایران

امروزه در ایران، شکل و محتوای مراسم ترحیم در حال تجربه تغییراتی است. برخی افراد اعتقاد دارند که حضور روضه‌خوان و اجرای نوحه نه‌تنها ضروری نیست، بلکه می‌تواند اثرات منفی عاطفی بیشتری برای داغ‌دیدگان به وجود آورد. از سوی دیگر، گروهی معتقدند که این نوع برگزاری مراسم بخشی از فرآیند طبیعی سوگواری است و به بازماندگان کمک می‌کند احساسات خود را آزادانه بیان کنند.

با این وجود، برگزاری چنین مراسم‌هایی در کشور تغییر چهره داده است. در خانواده‌های مدرن، روضه‌خوان‌های سنتی با مجریان مراسم مدرن جایگزین شده‌اند که موسیقی‌های غم‌انگیز پخش می‌کنند. در این مجالس، افراد خاطرات و ویژگی‌های فرد متوفی را بازگو کرده و گاهی وسایل شخصی او را به نمایش می‌گذارند. علاوه بر تغییر محتوا، به تدریج جنبه‌های تشریفاتی و لوکس نیز به این مراسم‌ها اضافه شده‌اند.

از هزینه‌های عجیب تا تغییرات لوکس

مدرنیزه شدن مراسم ترحیم، هزینه‌های سنگینی را به این آیین‌ها تحمیل کرده است. گل‌آرایی و شمع‌آرایی، که زمانی به ندرت مطرح می‌شد، اکنون یکی از بخش‌های رایج این مراسم‌ها شده است. برای هر نفر حاضر در مراسم، به‌طور میانگین باید ۱۲۰ هزار تومان پرداخت کرد و هزینه کامل گل‌آرایی و طراحی فضای مراسم بین ۵ تا ۱۰ میلیون تومان متغیر است.

موزیک‌پخش‌کن‌ها که جای روضه‌خوان‌ها را در برخی مجالس گرفته‌اند نیز برای هر جلسه مراسم، دستمزدی در حدود ۲ میلیون تومان دریافت می‌کنند. برگزاری برنامه‌های موسیقی عرفانی شامل دف و نی نیز حدود ۲ میلیون تومان هزینه دارد. علاوه بر این، میز حلوا و خوراکی، که از انواع حلوا، خرما و نوشیدنی تشکیل شده است، تا سقف ۲ میلیون تومان هزینه در بر خواهد داشت. همچنین طراحی و تزئین محیط با استفاده از پارچه‌ها و تورهای مشکی بین ۱ تا ۲ میلیون تومان هزینه دارد.

جدای از این موارد، پیام‌هایی امیدبخش نیز وجود دارند، از جمله جایگزین کردن گل‌های مصنوعی یا اهدای هزینه‌های مربوط به تاج گل به خیریه‌ها. هزینه‌های سنگ قبر نیز از این تغییرات دور نمانده است؛ به‌طور مثال، سنگ‌های شفق اصفهان تا سقف ۶۰ میلیون تومان قیمت دارند.

تقابل سنت و تجمل

هرچند تغییر سنت‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است، اما بسیاری از افراد این تغییرات را نتیجه مصرف‌گرایی و تمایل به نمایش می‌دانند. از سوی دیگر، گروهی بر این باورند که افراد حق دارند مراسم مربوط به عزیزانشان را به هر صورتی که مایل هستند، برگزار کنند. در نهایت، این موضوع همچنان موضوع بحث میان افرادی است که میان سنت و تجمل‌گرایی دست به انتخاب می‌زنند.