پشت پرده بحران حبوبات در کشور؛ واردات دست قاچاقیان و خصولتی ها افتاد / ارز و سهمیه واردات فعالان واقعی کجا رفت؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی رکنا، در شرایطی که تحریم ها فشار مضاعفی بر بخش های مختلف اقتصادی کشور و معیشت مردم وارد کرده است، فعالان حوزه حبوبات از وخامت اوضاع در بازار این کالای اساسی خبر می‌ دهند و معتقدند تاخیر در پرداخت ارز، کاهش سهمیه واردکنندگان و نبود نظارت کافی باعث شده بازار از دست فعالان اصلی خود خارج شود. به گفته آنان، شرایط به‌ گونه‌ای است که واردات از مسیرهای غیررسمی و به اصطلاح «قاچاق قانونی» رواج یافته و این موضوع تبعات سنگینی برای امنیت غذایی کشور دارد.

بر اساس اظهارات فعالان صنفی، بروکراسی سنگین دولتی و کندی تصمیم‌ گیری‌ ها موجب شده روند تخصیص ارز به واردکنندگان بیش از حد طولانی شود. برخی از آنها می‌ گویند در حالی‌ که نمایندگان مردم و فعالان اقتصادی بارها نسبت به این وضعیت هشدار داده اند، هنوز اقدام مؤثری صورت نگرفته و بسیاری از تجار خوشنام این حوزه از بازار خارج شده‌اند.

حبوبات به‌ عنوان یکی از منابع اصلی پروتئین در سبد غذایی خانوار، به‌ ویژه برای اقشار کم‌ درآمد، با افزایش شدید قیمت مواجه شده است. نرخ ارز ترجیحی این کالا از 28500 تومان به بیش از 67 هزار تومان در کمتر از یک سال رسیده و این جهش در نرخ ارز، افزایش هزینه ها و مالیات بر ارزش افزوده فشار سنگینی را به بازار و مصرف‌ کنندگان وارد کرده است. فعالان صنفی هشدار می‌ دهند که این وضعیت به کاهش محسوس مصرف منجر شده است. در حالی‌ که سرانه مصرف حبوبات در کشور پیش‌ تر بین 8 تا 10 کیلوگرم در سال بود، اکنون حدود 10 تا 15 درصد کاهش یافته است. این در حالی است که میانگین جهانی مصرف بین 12 تا 14 کیلوگرم است و در برخی کشورها حتی به 18 تا 20 کیلوگرم می‌رسد.

به گفته فعالان این حوزه، نبود نظم در تخصیص ارز و ایجاد «نشتی» در نظام سهمیه‌ بندی موجب شده کالاهای بی‌ کیفیت و غیرقابل‌ ردیابی وارد بازار شوند. آنها تأکید دارند نه کیفیت و سلامت این محصولات مشخص است، نه قیمت آنها. به باور کارشناسان، ادامه این روند بدون اصلاح فوری در نظام ارزی و نظارتی، می‌ تواند تبعات گسترده ای برای امنیت غذایی کشور و معیشت مردم به همراه داشته باشد.

در این خصوص گفتگوی رکنا با ارشاد طالبی، بازرس و رئیس کمیته فنی انجمن حبوبات ایران را بخوانید:

صرفه اقتصادی قاچاق ته لنجی؛ فعالان واقعی قربانی سیاست های غلط

ارشاد طالبی در ابتدا با بیان اینکه انجمن حبوبات ایران سال گذشته هشدارهای لازم را در زمان مناسب به وزارت جهاد کشاورزی داد اما متأسفانه به موقع اقدام نشد، گفت: نتیجه این شد که قیمت لوبیا چیتی از 180 هزار تومان به 500 هزار تومان رسید. امسال هم برداشت کم بوده و هشدار لازم را داده ایم که با تداوم کاهش سهمیه واردات و شرایط موجود بازار دچار مشکلات اساسی می‌ شود.

وی درخصوص دلایل کاهش تولید گفت: از مهمترین عوامل کم‌ آبی، عدم تامین به هنگام بذر، کود، سموم و تغییر الگوی کشت است.به طور مثال کشاورزان به دلیل جهش قیمت لوبیای سفید در دو سال پیش، به سمت کاشت رفتند و پس از آن تغییر کشت به لوبیا چیتی باعث کاهش محصول و باردهی گردید. ما این موضوع را از مهر تا آبان سال گذشته به وزارت جهاد کشاورزی اطلاع دادیم اما توجهی نشد.پس از افزایش شدید قیمت‌ ها، وزارت جهاد کشاورزی در نیمه دوم اسفند ماه با تأخیر اقدام به صدور ثبت سفارش کرد که آن نیز کافی نبود و سهمیه مازادی برای محصولات لوبیا قائل نشده و صرفا فقط بخشی از سهمیه بهار را جلو انداختند.

اطلاعیه شفاف انجمن درباره واردات از اوراسیا

طالبی در ادامه به انتشار برخی اخبار نادرست اشاره کرده و گفت: در تاریخ 20 خرداد ماه مکتوبه‌ ای از سازمان توسعه تجارت برای انجمن ارسال شد مبنی بر اینکه اگر شرکت‌ های عضو توانایی واردات از محدوده اوراسیا را دارند، اعلام کنند. ما این موضوع را بلافاصله در گروه‌ های اعضا و نمایندگان اطلاع‌ رسانی کردیم. تا 25 خرداد مهلت داده شد و در تاریخ 28 خرداد لیستی شامل 17 شرکت عضو انجمن که درخواست و اعلام آمادگی کرده بودند، برای سازمان توسعه تجارت و وزارت جهاد کشاورزی ارسال شد.

وی تصریح کرد: پاسخ رسمی که هفته گذشته از وزارت جهاد کشاورزی و گمرک رسید، نشان داد که این شرکت‌ ها صرفاً شامل تخفیف حقوق و عوارض گمرکی یک‌ درصدی می‌ شوند. بدین معنی که هیچ سهمیه مازادی به کسی اعطا نشده است. 

افزایش شدید هزینه‌ های ترخیص و مالیات بر ارزش افزوده در سال 1404

بازرس و رئیس کمیته فنی انجمن حبوبات ایران گفت: از ابتدای سال 1404 ما شاهد افزایش شدید هزینه‌ های ترخیص هستیم. در حالی که حبوبات کالایی اساسی و پروتئین فقرا و قشر ضعیف جامعه است، همچنین در سال جاری شامل 10 درصد مالیات بر ارزش افزوده شدیم. این در حالی است که این کالا هیچ فرآوری خاصی ندارد و فقط از گونی خارج و بسته‌ بندی می‌شود.

وی تأکید کرد: حدود 80 درصد نیاز کشور از تولید داخلی تأمین می‌شود اما واردات برای تنظیم قیمت و جبران کسری ضروری است. بیشترین کسری واردات ما در عدس است. از ابتدای سال 1403 نرخ ارز ترجیحی حذف شد و نرخ ارز در اردیبهشت ماه از 28/500 تومان در اسفند ماه به 65 هزار تومان و اکنون 74 هزار تومان است. این افزایش نرخ پایه، به طور طبیعی باعث رشد قیمت‌ ها شد.

طالبی افزود: در حالی که قیمت عدس طبق آمار مرکز آمار ایران در فروردین 1403 در عمده‌ فروشی از 56 هزار تومان اکنون به ۱۱۰ هزار تومان رسیده است که با در نظر گرفتن افزایش نرخ پایه ارزی و افزایش سرسام آور هزینه های ترخیص از تورم خود نیز عقب تر است. باید توجه داشت که 70 درصد حبوبات کشور به صورت فله مصرف می‌ شود و فقط 30 درصد بسته‌ بندی است. بنابراین گران شدن بسته‌ بندی‌ ها شاخص درستی برای محاسبه و گرانی تورم نیست.

کاهش سهمیه فعالان واقعی حوزه حبوبات و ورود شرکت های خصولتی به بازار

طالبی یکی از بزرگ‌ ترین مشکلات فعلی را کاهش پی‌ درپی سهمیه شرکت‌ های عضو انجمن دانست و گفت: ما بارها با وزارت جهاد کشاورزی مکاتبه کردیم و اسناد رسمی داریم که نشان می‌ دهد سهمیه شرکت‌ های تخصصی در هر فصل کاهش یافته است. شرکت‌ هایی که کارشان حبوبات است، در پاییز 300 تن سهم داشتند، در زمستان 200 تن، بهار 100 تن و تابستان 50 تن. این روند در پاییز امسال به 25 تن رسیده است!

وی ادامه داد: در مقابل، شرکت‌ های غیرمرتبط و حتی خصولتی وارد این حوزه شده اند و بالاترین سهمیه‌ ها را می گیرند. برای مثال وقتی شرکت‌ های صنعتی یا غذایی وارد واردات حبوبات می‌ شوند، طبیعی است که بازار دچار آشفتگی شود، چون این شرکت‌ ها تخصص لازم در خرید نوع و کیفیت محصولات همچنین روش های نگهداری و توزیع کالا را ندارند. 

شرکت های رسمی آخر صف سهمیه ثبت سفارش و تخصیص ارز اما قاچاقچیان اول صف!

بازرس و رئیس کمیته فنی انجمن حبوبات ایران هشدار داد: کاهش سهمیه شرکت‌ های رسمی باعث شده تا واردات قاچاق به اسم ته لنجی (رویه ملوانی) صرفه اقتصادی پیدا کند. این یعنی کالای سلامت محور بدون نظارت های بهداشتی قرنطینه و حتی کنترل کیفیت وارد کشور می‌شود. این وضعیت تهدیدی برای سلامت جامعه است. اعضای انجمن ما همه دفاتر رسمی مالیاتی، سامانه جامع تجارت و مجوز بهداشت دارند و نمی توانند به  صورت غیرقانونی کالایی را وارد کنند.

وی افزود: در حال حاضر شاهد هستیم کالاهایی با عنوان قانونی اما خارج از روال رسمی تحت عنوان رویه ملوانی وارد کشور می‌شود، در حالی که شرکت‌ های شناسنامه‌ دار در صف سهمیه ثبت سفارش و تخصیص ارز مانده‌اند.

تأخیر در تخصیص ارز و مشکلات سامانه‌ ها تجارت حبوبات را فلج کرده است

طالبی با انتقاد از روند تخصیص ارز گفت: در حال حاضر تخصیص ارز حداقل چهار ماه زمان می‌ برد، در حالی که دولت از تاجر انتظار دارد ظرف سه ماه کالا را وارد کند. اگر واردکننده در این مدت موفق نشود در بهترین حالت دو درصد جریمه می شود اما کسی پاسخگو نیست که چرا ارز در مرکز مبادله با تأخیر داده می‌ شود.

وی ادامه داد: در کنار این تأخیرها، اختلال سامانه‌ ها هم مشکل‌ ساز شده است. ده روز سامانه گمرک به دلیل جابه جایی با اختلال مواجه بود و از دسترس خارج می شد. ما با وجود هزینه‌ های بالا، باید ضرر و زیان هم بدهیم. این شرایط تجارت را فلج کرده است.

طالبی گفت: در سال گذشته نرخ پایه حقوق عوارض گمرکی بر اساس ارز 28500 تومان محاسبه می‌شد اما از ابتدای سال 1404 مبنا 67 هزار تومان شده است. به این معنی که اگر پارسال برای واردات عدس 2000 تومان هزینه ترخیص می‌ دادیم، الان باید 14 هزار تومان بدهیم. یعنی اگر 10 کیلو کالا وارد کنیم، حداقل یک کیلو باید به دولت بدهیم. نتیجه‌ اش این است که قیمت نهایی برای مصرف کننده  بالاتر می‌ رود.

هشدار نسبت به آینده بازار حبوبات: تولید داخلی در خطر است!

بازرس و رئیس کمیته فنی انجمن حبوبات ایران افزود: به خاطر طولانی شدن فرآیندها، کالاها در گمرک می‌ مانند و گاهی فاسد می‌ شوند. حبوبات اگر بیش از دو ماه بماند، حشره می‌ زند و باید به عنوان خوراک دام فروخته شود. این خسارت مستقیماً به تجار رسمی وارد می‌ شود.

وی گفت: در کنار همه این مشکلات، کشاورزان ما بذر، کود و سم مورد نیاز را به موقع دریافت نمی‌ کنند. در نتیجه تولید داخلی در خطر است. اگر به موقع برنامه‌ ریزی نشود، در سال آینده با بحران های جدی تری مواجه خواهیم شد.

وی تأکید کرد: ما از وزارت جهاد کشاورزی و معاونت توسعه بازرگانی درخواست شفاف‌ سازی داریم. مشخص نیست سهمیه اعضای انجمن کجا رفته و چرا کاهش یافته است! اگر واقعاً سهمیه به شرکت‌ های دیگری داده شده دلیل آن را اعلام کنند. ما به‌ عنوان فعالان این صنعت خواهان شفافیت هستیم. واردات قانونی و تخصصی باید تسهیل شود تا بازار متعادل بماند و سلامت مردم در خطر نیفتد.

طالبی در آخر افزود: حبوبات پروتئین فقرا است؛ سیاست‌ گذاران باید توجه کنند که افزایش مالیات، تأخیر در تخصیص ارز و کاهش و عدم شفاف سازی سهمیه واردات، در نهایت فشار مستقیم بر قشر محروم جامعه وارد می کند.