مدرسه هست، معلم هست؛ یادگیری نیست!/ زنگ خطر افت تحصیلی به صدا درآمد
رکنا: افت محسوس نمرات، ضعف مهارتهای پایه، شکاف عمیق میان مدارس و کاهش زمان آموزش، تصویری نگرانکننده از وضعیت نظام آموزشی کشور ترسیم کرده است؛ بحرانی که به گفته کارشناسان، حاصل یک عامل نیست و ریشه در ساختار، سیاستگذاری و شیوههای سنجش دارد.
به گزارش رکنا، نظام آموزشی کشور امروز با پدیدهای نگرانکننده روبهروست؛ وضعیتی که در آن مدرسه، مدیر و معلم حضور دارند اما خروجی آموزشی با استانداردهای مورد انتظار فاصلهای معنادار دارد. با وجود تلاش معلمان و مدیران مدارس، شواهد آماری و نتایج آزمونها نشان میدهد کیفیت یادگیری دانشآموزان به سطح مطلوب نرسیده است.
مهدی نویدادهم، مشاور وزیر آموزشوپرورش، خردادماه امسال با اشاره به نمرات آزمونهای نهایی، نسبت به افت تحصیلی هشدار داد و اعلام کرد: نمرات اغلب دانشآموزان در آزمونهای نهایی بین ۸ تا ۱۰ است و میانگین کشوری نیز در همین بازه قرار دارد؛ وضعیتی که به گفته او نهتنها زنگ خطر، بلکه خودِ خطر است.
وی همچنین با استناد به نتایج آزمونهای بینالمللی تیمز و پرلز تأکید کرده است که حدود ۴۰ درصد دانشآموزان دوره ابتدایی کشور، مهارتهای پایهای خواندن و نوشتن را به حد استاندارد ندارند؛ آماری که ضعف جدی در بنیانهای یادگیری را نشان میدهد.
افت تحصیلی در آیینه آزمونها و آمارهای جهانی
نمونهای دیگر از این وضعیت، نمرات ریاضی دانشآموزان شرکتکننده در آزمون دانشگاه صنعتی شریف در سال گذشته است؛ جایی که میانگین نمرات حدود ۶ یا ۷ گزارش شد و بازتاب گستردهای در رسانهها داشت. افزون بر این، آمارهای بینالمللی نیز تأیید میکند که وضعیت تحصیلی دانشآموزان ایرانی با چالشهای جدی روبهروست.
وزیر آموزشوپرورش نیز وجود افت تحصیلی را انکار نمیکند و ریشههای آن را در عوامل ساختاری و سیاستگذاریهای کلان میداند. به گفته وی، یکی از مهمترین دلایل این وضعیت، شکاف میان برنامههای درسی و نیازهای روز جامعه است. برنامهای که بیش از حد بر محفوظات تکیه دارد و با مهارتهای زندگی و نیازهای بازار کار قرن بیستویکم فاصله دارد؛ عاملی که انگیزه درونی دانشآموزان را کاهش میدهد.
با این حال، وزیر آموزشوپرورش با استناد به برخی آمارها معتقد است در آموزش عمومی نشانههایی از بهبود دیده میشود. به گفته کاظمی، بررسی میانگین نمرات آزمونهای نهایی براساس جدول ۲۰ برنامه هفتم توسعه نشان میدهد میانگین نمرات نهایی پایه دوازدهم نظری در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ حدود ۵۸ درصد افزایش داشته است.
افت معدل؛ افت یادگیری یا تغییر سنجش؟
در همین زمینه، علی محبی، رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، با تأکید بر تفکیک مفاهیم میگوید: کاهش یا افزایش معدل نهایی لزوماً به معنای افت یا رشد یادگیری نیست، بلکه بیش از آن، نتیجه اصلاح نظام ارزشیابی، استانداردسازی آزمونها و افزایش سختگیری در سنجش است.
به گفته وی، با توجه به اینکه امتحانات نهایی اکنون نقش مستقیم در ورود به دانشگاهها دارند، طراحی سؤالات به سمت تمایزدهی دقیقتر حرکت کرده و این تغییر در کوتاهمدت به کاهش میانگین نمرات منجر شده است. محبی یادآور میشود که در گذشته، آزمونها سادهتر بود و تصحیح اوراق اغلب توسط یک معلم انجام میشد، اما امروز هر پاسخنامه توسط دو یا چند مصحح بررسی میشود؛ روندی که اگرچه معدلها را کاهش داده، اما به عدالت آموزشی نزدیکتر است.
وی همچنین افزایش اضطراب دانشآموزان و خانوادهها را طبیعی دانست و تأکید کرد: تحلیل افت تحصیلی باید مبتنی بر دادههای علمی باشد و قضاوت صرف بر اساس مقایسه معدلها، تصویر دقیقی از وضعیت آموزش ارائه نمیدهد.
کتابهای درسی یا کیفیت آموزش؟
در کنار این مباحث، کیفیت کتابهای درسی نیز بهعنوان یکی از عوامل افت تحصیلی مطرح شده است. علی لطیفی، رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، معتقد است سهم کتابهای درسی در افت تحصیلی محدود است و آنچه نقش پررنگتری دارد، کیفیت کلی آموزش و فرآیند یاددهی ـ یادگیری در کلاس درس است.
به گفته وی، کشور از نظر تعداد مدارس با کمبود مواجه نیست، اما حمایت مؤثر از مدرسه و کیفیت آموزش در برخی مناطق کاهش یافته و همین مسئله به افت تحصیلی دامن زده است. لطیفی تأکید میکند که آزمونها همان محتوای برنامه درسی را میسنجند و نسبت دادن افت تحصیلی صرفاً به کتابهای درسی، با واقعیت همخوانی ندارد.
شکاف عمیق میان مدارس دولتی و خاص
رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی به شکاف کیفی میان مدارس نیز اشاره میکند و میگوید: کیفیت برخی مدارس دولتی آنقدر که باید باشد، نیست و فاصله معناداری میان مدارس دولتی، غیردولتی و مدارس خاص مانند سمپاد وجود دارد؛ شکافی که نتایج آن در کنکور و پذیرش در رشتههای برتر کاملاً مشهود است.
بر اساس آمارهای ارائهشده، بهترین عملکرد در درس ریاضی متعلق به دانشآموزان مدارس غیردولتی بوده و پس از آن مدارس شاهد قرار دارند. نویدادهم نیز با تأکید بر این موضوع میگوید: تفاوت معناداری میان استانها، مناطق و انواع مدارس وجود دارد که خروجی آن در نتایج آموزشی کاملاً قابل مشاهده است.
زمان آموزش؛ حلقه مفقوده کیفیت
یکی دیگر از چالشهای جدی، کم بودن زمان آموزش در مدارس ایران است. به گفته لطیفی، مطالعات بینالمللی نشان میدهد ایران از نظر زمان آموزش، در میان کشورهایی که در آزمونهای جهانی شرکت میکنند، در رتبههای پایین قرار دارد؛ عاملی که بهطور مستقیم بر کیفیت یادگیری اثر میگذارد.
مجموع این دیدگاهها نشان میدهد افت تحصیلی دانشآموزان پدیدهای تکعاملی نیست، بلکه نتیجه همزمان عوامل ساختاری، سیاستگذاریهای آموزشی، تغییر نظام سنجش، نابرابری کیفی مدارس، کاهش زمان آموزش و ضعف در کیفیت یاددهی و یادگیری است؛ مسئلهای که برای حل آن، نیاز به نگاهی جامع، غیرسیاسی و مبتنی بر شواهد علمی وجود دارد.
ارسال نظر