اتاق ماگمای دماوند فعال است/ در اتاق گدازه های آتشفشانی دماوند چه می گذرد؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، زیر قله سپیدپوش دماوند، آتشفشان خاموشی که نماد ایران است، جهانی داغ و پنهان جریان دارد؛ اتاقی از سنگ‌های نیمه‌مذاب با دمایی نزدیک به ۸۰۰ درجه سانتی‌گراد که در عمق ۳ تا ۱۲ کیلومتری زمین نفس می‌کشد و هنوز نشانه‌هایی از حیات آتشفشانی را در قالب دودخان‌ها و گازهای گوگردی به سطح می‌فرستد.

در اتاق گدازه های آتشفشانی دماوند چه می گذرد؟

دکتر مهدی زارع استاد تمام زمین شناسی در این خصوص به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت:

اتاق ماگما magma chamber در زیر دماوند از گدازه - سنگ مذاب بالا آمده - ایجاد شده است. این فرآیند طی صدها هزار سال اتفاق افتاده است. یک سامانه ذخیره‌سازی ماگما با احتمالاً چندین مخزن، از جمله یک اتاق ماگمای آندزیتی گرم و کم‌ژرفا در ژرفای حدود ۳ تا ۱۲ کیلومتر و یک منطقه بازالتی متبلور ژرف‌تر در ژرفاهای پایین‌تر پوسته، وجود دارد. ماگما در اثر ذوب شدن گوشته یا پوسته زمین در یک محدوده فروکشش در سامانه گسلهای برشی در البرز مرکزی تولید شده و به سطح زمین آمده است. سنگ مذاب با چگالی کمتر از طریق ترک‌ها و شکاف‌های سنگ جامد اطراف بالا می‌آید. ماگما وقتی نمی‌تواند مسیر پیوسته‌ای به سطح زمین پیدا کند، در مناطقی به نام اتاقک‌های ماگما جمع می‌شود . در جریان ذخیره‌سازی در پوسته، ماگما می‌تواند دستخوش تغییراتی مانند تبلور جزئی، جذب و ذوب سنگ‌های اطراف یا مخلوط شدن با سایر ماگماها شود.

این استاد تمام زمین شناسی ادامه داد: شکل‌گیری اولیه اتاق ماگمایی قدیمی دماوند در پلیستوسن میانی، تقریباً حدود ۱.۷۸ میلیون سال پیش و سامانه مدرن اتاق ماگمایی فعلی حدود ۶۰۰ هزار سال پیش آغاز شد. این اتاق ماگمایی کم‌ژرفا‌تر است که رشد آتشفشان را به شکل فعلی آن حفظ کرده است.مجموع دوره‌های انفجاری بزرگ حداقل چهار مرحله فوران انفجاری بزرگ در جریان ساخت مخروط مدرن (در حدود ۶۰۰ هزار سال گذشته) شناسایی شده است. جدیدترین فوران انفجاری بزرگ در حدود ۷۳۰۰ سال پیش در هولوسن رخ داد. نکته مهم آن است که دست کم یک زمینلرزه بزرگ در جنوب البرز – بر روی پهنه گسله شمال تهران – تقریبا همزمان با همین فوران رخ داده و منجر به از بین رفتن سکونتگاه مسکونی در محدوده تهران کنونی شده است.

تاکید داشت : این رویداد بزرگ ۷۳۰۰ سال قبل باعث فوران شدید پلینیایی (همان نوع کوه سنت هلن یا وزوو) شده و رسوب گسترده پومیس ایجاد کرد که امروزه به وضوح در دامنه‌های کوه قابل مشاهده است. این فوران‌ها با ستون‌های عظیم و عمودیِ در حال افزایش تفرا (خاکستر آتشفشانی، گاز و سنگ) از طریق انفجار می‌توانند ده‌ها کیلومتر به داخل استراتوسفر پرتاب کند. این فوران باعث ریزش گسترده خاکستر، جریان‌های آذرآواری (جریان‌های متراکم و داغ خاکستر و گاز) و منجر به تشکیل یک دهانه آتشفشانی جدید – دهانه جنوبی- و فروپاشی قله قدیمی شد .

فازهای فورانی جریان‌های گدازه‌ای هستند که مخروط آتشفشان را ‌ساخته اند. فازهای انفجاری عبارتند از فوران‌های شدیدی که سنگ، خاکستر و گاز را به بیرون پرتاب می‌کنند، دهانه را حفر می‌کنند و لایه‌هایی از تفرا را رسوب می‌دهند. صدها، رویداد انفجاری کوچک‌تر، مانند فعالیت‌های کوچک و دودخان‌ها و انفجارهای ناشی از بخار (فریاتیک) و تخلیه گاز مداوم وجود داشته است. فعالیت شدید دودخان‌ها در دهانه قله امروز، گواهی بر انتشار مداوم گازها از اتاق ماگما است.  

دکتر زارع در خصوص اتاق ماگمایی اینگونه توضیح داد:اتاق ماگمایی به عرض 10 کیلومتر در زیر دماوند و در ژرفای دست کم حدود 3 کیلومتر تا حدود 12 کیلومتر وجود دارد. گدازه آندزیتی در اتاقک ماگمایی در دسته سنگ‌های متراکم (2.8 گرم بر سانتی‌متر مکعب) و سنگ‌های رسوبی اطراف (با چگالی 2.45 گرم بر سانتی‌متر مکعب) پایش شده است . اتاق ماگمایی کم‌ژرفا، متشکل از آندزیت متراکم، نسبتاً گرم است و احتمالاً به‌طور کامل تحکیم نیافته است. به نظر می‌رسد دمای بالای اتاق ماگما با اثر چگالی بالای آندزیت خنثی شده و دمای اتاق ماگما ممکن است از 750 تا 800 درجه سانتیگراد فراتر رود ولی هنوز از دمای گذار جامد-مایع 1100 درجه سانتیگراد کمتر است. بنابراین ماگما مایع نیست و تا حدی تثبیت شده و احتمالا نماد وضعیت کنونی «خواب dormant» دماوند است. از سوی دیگر سامانه ماگمای زیر دماوند یک اتاقک واحد و ایستا نیست، بلکه یک شبکه کانالهای ماگمایی پویا است.