جهان در حال تولید آب است اما هنوز ما به آسمان خیره ایم!

به گزارش رکنا، ایران در حال تجربه خشک ترین سال در نیم‌قرن اخیر است. ورودی آب به سدهای کشور ۴۳ درصد کاهش یافته و تنها ۴۴ درصد از ظرفیت مخازن پر است. تهران، مشهد، اصفهان و تبریز در صدر فهرست ۵۰ شهری هستند که با تنش شدید آبی مواجه‌اند. در تهران، درصد پرشدگی سدها به‌طور نگران‌کننده‌ای به ۲۱ درصد رسیده است. میانگین بارش کشور نیز نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد و نسبت به میانگین ۵۷ ساله، ۳۸ درصد کاهش داشته است. در شرایطی که جمعیت تهران رو به افزایش است و منابع آب تغییر نکرده‌اند، راهی جز کاهش مصرف، بازچرخانی آب، مدیریت پساب و اصلاح تعرفه‌ها باقی نمانده است، اما مهمترین پرسشی که مطرح می شود این است که آیا دولت ها در حدود 50 سال اخیر می توانستند با سیاست ها و فناوری و مدیریت نوین خطر خشکسالی را از کشورمان دور کنند؟

کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه‌ در دنیا و منطقه و در همسایگی ایران وجود دارند که با وجود قرار گرفتن در شرایطی مشابه یا حتی سخت‌تر از کشورمان، توانسته‌اند بحران بی‌آبی را مدیریت کرده و ملت خود را از نعمت آب محروم نکنند. آنچه نقطه عطف موفقیت این کشورها است، گذار آگاهانه و جسورانه از نگاه سنتی به آب است. نگاهی که آب را نعمتی صرفا وابسته به نزولات آسمانی و یک کالای خدادادی می‌دانست و نه منبعی که می‌توان آن را مدیریت، بازتولید و بازچرخانی کرد و در واقع با این اقدامات نوین توانستند به معنی واقعی قدر آب را بدانند.

کشورهایی که فاقد منابع آب طبیعی هستند اما آب را تولید می کنند!

این کشورها با تکیه بر توان داخلی، دانش متخصصان، جسارت در سیاست‌گذاری، گذر از باورهای سنتی و استفاده از فناوری‌های نوین، نشان داده‌اند که می‌توان آب را تولید کرد: از بازچرخانی فاضلاب گرفته تا شیرین‌سازی آب دریا، از ذخیره، جمع آوری و استفاده از آب باران تا اصلاح الگوی کشت و مصرف.

برای مثال عربستان که کشور خشک و کم بارشی است با روش های نوین توانسته است، مشکل آب خود را حل کندو آب شیرین کن جبیل در عربستان، یکی از بزرگترین و پیشرفته ترین تاسیسات آب شیرین کن جهان است که روزانه بیش از ۱.۵ میلیون متر مکعب آب را تصفیه می کند.

کشور سنگاپور که فاقد منابع آب طبیعی است با برنامه NEWater حدود 40 تا 50٪ از نیاز آبی خود را از طریق بازچرخانی پیشرفته تامین می کند. بازچرخانی که حتی از طریق نصب اجباری دستگاه تصفیه در منازل، آب های خاکستری را دوباره احیا می کند.

امارات متحده عربی (دبی) با بازچرخانی بیش از ۹۰٪ پساب، یک شبکه گسترده توزیع دارد (۲٬۴۰۰ کیلومتر لوله‌کشی) و سالانه حدود ۲۶۵ میلیون مترمکعب آب بازیافت‌شده مصرف می‌کند. تولید بی‎‌گاز از فاضلاب و استفاده آن در تولید برق و کود آلی در تصفیه‌خانه‌ها، هم هزینه‌ها را کاهش داده و هم انتشار کربن را کم کرده است. در ابوظبی، پروژه بزرگ Taweelah (تا ۹۰۹٬۲۰۰ مترمکعب در روز) یکی از بزرگ‌ترین تأسیسات RO جهان است که با انرژی خورشیدی ترکیب شده تا پایداری را افزایش دهد.

در استرالیا سیستم معامله آب (water trading) ایجاد شده که کشاورزان می‌توانند تخصیص‌آب خود را خرید و فروش کنند تا مصرف بهینه شود. شرکت‌هایی مانند Veolia پیشنهاد افزایش زیرساخت‌های بازیافت و تصفیه را برای مقابله با تغییرات اقلیمی ارائه داده‌اند. ایتالیا (سیسیلی و امیلیا‌-رومانیا) با ساخت تالاب‌های مصنوعی (constructed wetlands) توانست هزینه‌­های پساب را کاهش داده و با نرخ بازده (ROI) بالا محیط را بهبود دهد. در چین، پروژه شهر اسفنجی (Sponge City) برای استفاده از آب باران با فناوری‌هایی مانند فضای سبز فرورونده، کف‌های نفوذپذیر و مخزن‌های محلی بهینه‌سازی شده است.

در کنیـا، پروژه BLU Drop Solar Water Farm توسط GivePower طراحی شد؛ سیستم کانتینری خورشیدی قادر به تولید ۳۷٬۰۰۰ لیتر آب در روز با انرژی بسیار کم (۴ Wh/L) و استفاده از باتری‌های Tesla است. SIDS (جزایر کوچک در حال توسعه): اولین واحد مستقل خورشیدی-تصفیه در جزیره Great Camanoe نصب شد که ۱۲٬۵۰۰ لیتر در روز تولید و ۱۶ میلیون لیتر را بی‌وقفه تأمین کرده است. نامیبیا (شهر Bethanie): تصفیه آب شور با RO و استفاده از انرژی خورشیدی؛ سیستم ۴۸۷ مترمکعب در روز تولید می‌کند که ۱۰۰٪ آب شرب شهر را تأمین کرده و تا ۲۰۳۷ در خدمت خواهد بود. مراکش برنامه دارد تا ۲۰۳۰ سالانه ۱٫۷ میلیارد مترمکعب آب نمک‌زدایی کند (بهره‌گیری کامل از انرژی خورشیدی) ؛ الجزایر نیز با هدف استفاده مجدد از ۶۰٪ پساب برای کشاورزی و صنعت به سمت پروژه‌های بزرگ مانند Cap Blanc و Médéa حرکت کرده است.

این کشورها توانستند با تمرکز بر بازچرخانی آب و پساب حتی برای استفاده در حوزه کشاورزی و بهره گیری از فناوری های نوین از جمله جمع آوری آب باران و برف و دیگر روش ها آب را تولید، تصفیه و بازچرخانی کنند.

در نهایت، این تجربه‌ها نشان می‌دهد که برای حل بحران آب نیازی نیست به آسمان چشم بدوزیم، چون فناوری امروز قادر است آب را تولید کند، بازچرخانی نماید و مصرف را هوشمندانه مدیریت کند. 

چگونه ایران می‌تواند بحران آب را مانند کشورهای موفق مدیریت کند؟

ایران درحالی در شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک قرار دارد که با رشد جمعیت، کشاورزی ناکارآمد و سنتی که به هدررفت بیش از 90 درصد آب می انجامد، بازچرخانی و تصفیه آب کمتر از 10 درصدی، مدیریت سنتی و فرسوده منابع آبی هم اکنون در وضعیت نگران کننده ای قرار دارد اما با وجود این چالش‌ها، همچنان ظرفیت بالایی برای بهبود دارد. به‌شرطی که سیاست‌گذاری دقیق، اراده حاکمیتی، مشارکت مردمی و فناوری را به‌درستی ترکیب کند.

مسئولان می توانند با تدوین قوانین آب و اصلاح نظام تخصیص، سرمایه گذاری در تصفیه خانه های فاضلاب و افزایش بازچرخانی فاضلاب شهری و احداث تصفیه خانه های شهری، کشاورزی هوشمند و تغییر الگوی کشت، استفاده از آب دریا، حمایت از آب شیرین کن ها و استفاده از انرژی تجدیدپذیر، انتقال فناوری و بومی سازی، نصب کنتورهای هوشمند در کلیه مناطق شهری برای هر مشترک، فرهنگ سازی و آموزش، مدیریت یکپارچه حوزه های آبخیز و قیمت گذاری واقعی آب وضعیت را بهبود ببخشد.